Í dag, 3. maí 2025, er bærinn Villingavatn í Grafningi ekki svipur hjá sjón frá því sem áður var. Þegar FERLIRsfélagar heimsóttu jörðina þennan góðviðrisdag, þegar sauðburðurinn stóð sem hæst, var ekki vænlegt um að litast; tjátungslegar ær, þó með vænleg spásserandi nýfædd lömbin, auk áberandi plastrusls, bæði fast á gaddavírgirðingum allt umleikis sem og leifar af heyrúllum nánast út um alla haga.

Ekið var að fyrrum útihúsi áður en komið var að fjarstýrðri hliðslá, er lokaði á frekari aðgang að Þingvallavatnssvæðinu. Ákveðið var, vegna takmarkanna, að ganga frá útihúsi skammt ofar eftir hinni fornu leið Skálholtsmanna um landssvæðið áleiðis að vaðinu yfir Sogið. Skammt vestan vaðsins eru tóftir geymsluhúss frá Skálholti fyrrum.

Þegar leiðin var gengin blöstu við máttmiklar vörður á ofanverðum holtunum. Gatan sást vel mörkuð í svörðinn ofan Tjarnanna. Austan og ofan (norðan) eystri tjarnarinnar kom umleituð heytóft í ljós á annars beru holti. Gata út frá hestagötunni var rakin að tóftinni. Frá henni sást glögglega hvar gatan lá áfram til austurs – áleiðis að vesturmörkum Dráttarhlíðar; Símonarhelli.
Í örnefnalýsingu segir: „Um 40-50 metra suðaustur af Einbúanum og 100 metra austur af Hringatjörnum er Einbúakumlið. Þýfður melur, blettur í annars uppblásinni urðinni. Heytóftin er vel heilleg, opnast til norðurs. Hún er alls 6×4 að utanmáli en 4×2 að innanmáli. Hleðslur eru enn vel greinilegar, alls 5 umför þar sem suðausturveggurinn er hæstur.

Um heystæðið segir: „“Hagavíkurbrekkur: Gilskornar brekkur suðvestan í Dráttarhlíð, þar er gamalt kuml, sennilega síðan brekkurnar voru grösugri, og hefir þá verið slegið þar, og heyið látið í kumlið og gefið á gadd að vetrinum, því þarna eru oft góðir hagar.|..] Kumlmóar: Móarnir eru norður af Kumlinu í átt að Hellinum. Kumlið: Heykuml, þar var fé gefið á gadd að vetrinum.“ segir í örnefnalýsingu [á eftir að skrá].

Heygatan var fetuð frá heytóftinni niður að Símonarhelli. Að vísu hafði nýlegur sumarbústaðareigandi girt fyrir gömlu götuna, en þess í stað var fetið tekið meðfram girðingunni ofanverðri allt að hellisopinu.

Í „Skráningu fornleifa í Grafningi“ 1998 segir: „Símonarhellir: Í berginu við vesturendann á Langapalli. Frá Símonarhelli út að fjárhellinum er kallaði í daglegu tali með Björgunum |…}. Fjárhellir: Í daglegu tali nefndur Hellirinn. Tekur 120 fjár með heykumli“, segir í örnefnalýsingu. “Fjárhellir er í bergið, um við Þingvallavatn, notaður frá ómunatíð.“ Frá hellinum niður að vatnsbakkanum er hallandi túnbali.

Í hellisopinu eru trésperrur sem afmarka opið. Austan við það hefur verið hlaðið milli tveggja stórra bjarga og gæti það verið heykuml. Bárujárnsþak hefur verið yfir hleðslunum, en það mestu fallið ofan í hún tóftina verið og er en 10×4 hleðsluhæð 0,4 metrar. Þá er getið um Lambagarð, sbr. „Lambagarður – vörslugarður“ uppí berg.“ Skv. örnefnalýsingu; bil 50 metra frá fjárhellinum. Hlaðinn frá vatni að bergi. Grýtt, brött og gróin hlíð frá bergi út í vatn. Garðurinn er 45 metra langur og 1m metra breiður og er hleðsluhæð mest 0,4 metrar en hleðslur eru nokkuð signar“.

Um Símonarhelli segir:

„Símonarhellir: Í berginu við vesturendann á Langapalli,“ segir í örnefnalýsingu. Í örnefnalýsingu Úlfljótsvatns stendur: Þjóðsagnir segja, að í Skinnhúfuhelli hafi búið tröllkona, Skinnhúfa að nafni, og karl hennar, sem Símon hét, hafi búið í öðrum helli, sem við hann er kenndur. Sá hellir er vestan í Skinnhúfubergi, en sá hellir er í Villingavatnslandi. Svo segir í örnefnalýsingu.

