Skrár – Síða 24

Hellyerstímabilið í Hafnarfirði 1924-1929 – I

Hafnarfjörður kemur víða við sögu togaraútgerðar á Íslandi.

Togarinn Coot. Fyrsti togari Íslendinga, Coot, var gerður út frá Hafnarfirði á árunum 1905-1908. Skipið var 98 fet á lengd, búið 225 hestafla gufuvél og var búið til botnvörpuveiða.

Fyrsti íslenski togarinn, Coot, var gerður þaðan út og Pike Ward gerði út togarann sinn, Utopiu, frá Hafnarfirði. Seinna má segja að Hafnarfjörður verði snemma aðalmiðstöð fyrir erlenda togaraútgerð á Íslandi. Ber þar fyrst að nefna Booklessbræður frá Aberdeen. Þeir keyptu fiskaðgerðarstöð í Hafnarfirði árið 1910 og höfðu þaðan meiri og minni útgerð og annan atvinnurekstur til ársins 1922. Um tíma áttu þeir fjóra togara sem stunduðu veiðar frá Hafnarfirði. Þá keyptu þeir fisk af togurum, bæði breskum og hollenskum. Einnig hafði fyrirtækið A.D. Birrel & Co. keypt fiskverkunarstöð í Hafnarfirði og lögðu togarar upp hjá því á árunum 1910-14. Fleiri erlendir togarar bæði norskir og þýskir lögðu upp afla sinn í Hafnarfirði um þetta leyti.

Verksmiðjuhús Bookless.

Hafnfirðingar höfðu mikla atvinnu af þessari starfsemi en skjótt skipast veður í lofti. Á árunum 1922 og 1923 var mikið atvinnuleysi í Hafnarfirði. Booklessbræður höfðu orðið gjaldþrota 1922 og ný lög, sem samþykkt voru sama ár á Alþingi, komu í veg fyrir að aðrir erlendir útgerðarmenn gætu hlaupið í skarðið. Í lögunum var lagt bann við því að útlend skip lönduðu afla sínum á Íslandi og seldu hann íslenskum ríkisborgurum til verkunar.
Þessi lög voru sett til að hindra síldveiðar Norðmanna fyrir Norðurlandi en þau giltu einnig um þorskveiðar. Þetta kom sér einkum illa fyrir Hafnfirðinga.

Bæjarstjórn Hafnarfjarðar beitti sér nú fyrir því að undanþága fengist frá þessum lögum til þess að annað erlent fyrirtæki gæti keypt þá aðstöðu sem Booklessbræður höfðu áður. Hér var á ferðinni útgerðarfyrirtækið Hellyer Bros. Ltd. í Hull. Í samráði við stjórnvöld var sú leið farin að Geir Zóega var fenginn til að taka togara Hellyersbræðra á leigu og taldist það ekki brjóta í bága við ákvæði laganna. Hellyersbræður hófu útgerð sex togara frá Hafnarfirði á vetrarvertíð 1924.
Ári síðar fékk fyrirtækið sérstaka lagaheimild til að reka útgerð sína í Hafnarfirði sem sjálfstætt fyrirtæki um átta ára skeið. Fyrstu vertíðina voru enskir skipstjórar á togurum Hellyers en síðan voru fiskiskipstjórarnir íslenskir. Á togurunum voru enskir flaggskipstjórar sem voru leppar því íslensku fiskiskipstjórarnir höfðu ekki ensk skipstjórnarréttindi. Einnig voru enskir stýrimenn á togurunum sem leppar. Þessir menn stunduðu ekki vinnu um borð en voru þarna aðeins til að fullnægja formsatriðum. Meðal þeirra togara sem Hellyersbræður gerðu út frá Hafnarfirði var stærsti og fullkomnasti togarinn í eigu Englendinga á þessum tíma, Imperialist, og var Tryggvi Ófeigsson skipstjóri á honum.

Tryggvi Ófeigsson (1896-1987). Tryggvi Ófeigsson var skipstjóri og síðar útgerðarmaður í Hafnarfirði og Reykjavík, tók við Imperialist nýsmíðuðum í Hull í mars árið 1925. Tryggvi var svo með Imperíalist til ársins 1929. Það ár hættu Hellyersbræður allri útgerð og fiskvinnslu á Íslandi. Tryggvi gekk svo inn í útgerðarfélagið h/f Júpíter í Hafnarfirði sem stofnað var 26 júlí 1929, með Lofti Baldvinssyni og Þórarni Olgeirssyni, sem árið 1925 höfðu látið smíða skip fyrir sig í Beverley, það skip var Júpíter GK 161. Tryggvi varð svo skipstjóri á honum til 1929.

Tryggvi stofnaði síðan eigin útgerð eftir að Hellyersbræður fóru héðan. Tryggvi ber Hellyersbræðrum vel söguna í ævisögu sinni og segir að þeir hafi verið bjargvættir Hafnarfjarðar. Hellyerbræður hættu útgerð sinni frá Hafnarfirði í nóvember 1929. Síðustu árin hafði orðið taprekstur á fyrirtækinu. Einnig átti það í vinnudeilum hér heima og ágreiningur kom upp við Hafnarfjarðarbæ um útsvarsgreiðslur.

