Ætlunin var að ganga upp úr Botnsdal utan Glymsgljúfurs, ofan við hæsta foss landsins og að Hvalvatni ofan Hvalfells.
Tveir litlir hellar eru á þeirri leið. Annar, sá minni, er í Skinnhúfuhöfða við vatnið austanvert. Segir þjóðsagan að þar hafi tröllkonan Skinnhúfa búið, en um afreksverk hennar fara engar sögur. Hinn er norðaustan í fellinu; Arnersarhellir, gamalt útilegumannaskjól. Hann er í klettahöfða sem gengur fram í vatnið. Hellirinn er kenndur við Arnes nokkurn Pálsson sem átti heima í sveitunum við Hvalfjörð á árunum um og eftir 1750. Hann var bendlaður við þjófnað og hermdu sagnir að hann hefði lagst út og m.a. dvalið um stund í þessum helli. Hvað satt kann að vera í þessu efni skal ósagt látið, því Arnes mun hafa verið einn til frásagnar um búsetu sína þar. Sagt er að síðar hafi fundist í hellinum leifar gamalla beina, hlaðinn bálkur og hornkambur. Í bókinni Útilegumenn og auðar tóttir segir höfundurinn Ólafur Briem svo: „Á Jónsmessudag 1951 fór ég ásamt nokkrum mönnum öðrum að skoða hellinn. Neðst í klettahöfða, alveg niðri við vatnið, er gjögur, og inn úr því í meira en mannshæð gengur hellirinn, og suður úr honum, hægra megin við hellisopið gengur afhellir. Aðalhellirinn er um 6×6 m að flatarmáli og 2 til 3 m á hæð. Afhellirinn er um 5 m á lengd og um 2 m á breidd og er manngengur inn til miðs, en lækkar inn við botninn. Í hellinum voru hér og þar smá beinabrot, bæði úrkindum og stórgripum, en engin heilleg bein.
Meðal beinanna var eitt, sem greinilega var tálgað í odd. Mest var af beinaleifum við mynni afhellisins, rétt innan við hellisopið. Ekki gátum við séð leifar af bálki né öðrum mannvirkjum. Varla getur leikið vafi á því, að maður hafi einhvern tíma hafzt við í helli þessum.“
Til að auðvelda uppgönguna var slóði rakinn upp nyrðri hlíð Botnsdals, áleiðis upp að Viðhamrafjalli. Gengið var upp með Kálfadal og upp fyrir gilbrúnir. Efra eru ágætur grængróður. Botnsánni var síðan fylgt upp með norðanverðu Hvalvatni. Á leiðinni er fallegur flúðafoss í ánni, breiður og jafn. Ofar, við ós Hvalvatns, er steypt stífla. Hvalvatn er býsna stórt og er það annað dýpsta á Íslandi, dýpra en Þingvallavatn. Kalt er það og fjöllum girt (Botnsúlur til suðurs) og rennur af því Botnsáin fram Botnsdal og rennur út í sjó í Hvalfirði. Silungur ku vera í vatninu.
Hvalvatn er í um 300 metra hæð. Er haft fyrir satt að hvalbein hafi fundist á bökkum vatnsins. Líklega tengist það að einhverju leiti þjóðsögunni um Rauðhöfða:
„Í fornöld var það mjög tíðkað á Suðurnesjum að fara út í Geirfuglasker til að sækja þangað bæði fugl og egg. Þóttu þær ferðir jafnan hættulegar, og varð að sæta til þeirra góðu veðri, því bæði eru skerin langt undan landi og svo er líka mjög brimsamt við þau.
Einu sinni sem oftar fór skip eitt út í Geirfuglasker; geymdu sumir skips, en sumir fóru upp í skerin eftir eggjum. Ókyrrði þá sjóinn fljótt, svo að þeir urðu að fara burtu fyrr en þeir hefðu viljað. Komust eggjatökumennirnir með illan leik upp í skipið, allir nema einn. Hann kom seinastur ofan úr skerinu, því hann hafði farið lengst og hugsað, að ekki mundi liggja svo mikið á. Hann var sonur og fyrirvinna ekkju nokkurrar, sem bjó að Melabergi í Hvalsnessókn, og var hinn ötulasti maður og á besta aldri.
