Beinakerlingar I

Jón Þorkelsson skrifaði eftirfarandi (stytt) um beinakerlingar í Blöndu II:
“Beinakerlingar eru alkunnar hér á landi og hafa leingi verið, og eins gaman það, er kátir menn hafa að þeim hent. Eru það grjótvörður, — sem kallaðar eru kerlingar, — hlaðnar upp við alfaraveg, einkum á fjallvegum, og eru til þess ætlaðar, að þeir, sem um veginn fara, skilji eptir í vörðunni ritaða kveðju í ljóðum eða ljóðað ávarp frá kerlingunni til þeirra, er næstir fara um veginn, að sýna henni blíðskap. Visum þessum átti, ef alt skyldi vera í lagi, að koma annaðhvort í sauðarlegg eða stórgripalegg, og stinga leggnum síðan í vörðuna, og því hafa vörður þessar verið nefndar beinakerlingar. Ef menn vissu, hverir næst mundu fara um veginn, var opt sælzt til að nefna þá með nafni í vísum þeim, sem skildar voru eptir handa þeim í vörðunni. Væri margir á ferð í flokki, riðu stundum einhverir hagmæltir og gamansamir menn á undan, og voru þá búnir að koma vísum í kerlinguna handa þeim, sem á eptir voru, þegar þeir komu að vörðunni. Væri konur þeirra, er vísurnar feingu, með í förinni, var beinakerlingin stundum látin biðja þær um að spilla ekki fyrir sér við bóndann:
Gleztu ekki við mig, góðin sæl,
Guðrún mín Vigfúsdóttir.
Var gaman þetta í sjálfu sér ógnarlega meinlaust, væri því haldið í hæfilegum skorðum, en út af því gat stundum brugðið heldur en ekki.
Hvernig þessi gamans-siður er uppkominn hér á landi, er alveg óvíst, því að eingin vissa er fyrir því, að hann só leifar af því að reisa mönnum og rista níð, sem mörgum er kunnugt frá fornöldinni. Manni gæti nærri dottið í hug, að siður þessi, eða ósiður, ef mönnum þykir það nafn sanni nær, ætti upptök sín í því, að menn hafi á fyrrum öldum, er fóru yfir öræfi, tekið þann hátt upp að hlaða vörður í öræfunum á stöku stöðum, og lagt þar í nokkur orð um, að þar hafi þeir verið staddir, til leiðbeiningar, ef leit þyrfti að þeim að gera, og hafi þetta síðan orðið að venju á fjallvegum.

Þykir og enn ánægja að þvi að finna á öræfum menjar þeirra manna, er áður hafa farið sama sjaldfarinn veg. Ekki verður heldur að svo stöddu með vissu sagt, hvort nokkuð þvílíkt sem beinakerlingar hafi tíðkazt í grannalöndum vorum, svo sem Noregi. Eing er óvíst um það, hve gömul beinakerlingavenjan er hér á landi. Sjálfsagt er hún gömul, en rök fyrir beinakerlingum og beinakerlingavísum hér þekkjast nú ekki eldri en frá síðara hluta 17. aldar. En þá og síðan um hríð hafa beinakerlingavísur og þvílíkt gaman líka verið í algleymingi, eins og sjá má á kveðskap þeirra frænda Jóns biskups og Páls lögmanns Vídalins, og taka beinakerlingavísur Páls yfir árin 1691—1725. Síðan hefir sá kveðskapur haldizt við alla 18. og 19. öld, þótt nú sé það handverk heldur komið í rýrnan, eptir að draga tók úr samgaungum milli fjórðunga á landi, en þær að eflast á sjó.
Beinakerling var einnig á Mosfellsheiði, skamt frá Borgarhólunum. Hún lagðist af nálægt 1880, eptir að sæluhúsið var reist á heiðinni. Frá þeirri kerlingu er þessi vísa:
„Herra minn guð, eg held nú það”
hann Sigurður rendi
…………………..vað,
„mikil skelfing! Vittu hvað”.
Vísan er frá síðara hluta 19. aldar, og kveðin á leið í verið; eru í henni orðatiltæki manns þess, sem hún er kveðin til.”

Heimild:
-Blanda II, bls. 406-411.