Í Lesbók Morgunblaðsins 1995 fjallar Snorri Jónsson um „Atvinnusögu Hafnarfjarðar 1924-1926, Hellyerstímabilið„. Byggir hann á endurminningum Gísla Sigurgeirssonar. Um er að ræða fyrsta kafla af fjórum.

„Hellyersbræður voru enskir útgerðarmenn sem gerðu út frá Hull en ráku á tímabili umfangsmikla togaraútgerð og saltfiskverkun frá Hafnarfirði. Algengt var að þetta tímabil, 1924-1929, væri kennt við þá bræður í Hafnarfirði. Frásögn Gísla Sigurgeirssonar kemur þó miklu víðar við og gefur á gamansaman hátt hugmynd um aldaranda og daglegt líf í Firðinum á þessum tíma. – Fyrsti hluti af fjórum.

„Veturinn 1922-23 var mikið atvinnuleysi í Hafnarfirði eins og reyndar átt hafði sér stað áður, en að þessu sinni keyrði ástandið um þverbak, engin hreyfing á neinu — ekkert að gera. Hið stóra og umfangsmikla útgerðarfirma, Bookless Bros Ltd. frá Aberdeen, hafði orðið gjaldþrota 1922. Svo alvarlegt þótti ástandið að haldinn var um málið almennur borgarafundur á haustmánuði 1923. Óttuðust menn að fjöldi fólks yrði að flytja búferlum úr bænum og fasteignir yrðu óseljanlegar. Ráðherrar ríkisstjórnarinnar voru boðaðir á fundinn og mættu þeir báðir, Klemenz Jónsson og Sigurður Eggerz. Skorað var á þá að gefa undanþágu frá því ákvæði fiskveiðilaganna sem bannaði útlendingum að leggja afla sinn hér á land, en ráðherrarnir töldu að hægt yrði að komast hjá banninu ef Íslendingar tækju á leigu erlend fiskiskip.

Snorri Jónsson (1928-2016).

Í framhaldi af þessum borgarafundi samþykkti bæjarstjórnin 6. nóv. að skora áríkisstjórnina að leyfa útlendingum að leggja afla sinn til verkunar hér á land. Veitti ríkisstjórnin þetta leyfi og urðu málalyktir þær að stórfírma frá borginni Hull á Englandi, Hellyer Bros. Ltd., kom hingað með sex botnvörpunga á vertíðina i byrjun árs 1924.
Bræðurnir sem áttu firmað og voru fosvarsmenn þess hétu Owen og Orlando Hellyer. En vegna ákvæðis fiskveiðilaganna tók Geir Helgason Zoéga togarana á leigu að nafninu til og var umboðsmaður firmans og gerði samninga fyrir þess hönd. Samdist nú svo um við Geir að við Jón Einarsson og Sigurgeir Gíslason, faðir minn, yrðum verktakar hjá Hellyer og tækjum að okkur afgreiðslu togaranna, en það var að sjálfsögðu mikið verk og við erfiðar aðstæður að eiga.

Fjörkippur í atvinnu og viðskiptum

Togarinn Ceresio.

Þegar togararnir komu til Hafnarfjarðar voru þeir allir með fullar lestir af kolum og öðrum varningi til útgerðarinnar. Þetta varmikið magn og meiri birgðir vöru en áður höfðu verið fluttar hingað til hafnar. Verður það nú hlutskipti okkar að annast alla þessa vinnu, uppskipun og útskipun, fyrir ákveðið verð hvert tonn inn og út. Satt best að segja var þessi samningur við Geir H. Zoéga gerður í alltof miklu fljótræði af okkar hálfu, enda var hann sá versti sem við gerðum við nokkurn verksala á allri okkar starfsævi. Svo vondur var hann, að þegar vetrar- og vorvertíðinni lauk var útkoman sú að við þrír, verktakarnir, ég, Jón og pabbi, máttum heita kauplausir allan tímann.

Hafnarfjörður 1910.

Þrátt fyrir það, að ákveðið væri að Hellyer fengi aðstöðu hér í Firðinum, óttuðumst við að vinnan lenti í höndum reykvískra verktaka og því var hugsun okkar sú að tryggja það að svo yrði ekki. Við vildum sitja að þessari vinnu, bænum og búendum hér til heilla og hagsbóta. Sú hugsun réði mestu þegar við vorum að gera samninginn við Geir. Reynsla okkar var sú að Reykvíkingar væru ásæknir í að ná sem flestu til sín. Óttinn við þetta var aðalástæða þess að Geir gat pínt okkur niður úr öllu valdi.
Af þessari reynslu drógum við lærdóm sem kom okkur að góðu haldi við næstu samningsgerð.

Athafnasvæði Hellyersbræðra.

Togaraútgerð og fiskverkun Hellyersbræðra, sem rekin var hér í Hafnarfirði í nokkur ár, olli því að atvinnulífið tók mikinn fjörkipp og viðskiptalífið glæddist. Togarar þeirra þóttu myndarleg skip og fyrsta flokks að öllum búnaði á þeirrar tíðar mælikvarða. Þeir togarar sem komu hingað fyrsta árið voru: Ceresio, Lord Fischer, Earl Haig, General Birdwood, Viskont Allanby og Kings Grey. Skipstjórar og vélamenn voru enskir, en hásetar voru að mestu leyti íslenskir og margir úr Hafnarfirði.
Fljótlega voru ráðnir íslenskir fiskiskipstjórar á togarana, því hinir ensku flaggskipstjórar þekktu lítt til miðanna og voru m.a. af þeim sökum litlir fiskimenn. Hin raunverulega skipshöfn var því íslensk. Frá þessu var þó ein undantekning.
Á togaranum Ceresio var íslenskur skipstjóri frá Hull, Jón Oddsson að nafni. Hann var mikill aflamaður og viðurkenndur fyrir dugnað, enda var enginn fiskiskipstjóri með honum.