Þegar nú maðurinn kom niður að skipinu, þá var hafrótið orðið svo fjarskalegt við skerið, að honum varð ekki náð út í skipið, hversu mjög sem þar var leitað lags við. Urðu skipverjar að fara burtu við svo búið, og töldu þeir manninn af með öllu, nema hans yrði bráðlega vitjað. Héldu þeir svo í land og sögðu, hvar komið var, og átti nú að fara í skerin og vitja mannsins, hvenær sem þar gæfist færi á. En eftir þetta varð aldrei framar komist út í skerin um sumarið fyrir brimi og stórviðrum. Var þá hætt með öllu að hugsa til manns þessa framar eða leiða sér í hug, að hann mundi nokkurn tíma sjást lifandi framar.
Nú leið og beið þangað til sumarið eftir. Þá fóru Nesjamenn á skipi út í Geirfuglasker, eins og þeir voru vanir. Þegar eggjatökumennirnir komu upp í skerið, urðu þeir hissa, þegar þeir sáu þar mann á gangi, þar sem þeir áttu sér hér engra manna von.
Maðurinn gekk til þeirra, og þekktu þeir þar Melabergsmanninn, sem eftir hafði orðið sumarið áður í skerinu. Gekk það öldungis yfir þá og þóttust sjá, að þetta væri ekki einleikið. Forvitnaði þá nú heldur en ekki að vita, hvernig á þessu öllu stæði. En maðurinn sagði þeim óljóst frá því, sem þeir spurðu, en í skerinu sagðist hann alltaf hafa verið og ekki hefði væst um sig.
Samt bað hann þá að flytja sig á land, og gjörðu þeir það fúslega. Var Melabergsmaðurinn hinn glaðasti, en þó fremur fátalaður. Þegar í land kom, varð þar hinn mesti fagnaðarfundur, og þótti öllum þessi atburður allur undrum gegna, og enga glögga grein vildi maðurinn gera um veru sína í skerinu.
Nú leið enn og beið, og var hætt að tala um nýlundu þessa. En seint um sumarið, einn góðan veðurdag, þegar messað var á Hvalsnesi, varð sá atburður, sem alla kynjaði á.
Við kirkjuna var fjöldi fólks og þar á meðal Melabergsmaðurinn. En þegar fólkið kom út úr kirkjunni, stóð uppbúin vagga við kirkjudyrnar, og lá ungbarn í vöggunni. Ofan á vöggunni lá dýrindis ábreiða, sem enginn þekkti, hvað í var. Á þetta varð öllum starsýnt mjög, og enginn leiddi sig að vöggunni eða barninu, og enginn lést þar vita nein deili á.
Nú kemur prestur út úr kirkjunni; sér hann vögguna og barnið og furðar á þessu öllu ekki síður en aðra. Spyr hann þá, hvort nokkur viti deili á vöggunni og barninu eða hver með það hafi komið eða hvort nokkur vilji, að hann skíri barnið. En enginn lést vita neitt um þetta, og enginn þóttist hirða um, að hann skírði barnið.
En af því presti þótti allur atburður með Melabergsmanninn kynlegur, spurði hann hann ýtarlegar um allt þetta en aðra, en maðurinn brást þurrlega við og sagðist ekkert vita um vögguna né barnið, enda skipti hann sér öldungis ekkert um hvorugt. En í því bili, sem maðurinn sagði þetta, stóð þar kvenmaður hjá þeim, fríð sýnum og fönguleg, en æði svipmikil.
Hún þreif ábreiðuna af vöggunni, snaraði henni inn í kirkjuna og segir: „Ekki skal kirkjan gjalda.“
Síðan víkur hún sér að Melabergsmanninum og segir við hann mjög reiðulega: „En þú skalt verða að hinu versta illhveli í sjó.“
Greip hún þá vögguna með barninu og hvarf með allt saman og sást ekki síðan. Presturinn tók ábreiðuna og lét gjöra úr henni altarisklæði handa kirkjunni, og hefur það verið þar til skamms tíma og þótti hin mesta gersemi.
Nú víkur sögunni til Melabergsmannsins. Honum brá svo við orð hinnar ókunnugu konu, að hann tók undir eins á rás frá kirkjunni og heim til sín. Ekki stóð hann þar við, heldur æddi sem vitstola norður eftir, þangað til hann kom fram á Hólmsberg, sem er fyrir vestan Keflavík, en berg það er fram við sjó, býsna hátt og þverhnípt.