Í sagnaþáttum og þjóðsögum sem Guðni Jónsson safnaði er sagt frá Símoni og Elínu skinnhúfu, sem hafi verið uppi skömmu eftir miðja 18.öld, bæði fátæklingar og hafi ætlað að leggjast út. Í Símonarhelli fannst þýfi sem Símon hafði stolið af húsbændum sínum á Villingavatni. „Annar hellir [en Skinnhúfuhellir] er vestan til í hlíðinni, hafður fyrir fjárhelli frá Villingavatni.“ Ekki skráð 1998. Í Símonarhellir er grjóthleðslur, en engar slíkar eru í Skinnhúfuhelli.

„Frá Símonarhelli út að fjárhellinum er kallað í daglegu tali með Björgunum […]. Fjárhellir: Í daglegu tali nefndur Hellirinn. Tekur 120 fjár með heykumli“, segir í örnefnalýsingu. „Fjárhellir er við Þingvallavatn, notaður frá ómunatíð.“ Hellirinn er upp í bergið, um það bil 80 metra suður af bökkum Þingvallavatns, um 2 km norðaustur af bæ.
Frá hellinum niður að vatnsbakkanum er hallandi túnbali. Í hellisopinu eru trésperrur sem afmarka opið. Austan við það hefur verið hlaðið milli tveggja stórra bjarga og gæti það verið heykuml, er að mestu fallið ofan í tóftina en hún hefur verið 10×4 að utanmáli og er hleðsluhæð mest 0,4 metrar.

Þorgeir Magnússon, fæddur að Villingavatni 27. 3. 1896, og bjó þar frá 1925 til 1948. Þar bjó áður faðir hans, Magnús Magnússon, fæddur að Villingavatni 1. 6. 1858, frá 1887 til 1925. Þar áður Magnús Gíslason, fæddur að Villingavatni 21. 7. 1813 frá 1850 til l887. Þar áður Gísli Gíslason, fæddur á Þúfu í Ölfusi 9.10. 1774, frá 1804 til 1850.
Í Símonarhelli er letursteinn; Þ.M. 1919. Markið má rekja til nefnds Þorgeirs Magnússonar frá Villingavatni (1896-1948).

Fjárhellir (fjárskýli)
“Símonarhellir: Í berginu við vesturendann á Langapalli. Frá Símonarhelli útað fjárhellinum er kallaði í daglegu tali með Björgunum |…}. Fjárhellir: Í daglegu tali nefndur Hellirinn. Tekur 120 fjár með heykumli“, segir í örnefnalýsingu. “Fjárhellir er við Þingvallavatn, notaður frá ómunatíð.“

Hellirinn er upp í bergið, um það bil 80 metra suður af bökkum Þingvallavatns, um 2 km norðaustur af bæ. Frá hellinum niður að vatnsbakkanum er hallandi túnbali. Í hellisopinu eru trésperrur sem afmarka opið. Austan við það hefur verið hlaðið milli tveggja stórra bjarga og gæti það verið heykuml.
Bárujárnsþak hefur verið yfir hleðslunum, en það er að mestu fallið ofan í tóftina en hún hefur verið 10×4 að utanmáli.

Gengið var til baka eftir sumarbústaðaveginum við Þingvallavatnið, áleiðis að útihúsunum upphaflegu.
Athyglisvert var að sjá nýja velútlítandi bústaði á göngunni sem og gamla, nánast úr sér gegna, sem enginn hefur heimsótt í áratugi.
Á bakagöngunni vakti og fyrrum áveitan frá Villingavatni athygli sem og jaðrakinn, er fylgdist vel með ferðalöngum. Í örnefnaskrá segir: „Tjörnin (Villingavatn): Afrennsli úr Tjörninni, rann norður mýrarsund og engjar og útí Þingvallavatn. Í tíð Magnúsar Magnússonar [ábúandi 1887-1925] var grafinn skurður meðfram Helluholti, Gíslaþúfu og Stekkásmóa norður í Rás, þetta var gert til þess að ná vatninu til áveitu á engjarnar, og tókst vel, en eftir það var alltaf talað um gamla og nýja læk. Nú mun sú áveita vera aflögð.“ segir í örnefnalýsingu. Í mýrinni eru nú tveir vélgrafnir skurðir og einnig náttúrulegir farvegir eða handgrafnir skurðir. Sundurgrafinn þýfður mói.“ Áveituskurðurinn situr mark sitt á neðanvert Villingavatnslandið.

Frábært veður. Gangan tók 2 klst. og 22 mín.

Heimildir:
-Þorgeir Magnússon, örnefnalýsing fyrir Villingavatn 1970.
-Fornleifar í Grafningi, Orri Vésteinsson og Sædís Gunnarsdóttir, Fornleifastofnun Íslands 1998.