Hellyer kaupir Svendborg

Ágúst Flygenring (1865-1932).

Þegar kom fram í júní þetta ár, 1924, tókust samningar milli Landsbanka Íslands og Owens Hellyers um að Hellyer Bros. keypti útgerðarstöðina Svendborg. Þessi stöð hafði gengið kaupum og sölum. Sveinn Sigfússon kaupmaður frá Norðfirði reisti hana árið 1903. Var þá stöðin nefnd í höfuðið á honum uppá dönsku, eins og þá þótti fínt, og nefnd Svendborg.

Stöðina reisti Sveinn við Fiskaklett, skömmu síðar komst stöðin í eigu Ágústs Flygenrings sem hafði þar timburverslun, en seldi hana eftir stuttan tíma norskum manni, H.W. Friis, sem stundaði hér línubátaútgerð. Friis varð nokkrum árum seinna gjaldþrota og keypti þá Einar Þorgilsson stöðina, árið 1909, og seldi hana Bookless Bros. Í Aberdeen árið eftir með góðum hagnaði. Þegar Svendborg kemst í eigu þeirra Booklessbræðra, Harrys og Douglas — fyrirrennara Hellyers, — hefst áhrifamikið tímabil í atvinnusögu Hafnarfjarðar. Þeir urðu vinnuveitendur í mjög stórum stíl og verkafólk starfaði hjá þeim, á tímabilum jafnvel svo hundruðum skipti.
Sjálfir áttu þeir fjóra togara sem hér lögðu upp afla sinn fyrstu árin, en þeir versluðu mikið með fisk, keyptu ógrynni af fiski af íslendingum, einkum á Faxaflóasvæðinu milli Suðumesja og Akraness, og af erlendum togurum, aðallega breskum. Fiskverðið greiddu þeir í peningum, fyrstir manna hér um slóðir. Fyrir það, ekki síst, áttu þeir almennum vinsældum að fagna, en því miður lauk starfsemi þeirra að 12 árum liðnum þegar fyrirtækið varð gjaldþrota árið 1922.

Sendborg – síðar Brookles.

Með kaupum Hellyers á Svendborg hefst fiskverkun þar á ný og fjöldi fólks, sem áður varð að láta sér nægja að lepja dauðann úr krákuskel, fékk vinnu og gat nú litið til framtíðar með vongleði í huga.

Erfiðar aðstæður
Eins og áður segir voru togarar Hellyers með allar sínar lestir fullar af varningi til útgerðarinnar, einkum þó kolum. Heldur var nú brasksamt að losa kolin úr togurunum og verst og erfiðast var að ná þeim inná bryggjuna þegar lágsjávað var. Enginn krani var á bryggjunni og engar bómur voru á skipunum. Utbúnaðurinn var þannig að strengdur var vír úr frammastrinu í reykháfinn. Á þennan vír voru settar jafnmargar hjólblakkir og lúgurnar voru sem hala átti uppúr, en þær voru venjulega þrjár. Togspilið var notað til að vinda upp kolin og var einn maður við hverja lúgu.

1940-1950, portrett af ónafngreindri konu. Svo virðist sem konan hafi verið að bera kol en hún er með sótuga peysu og svuntu.

Kolunum var öllum mokað í poka í lestinni og tveir til þrír pokar voru halaðir í einu upp um lúguna. Þegar pokalengjan var komin í bryggjuhæð toguðu bryggjumennirnir í hana og vingsuðu henni inn á bryggjuna og upp á jámbrautarvagna. Var vögnunum svo ekið upp í kolabinginn sem stundum var allt að fjórir metrar á hæð. Stundum gat það komið fyrir að togaramir blésu út eða urðu damplausir, eins og það var kallað, og þá fór nú að vandast málið. Eina úrræðið var að hala allt upp með handafli, en það var bæði seinlegt og hinn mesti þrældómur.
Hver togari flutti þétta 200 til 250 tonn af kolum í þessari fyrstu ferð sinni hingað í Hafnarfíörð. Kolin til Hellyersbræðra voru geymd á Árnalóðinni, sem svo var kölluð. Bæjarútgerð Hafnarfjarðar hafði þar seinna kol handa sínum skipum. Ámalóð er vestan við skrifstofur Bæjarútgerðarinnar þar sem þær voru, áður en þær voru fluttar í nýja frystihúsið. Kolin vom flutt upp á lóðina í járnbrautarvögnum og var oft erfitt að komast þangað eftir misjöfnum sporunum.

Járnbrautir voru algengar á fiskreitum Hafnarfjarðar.