Þegar hann kom fram á bergsbrúnina, staldraði hann við. Varð hann þá allt í einu svo stór og þrútinn, að bergið sprakk undir fótum honum, og hljóp fram klettur mikill úr hamrinum. Stakkst maðurinn þar fram af í sjóinn og varð í sama augnabragði að feikilega stórum hvalfiski með rauðan haus, því maðurinn hafði haft rauða húfu eða hettu á höfðinu, þegar hann brást í hvalslíkið. Af þessu var hann síðan kallaður Rauðhöfði. En kletturinn, sem fram hljóp með hann í sjóinn, stendur enn fram í sjónum austarlega undir Keflavíkurbergi og er kallaður Stakkur.
Það er sumra manna sögn, að nú hafi það komið upp á Melabergi eftir móður mannsins, að hann hefði sagst hafa dvalið um veturinn í skerinu í álfabæ einum í góðu yfirlæti. (Sumir segja, að maðurinn hafi heitið Helgi, og því er skerið síðan nefnt Helgasker.) Hefðu þar allir verið sér vel, en þó hefði hann ekki getað fest þar yndi.
Fyrst þegar hann hefði orðið eftir af lagsmönnum sínum í skerinu, hefði hann gengið um skerið í eins konar örvílnan og verið að hugsa um að steypa sér í sjóinn og drekkja sér til að stytta hörmungar sínar. En þá sagði hann, að til sín hefði komið stúlka, fríð og falleg, og boðið sér veturvist og sagt, að hún væri ein af álfafólki því, sem ætti heima í Geirfuglaskeri.
Þetta þá hann; en vegna óyndis fékk hann heimfararleyfi sumarið eftir. Þá sagði hann, að álfastúlkan hefði sagst ganga með barni hans og skyldi hann muna sig um að láta skíra það, ef hún kæmi því til kirkju, þar sem hann væri viðstaddur, en ef hann gjörði það ekki, mundi hann gjalda þess grimmilega.
Sumir segja, að maðurinn hafi sagt móður sinni frá þessu einhvern tíma einslega um sumarið; sumir segja, að hann hafi gjört það, um leið og hann gekk um á Melabergi frá kirkjunni seinast, en sumir segja, að hann hafi sagt það einhverjum trúnaðarmanni sínum öðrum. En ekki er þess getið, hvers vegna hann brá út af skipun álfkonunnar með barnsskírnina.
En nú víkur aftur sögunni til Rauðhöfða. Hann tók sér aðsetur á Faxaflóa og grandaði þar mönnum og skipum, svo engum var óhætt á sjó milli Reykjaness og Akraness. Var það fjarskinn allur, sem hann gjörði illt af sér í skipsköðum og manntjóni, en enginn gat að gjört eða stökkt óvætti þessum burtu, og áttu margir um sárt að binda af hans völdum, þó ekki séu þeir nafngreindir neinir, sem hann drap, eða tölu hafi verið á þá komið. Upp á síðkastið fór hann að halda til á firðinum milli Akraness og Kjalarness, og er sá fjörður síðan kallaður Hvalfjörður.
Þá bjó gamall prestur í Saurbæ á Hvalfjarðarströnd; hann var blindur, en þó ern að öðru leyti. Hann átti tvo syni og eina dóttur. Voru systkini þessi öll upp komin, þegar hér var komið sögunni, og hin efnilegustu, og ann faðir þeirra þeim mjög. Prestur var forn í skapi og vissi jafnlangt nefi sínu. Synir hans reru oft út á fjörðinn á báti til fiskjar. En einu sinni urðu þeir fyrir Rauðhöfða, og drekkti hann þeim báðum.
Presturinn faðir þeirra heyrði, að synir sínir væru drukknaðir, og svo, af hvers völdum. Féllst honum mikið til um sonamissinn. Litlu síðar, einn góðan veðurdag, biður hann dóttur sína að koma og leiða sig niður að firðinum, sem er þaðan ekki alllangt frá bænum. Hún gjörir svo, en prestur tekur sér staf í hönd. Staulast hann nú með hjálp dóttur sinnar ofan að sjónum og setur stafinn fram undan sér út í flæðarmálið og styðst svo fram á hann. Spyr hann þá dóttur sína, hvernig sjórinn líti út. Hún segir hann vera spegilfagran og sléttan.
Að lítilli stundu liðinni spyr karl aftur, hvernig sjórinn líti út. Stúlkan segir, að utan fjörðinn sjái hún koma kolsvarta rák, líkt og stórfiskavaður ösli inn fjörðinn. Og þegar hún sagði rák þessa komna nærri á móts við þau, biður prestur hana að leiða sig inn með fjörunni, og gjörir hún það. Var röstin jafnan á móts við þau, og gekk það, uns komið var inn í fjarðarbotn, En þegar grynna fór, sá stúlkan, að röstin stóð af ákaflega stórum hval, sem synti beint inn eftir firðinum, eins og hann væri rekinn eða teymdur.