Járnbrautarteinarnir lágu í sandi meðfram Vesturgötunni og yfir hana. Var því oft sandur fyrir hjólunum og þungt að aka vögnunum á handaflinu einu með tvö tonn innanborðs af kolum.
Tíðin var einmuna góð á þessari vertíð. Togararnir komu oftast inn síðari hluta dags og hófst þá vinnan milli kl. 4—6 síðdegis og lauk ekki fyrr en undir morgun næsta dags. Þær vom margar blíðviðrisnæturnar og dagarnir, einkum er líða tók á vertíðina og sólaruppkoman heillaði menn. Þá var freistandi að líta uppúr stritinu og horfa mót dagsins rísandi sól.
Og það leyfðu menn sér stundum.

Eftirminnileg kynni
Menn urðu örþreyttir og slæptir eftir erfiðar og langar vinnuvökur, en þó jafnframt glaðir í sinni yfír tekjunum sem þeir höfðu aflað til að sjá sér og sínum farborða í harðri lífsbaráttu. Svo héldu menn heim í morgunbirtunni, fegnir hvíld og svefni, en þó reiðubúnir að hefja störf á nýjan leik hvenær sem kallið kæmi.
Vinnan og umsvifín fóru vaxandi þegar á vertíðina leið. Við tókum einnig að okkur afgreiðslu skipa sem komu með vörur til annarra útgerðarfyrirtækja og vinnuaflið lét ekki á sér standa. Það var oft drepið á dyr hjá okkur Jóni Einarssyni og leitað eftir vinnu. Iðnaðarmenn í bænum höfðu t.d. ekkert að gera um þessar mundir og munu þeir flestir hafa komist í snertingu við bryggjuvinnuna, allt frá úrsmiðnum til stórskipasmiðanna. Kynnin við suma þessa menn urðu mér eftirminnileg.
Það var eitt sinn að stórt og mikið saltskip var væntanlegt. Fréttin um það hafði borist út og til okkar kom fjöldi manna að biðja um vinnu. Einn þeírra var stór og föngulegur maður og leist okkur Jóni að sá mundi liðtækur vera og segjum honum að koma niður að skipi morguninn eftir. Við þekktum flesta verkamennina og okkur var ekki sama um hvernig niðurröðun þeirra var við verkin. Skipulögðum við það allt fyrirfram. Við ætluðum þessum stóra og dugnaðarlega manni að taka á móti saltlengjunum og koma þeim fyrir á jámbrautarvögnunum. Um morguninn tilnefndi ég fólkið að stórlestinni, var fljótur að lesa upp nöfnin og fer nú hver maður á sinn stað. Svo kalla ég nokkrum sinnum í þann stóra og segi honum að vera á bryggjunni en hann skeytir því engu og er hinn rólegasti. Verð ég nú leiður á þessu sérlega heyrnarleysi mannsins, vind mér að honum og spyr hvort hann hafi ekki heyrt til mín. Segir hann þá og brosir um leið: „Ég heiti ekki Sigfús Vormsson, ég heiti Kjartan Ólafsson!“
Einhvern veginn hafði ég bitið það í mig að maðurinn héti Sigfús Vormsson, en Sigfús sá var trésmiður og átti hér heima um tíma og giftist Kristínu Þorsteinsdóttur frá Kletti.
Þessi urðu fyrstu kynni okkar Kjartans Ólafssonar sem síðar varð bæjarfulltrúi í Hafnarfirði o.fl. og höfum við oft brosað að þessu síðan. Var Kjartan ævinlega velkominn til okkar meðan hann stundaði verkamannavinnu, enda var maðurinn afburða duglegur og svo var viðkynningin að ekki varð á betra kosið.

Sörli og Gullfoss
Vornæturnar um þessar mundir voru yndislegar. Laugardaginn fyrir páska unnum við framundir morgun í blíðviðri, og þegar við hættum fannst mönnum ekki nauðsynlegt að flýta sér heim. Við fórum með verkfærin upp í skúr sem áfastur var við gripahús, sem við Jón áttum, en er nú húsið Vörðustígur 9. Þar inni áttum við gráan hest, stóran og sterkan, sem við nefndum Sörla. Var nú leikur í körlum, þótt lúnir væm eftir langa törn og dettur nú einhverjum í hug að prófa hvursu marga menn muni þurfa til að halda sterkum hesti kyrrum. Var Sörli leiddur fram, lögð á hann aktygi og kaðlar festir í þau. Tóku nú fjórir þeir sterkustu í kaðlana og er nú slegið í Sörla. Kippist hann við og rykkir í, en þegar hann finnur mótstöðuna lítur hann við og sér hvað um er að vera. Reyndi hann þá ekki meira og varð ekki úr að aka hvernig sem að var farið. Mun Sörla hafa þótt óþarfi að láta svona á sjálfa páskanóttina! Höfðu menn á orði að sá grái væri gáfaður og hefði heldur betur skotið þeim ref fyrir rass!

Vörðustígur.

Og það var eins og menn yrðu góðglaðir þarna í næturkyrrðinni og fóru að segja sögur. Meðal „sagnamann þessa vornótt við Vörðustíginn var Guðmundur Gíslason — oft nefndur hinn sterki — og átti heima á Hverfisgötu 6. Þótti mönnum gaman að kraftasögum Guðmundar — enda var hann stundum óspar á þær — og nú sagði hann eftirfarandi sögu:
Á mínum fyrri árum stundaði ég oft í vinnu í Reykjavík. Varð mér ævinlega vel til með vinnu því að ég þótti ekki síður liðtækur en best gerist og gengur. Einu sinni — það var á fyrstu árum Eimskipafélagsins — var ég settur í að losa vörur úr Gullfossi. Vill þá svo til að maður nokkur, eitthvað slompaður, dettur út af hafnarbakkanum og fellur í sjóinn milli skips og bryggju.

Gullfoss 1919.

Urðu menn nú logandi hræddir og hrópuðu hver í kapp við annan að maður hefði dottið í sjóinn og myndi kremjast milli skips og bryggju ef skipinu yrði ekki haldið frá. Þarna á bakkanum var fjöldi manna saman kominn, á að giska 50—60 manns. Hlupu nú allir sem vettlingi gátu valdið til að ýta Gullfossi frá bakkanum svo að manninn sakaði ekki ef honum skyti upp. Var nú maður látinn síga niður milli skips og bakka og hafði sá með sér kaðal til að binda utanum hrakfallabálkinn. Þetta tókst, og var nú sá slompaði dreginn upp, við mikinn fögnuð viðstaddra, dasaður og heldur illa til reika. En í fagnaðarlátunum gleymdist að huga að hinum sem sigið hafði niður með kaðalinn, — og áður en við væri litið voru allir hlaupnir í burtu frá skipinu — allir — nema ég.

Gullfoss 1930.

Ég mundi eftir björgunarmanninum og hélt skipinu alveg kyrru; — og þótt ég kallaði og bæði um aðstoð ansaði enginn, — allir voru á bak og burt. — Þama hélt ég Gullfossi grafkyrrum þangað til manntötrið hafði klöngrast upp á bakkann. En það verð ég að segja að þungur fannst mér Gullfoss þegar ég var orðinn einn. Ég held ég hafi aldrei tekið meira á um mína daga.
Þegar Guðmundur hafði lokið sögu sinni sagði Ingimundur Ögmundsson sem var maður orðvar og hæggerður:
„Ég er nú bara farinn heim, ég hlusta nú ekki á meira af þessu tæi!“

Unnið nætur og daga
Að öllum vel sögðum sögum þótti jafnan góð skemmtan og skipti þá ekki máli hvort þær studdust við raunverulega atburði eða ekki. En þess vil ég geta að Guðmundur Gíslason var afburðasterkur maður og feikna duglegur; verður dugnaður hans seint of lofaður.
Vinnan jókst. Á daginn unnum við í kolaog saltskipum, en á kvöldin og nóttinni afgreiddum við togarana. Það þótti gott að fá að sofa í tvær til fjórar stundir á sólarhring. Það tók því varla að hátta ofaní rúm. Kjartan Ólafsson sagðist eina vikuna hafa þurrkað sér með hörðum striga um andlit og lagt sig svo á hálmdýnu í heitu eldhúsinu. þetta gerði hann til að lengja svefntímann og svipað gerðu fleiri.
Sigurður Guðnason, seinna formaður Vkm. Dagsbrúnar og alþingismaður, var tengdasonur Guðmundar Gíslasonar frá Tjörn í Biskupstungum, föður Gísla bifreiðarstjóra sem hjá okkur vann oft og mikið. Fyrir kunningsskap við Guðmund tókum við Sigurð í vinnu. Hann átti heima í Reykjavík, en þá var lítið um atvinnu þar. Sigurður var skemmtilegur félagi, kappsfullur og afburður að dugnaði.
Einhvern veginn vildi svo til að þeir unnu mikið saman Kjartan Ólafsson og Sigurður. Þegar salti var skipað um borð í togarana var því ekið fram á bryggjuna í járnbrautarvögnum eða bílum. Kjartan og Sigurður höfðu þann starfa að taka pokana af vögnunum og kasta þeim upp í saltrennu ef hátt var í sjóinn eða hvolfa úr þeim í rennuna ef lágsjávað var. Rann þá saltið oní lestamar. Veittist þeim létt að fleygja pokunum og var oft gaman að sjá handatiltektir þeirra. Við neðri enda rennunnar var Hallgrímur Jónsson; hann sá um að saltið færi ekki til spillis. Ef hátt var í sjó tók hann við pokunum fullum, ásamt aðstoðarmanni, og losaði úr þeim oní lúgurnar. Þeir Kjartan og Sigurður köstuðu stundum nokkuð hastarlega svo þeir Hallgrímur höfðu ekki undan og kenndi í því nokkurrar stríðni. Varð Hallgrímur þá ergilegur og kvartaði sáran. Þetta endaði þó jafnan í friði og spekt og að lokum höfðu allir gaman að og hlógu.“

Framhald…

Heimildir:
-Lesbók Morgunblaðsins, 7. tbl. 18.02.1995, Snorri Jónsson, Atvinnusaga Hafnarfjarðar 1924-1926, Hellyerstímabilið, bls. 1-2. Úr endurminningum Gísla Sigurgeirssonar. Snorri Jónsson tók saman.

Hafnarfjörður – forsíða Lesbókar Mogunblaðsins 18.02.1995.