Þegar fjörðinn þraut og þar kom að, sem Botnsá kemur í hann, bað klerkurinn dóttur sína að leiða sig upp með ánni að vestanverðu. Hún gjörði það, og staulaðist karlinn upp fjallshlíðina með ánni, en hvalurinn öslaði einatt hér um bil jafnframt þeim upp eftir ánni sjálfri, og var honum það þó örðugt mjög sökum vatnsleysis.
En þegar inn kom í gljúfrið, sem áin rennur um fram af Botnsheiði, þá urðu þrengslin svo mikil, að allt skalf við, þegar hvalurinn ruddist áfram, en þegar hann fór upp fossinn, hristist jörðin umhverfis eins og í mesta landskjálfta. Af því dregur fossinn nafn og heitir síðan Glymur, og hæðirnar fyrir ofan Glym eru síðan kallaðar Skjálfandahæðir.
En ekki hætti prestur, fyrr en hann kom hvalnum alla leið upp í vatn það, sem Botnsá kemur úr og síðan er kallað Hvalvatn. Fell eitt er hjá vatninu, og dregur það einnig nafn af atburði þessum og er kallað Hvalfell.
Þegar Rauðhöfði kom í vatnið, sprakk hann af áreynslunni að komast upp þangað, og hefur síðan ekki orðið vart við hann, en fundist hafa hvalbein mjög stórkostleg við vatnið, og þykir það vera sögu þessari til sannindamerkis. En þegar prestur var búinn að koma hvalnum fyrir í vatninu, staulaðist hann heim aftur með dóttur sinni, og þökkuðu honum allir vel fyrir viðvikið.“
Himbrimahjón á vatninu virtust fá að vera þar óreitt. Haldið var yfir ána á stíflunni. Stefnan var tekin á Arnesarhelli. Strönd vatnsins að vestanverðu er sendin til að byrja með, en síðan tekur grýti við. Þegar komið var að móbergsdranganum þurfti að fara ofar í hlíðina, upp fyrir hann og niður hinum megin. Ekki var hægt að nálgast hellinn nema láta sig hafa það að hlaupa nokkra metra á vatninu. Þá var komið í litla sendna vík – og opið á Arnesarhelli blasti við.
Þegar umhverfi strandarinnar hafði verið skoðað á leiðinni var ljóst að vatnið hafði verið allmiklu hærra fyrir stuttu síðan. Auk þess virtist öldugangur hafa skolað hluta af bakkanum niður. Hellirinn bar þess einnig merki. Uppi, í yfir mannhæð, var að vísu tófugras fremst, en í afhellinn virtist hafa farið talsvert vatn. Innst í hellinum mátti sjá votta fyrir hleðslu. Þarna er mikið myrkur og ætti maður auðvelt að leynast þar fyrir öðrum ljóslausum. Útsýni úr hellinum er út yfir vatnið. Ljóst er að hann er langt í frá að vera í alfaraleið því fáir gætu látið sér detta í hug að þarna gæti verið athvarf.
Haldið var áfram suður með vesturströnd Hvalvatns. Aðstæður eru þar svpaðar. Hægt er að ganga í vatnsborðinu að móbergsstapa. Fara þarf upp fyrir hann allnokkuð upp í hlíðina og síðan niður handan hans. Það sem eftir er leiðarinnar er auðvelt um vik.
Í Skinnhúfuhöfða er skúti, myndaður af vatninu líkt og Arnesarhellir.
Gengið var niður Hvalsskarð með hið ágætasta útsýni; Hvalfell á hægri hönd og Botnssúlur á þá vinstri. Hvalskarðsáin er lítil í fyrst, en er fljót að vaxa með tilkomu fjölmargra þverlækja. Gráhvítur refur reyndi að fela sig í grasinu, en var fljótlega þefaður uppi af meðfylgjandi tík. Refurinn, mun minni, spratt þá upp og tók þá á rás niður með árgilinu, en tíkin fylgdi á eftir, tilbúinn í leikinn. Bæði staðnumdust um stund, horfðust í augu og svo virtist sem samkomulag hafi náðst um að refurinn fengi að fara sína leið, óáreittur.
Frábært veður. Gangan tók 4 klst og 4 mín.

Hvalvatn – flugmynd.