Skrár

Hraunbúar 40 ára

Í tilefni af eitt hundrað ára afmæli Skátafélagsins Hraunbúa þann 22. febrúar 2025 er rétt að rifja upp frumsögu þess í Hafnarfirði. Í jólablaði Alþýðublaðs Hafnarfjarðar árið 1965 er sagt frá skátafélaginu á fertugasta aldursafmælinu það árið undir fyrirsögninni „Árdegið kallar, – áfram liggja sporin„.

„Hinn 22. fehrúar síðastliðinn voru 40 ár liðin frá því að skátastarf hófst hér í Hafnarfirði. Í hófi, sem Hraunhúar héldu af því tilefni, hélt félagsforingi þeirra ræðu þá er hér birtist. Er þar í stuttu máli drepið bæði á fortíð og framtíð skátastarfsins í Hafnarfirði.

Ágætu gestir, góðir félagar.
Það er 22. febrúar í dag á því herrans ári 1965, og eru því núna 40 ár frá því að skátastarf hófst hér í Hafnarfirði. Það er eðlilegt, að við stöldrum ögn við á þessum tímamótum, lítum yfir farinn veg og reynum þó um leið að skyggnast lítið eitt inn í framtíðina.
Það hefur gengið á ýmsu á þessum 40 skátaárum hér í Hafnarfirði. Stundum hefur skátalífið staðið með blóma og stundum hefur haustað að. Þannig er því farið með allan félagsskap. Félagsstörfin ganga í öldum, stundum eru þau á öldutoppinum og stundum í öldudal. En félagsskapur, sem lifað hefur í fjörutíu ár, hefur óneitanlega sannað tilverurétt sinn og stendur orðið föstum fótum. En margt hefur breytzt á þessum fjörutíu árum.
Það var aðeins einn skátaflokkur, sem lagði upp hinn 22. febrúar 1925 klukkan 7 síðdegis.

Kröfuganga á leið niður Strandgötu, húsið er Suðurgata 24 var áður Strandgata 52 betur þekkt sem Bristol.

Drengirnir, sem þarna hófu skátagönguna í Hafnarfirði, lögðu upp með bjartsýnina og skátahugsjónina að leiðarljósi. Hvort tveggja þetta reyndist happadrjúgt og nú eru að baki óteljandi skátaspor á 40 ára leið. Leiðin, sem þá var aðeins óljós troðningur, er nú orðin
að troðinni götu.
Það var Jón Oddgeir Jónsson, sem hafði forgöngu um að skátastörf byrjuðu hér. Eftir nýárið 1925 fær hann sér fjögurra daga frí, fer suður í Fjörð og kynnir drengjum í K.F.U.M. skátahreyfinguna. Og árangurinn verður sá, að skátaflokkur er stofnaður hinn 22. febrúar. Þessi fyrsti skátaflokkur tekur mjög myndarlega til starfa og hinn 5. apríl hafa allir stofnendurnir lokið 2. flokksprófi.

Gamli barnaskólinn. Reistur 1902, þá sem Barnaskóli Garðahrepps. Stækkaður 1921. Skólinn við Lækinn var vígður 1927 og þá flutti sú starfsemi úr þessu húsi.

Og rúmri viku síðar eru teknir það margir nýliðar, að 4 flokkar verða starfandi. Það er komin skátasveit í Hafnarfjörð, en drengina vantar sveitarforingja. En fyrsti sveitarforinginn í Hafnarfirði fæst brátt, og var það Gísli Sigurðsson lögreglumaður, en Jón Gestur Vigfússon, sparisjóðsgjaldkeri, leit eftir og fylgdist með öllu skátastarfinu, var eins konar ábyrgðarmaður drengjanna.
Það er sýnilegt, að þessir fyrstu skátadrengir í Hafnarfirði hafa lagt sig fram um að vera trúir lögum og stefnu skátahreyfingarinnar.
Enda líður ekki á löngu, áður en ýmsir fara að veita þeim verðskuldaða athygli.

Gamla „Svendborg 1912“ er skrifað aftan á myndina. Bokkless Brothers er skrifað á þak skemmunar.

Lítill vottur þess er bréf frá 20. febrúar 1927, sem nú er geymt í skjalasafni félagsins. En nú skulum við gefa bréfritara orðið:

„Kæru skátar. Rétt eftir að ég lagðist veikur haustið 1925 hvarf héðan af götunni gömul kona á leið heim til sín. Var nokkur þoka svo hún villtist. — Ég heyrði þessa getið strax, með því að blásið var í lúður til að safna fólki til leitar. Skátafélagið meðal annarra brá þá þegar við, fór frá störfum sínum í leitina og fann konuna. Ég get ekki gleymt því, hve vænt mér þótti um þennan röskleika félagsins og finnst mér hann vera fyrirboði þess, að það eigi margt nytsamt að vinna í framtíðinni.
Innlagt sendi ég félaginu 100 krónur sem þakklætisvott frá mér fyrir þetta fallega og heppilega mannúðarverk.
Yðar með vináttu og virðingu,
Ágúst Flygenring.“

Þetta bréf talar skýru máli um það, hvernig byrjunin tókst hjá skátunum, hvernig þeir komu áhorfendum utan félagsins fyrir sjónir. En í skjalasafni Hraunbúa er líka til afrit af svarbréfi skátanna til Ágústs og það er líka gott vitni um andann, sem þá er ríkjandi í félaginu. Það bréf var svohljóðandi:

„Hafnarfirði, 27. febr. 1927.
Herra Ágúst Flygenring, f.v. alþingismaður. Við höfum tekið á móti gjöf yðar með miklu þakklæti, og gleður það oss sérstaklega hve góðan skilning og góðan hug þér berið til skátastarfsemi okkar. Gjöfin barst til okkar einmitt á þeim degi, sem skátar um allan heim halda mikið upp á, nefnilega fæðingardag sir Róberts Baden Powells, stofnanda skátahreyfingarinnar.

Við viljum nú um leið geta þess að það, sem við gerðum er gamla konan tapaðist héðan haustið 1925 var það, sem allir aðrir skátar hefðu gert í okkar sporum. Við munum því ávallt reyna að verða þjóð vorri til gagns og sóma og verðskulda þannig, meðal annars, það traust, sem þér hafið sýnt okkur.
Okkur kom mjög vel að fá peningana frá yður, og finnst okkur það eiga vel við að nota þá meðal annars til að kaupa handa félögum okkar íslenzkan þjóðarfána, sem við viljum ávallt heiðra og vernda sem bezt.
Með kærri kveðju frá öllum hafnfirzkum skátum.
F.h. Skátafélags Hafnarfjarðar.
Guðrún Sigurðardóttir.
Jón Oddgeir Jónsson.“

Skátaheimlið við Strandgötu – Hraunbyrgi.

Þessi tvö bréf segja okkur meira um félagið og andann á þessum árum en löng ræða. Félagið fetar með festu og öryggi skátabrautina.
Hér er hvorki tími né tækifæri til þess að rekja sögu skátanna í Hafnarfirði nákvæmlega í þessi fjörtutíu ár. Ég mun því stikla á stóru og nefna fá nöfn. Sagan og nöfnin munu betur rakin í félagsblaðinu okkar, Hraunbúanum, sem koma mun út nú á næstunni.
Tvö fyrstu árin eru skátarnir í Hafnarfirði til húsa á Suðurgötu 24. En árið 1927 flytja þeir starfsemi sína í kjallarann í Gunnarssundi 5, en þar á einn stofnendanna, Róbert Smidt, heima. Þar leigja þeir tvö herbergi. Þá byrja þeir að koma sér upp bókasafni og eignast til dæmis flestar Íslendingasögurnar.

Skátaheimilið við Hrauntungu.

En svo fer að halla undan fæti fyrir skátastarfinu hér. Stofnendurnir, sem neistann kveiktu og hófu merki skátanna hér í bænum tvístrast í ýmsar áttir. Sumir fara burt úr hænum á ýmsa skóla, aðrir flytjast búferlum. Skátastarfið flytzt úr Gunnarssundi 5 á Hellisgötu 7 og síðar á Kirkjuveg 5. En svo lognast skátastarfið út af og það er ekkert skátafélag að finna í Hafnarfirði.
En hinn 22. febrúar 1937 koma aftur saman drengir, sem áhuga hafa á skátamálum. Átta drengir stofna skátaflokk og síðan hafa alltaf verið skátar í Hafnarfirði.
Hafnfirzku skátarnir hafa víða verið til húsa. Árið 1937 voru þeir á Suðurgötu 34 B, svo fær félagið lánað eitt herbergi í Gamla barnaskólanum, seinna lánar Jón Mathiesen þeim herbergi undir starfsemi sína og síðar Jón heitinn Gíslason.

Þann 26. febrúar árið 2000 sameinuðust Björgunarsveitin Fiskaklettur og Hjálparsveit skáta í Hafnarfirði undir merkjum Björgunarsveitar Hafnarfjarðar.

Næsta bækistöð skátanna í Hafnarfirði verður svo hermannaskáli, sem bærinn lánar þeim. 1945 fá skátarnir húsnæði í gömlu Svendborgarhúsunum og haustið 1947 kaupir félagið veitingaskála við Strandgötu fyrir 37 þúsund krónur. Þessi skáli var skírður Hraunbyrgi. Og þar átti skátastarfsemin heima til ársins 1962, hinn 1. júlí, er núverandi félagsheimili okkar var tekið í notkun, sem líka ber Hraunbyrgisheitið svo sem kunnugt er.
Útilegur og útilíf hefur alltaf verið snar þáttur skátastarfsins og þar hefur skálinn okkar við Kleifarvatn gegnt miklu og veglegu hlutverki. Við hann eru margar skátaminningar tengdar. Hann var byggður fyrir tæpum 20 árum, árið 1946.
Þá eru árin 1951 og 1963 merkisár í skátasögunni hér í Hafnarfirði, því að þá eru stofnuð Hjálparsveit skáta í Hafnarfirði og St. Georgsgildi, samtök „gamalla“ skáta. Og í sumar verða vormótin orðin 25. Þannig er sagan okkar, skátanna í Hafnarfirði, í örfáum og stórum dráttum.
Félagið hefur vaxið með bænum. Það hefur þróazt með árunum og sniðið sér stakk eftir vexti. Nú er ekki aðeins einn flokkur á göngunni fram eftir veginum eins og árið 1925. Nú ganga eftir götunni tvær kvenskátadeildir með 102 kvenskátum og 38 ljósálfum, tvær drengjaskátadeidir með 124 drengjaskátum og 41 ylfingum, Hjálparsveit skáta með 74 félögum og St. Georgsgiklið, en þátttakendur í því eru 65. Og sem betur fer er öll þessi fylking samstiga og samhuga. Það er gæfa félagsins okkar í dag.

Skátamót í Helgadal ofan Hafnarfjarðar.

Þess vegna höfum við t. d. verið þess megnug að leysa ýmis stór viðfangsefni á síðastliðnu ári. Ég minni á vormótið á Höskuldarvöllum með rúmum 600 þátttakendum, ég minni á að 36 skátar úr Hraunbúum sóttu skátamót í Noregi síðastliðið sumar og ég minni á Fiskasýninguna. Það er sagt að menn vaxi með verkefnunum og ég vona að Hraunbúar eigi sér alltaf stór viðfangsefni til þess að glíma við og reynist vandanum vaxnir að leysa þau.
Allt skátastarf er uppbygging, mótun og þjálfun mannkostanna. Starfið og skipulagið ekki verjandi að leggja hana á yngri herðar, ef annars er nokkur kostur. Þetta er stefna skátafélaganna í dag, hvar sem er í heiminum. Og það er trú mín að innan skamms verði þetta komið í gott lag hjá okkur Hraunbúunum.

Jón Gestur Vigfússon (1892-1980) .

Deildarstjórnir eru eitt af því, sem bíður á næsta leiti. Erlendis er það víða skilyrði fyrir því að skátadeild megi starfa, að hún hafi deildarstjórn og foreldraráð að baki sér. Og það er skoðun mín, að núna vanti okkur ekki nema herzlumuninn til þess að koma þessu á. Og ég er þess fullviss, að deildarstjórnir og foreldraráð deildanna í Hraunbúum eiga eftir að verða skátahreyfingunni í Hafnarfirði ómetanleg stoð.
Eitt af því, sem við eygjum í næstu framtíð í skátastarfinu hér í Hafnarfirði er hverfaskiptingin. Hún hefur alls staðar gefið góða raun. Í hverfinu eru gjarnan tvær deildir, drengja- og kvenskátadeild. Þessar deildir hafa svo sameiginlegt húsnæði fyrir sig: Lítinn fundarsal, tvö, þrjú flokksherbergi, eldhúskytru. Afleiðing: Deildirnar standa miklu traustári fótum í umhverfi sínu.
Ef við lítum á félagið okkar í dag, er þegar kominn grundvöllur fyrir hverfaskiptingu. Í dag væri það ekkert óeðlilegt að skipta bænum í tvö hverfi, skipta um Lækinn. Þá þyrfti að komast upp lítið skátaheimili í Suðurbænum. Aðalmiðstöðin yrði eftir sem áður Hraunbyrgi.

Gísli Sigurðsson, lögregluþjónn (1903-1985).

Þá er í dag grundvöllur fyrir þriðja hverfið inni í Silfurtúni. Allmargir skátar í Hraunbúum eru þaðan. En ólíkt væri það hægara fyrir þá ef þeir hefðu aðstöðu til þess, að allt aðalskátastarf þeirra færi fram þar heima. Og það mun ekki líða á löngu þar til þörf verður á að hverfin hér í Hafnarfirði verði þrjú, — og heimilin þrjú. Bjartsýni segir einhver, — og því ekki það?
Vorhugur og skátar eiga samleið. Og við getum sagt með Hannesi Hafstein:

Árdegið kallar, áfram liggja sporin,
enn er ei vorri framtíð stakkur skorinn.
Aldar á morgni vöknum til að vinna,
vöknum og tygjumst, nóg er til að sinna.
Hátt ber að stefna, von við traust að tvinna,
takmark og heit og efndir saman þrinna.

Hraunbúar. Áfram skal haldið. Merkið má ekki falla.
Við getum litið yfir farinn veg og séð hvað hefur áunnizt, séð hvernig ýmsir ágætir skátar hafa lagt sig alla fram félaginu til heilla og skátastarfinu til góðs. Og við eigum öll að setja metnað okkar í að reyna að gera eins. Hefja merkið hátt, leita á brattann, kæra okkur kollótt þótt á móti blási, sigrast á erfiðleikunum. Við eigum að lifa eftir kjörorðinu, að vera ávallt viðbúin.
Skátahugsjónin á að vera okkur aflgjafi.
Gleðileg jól!

Lög okkar og heit, bræðralag og friðarhugsjón eiga að vera okkur allt. Hugur okkar þarf að vera heill í skátastarfinu. Við verðum að vera viðbúin að fórna ýmsu fyrir skátastarfið. Við verðum að gefa okkur öll óskipt til að höndla kjarnann í skátalífinu, til þess að vaxa og verða nýtir menn. Við verðum að bera hag allra skáta um allan heim fyrir brjósti, þjást og finna til þegar eitthvað fer úrskeiðis, brosa og fagna, þegar rétt miðar.
Svanurinn frá Fagraskógi segir í einu kvæða sinna:

Ef hugur fylgir máli,
þá gefðu og gefðu allt.
Þeir glatast fyrst
sem engu fórna vildu.
Til himins kemur aldrei
hjarta, sem er kalt
og hikar við að gera sína skyldu.

Þetta skyldum við alltaf hafa í huga, og hika því aldrei að gera það, sem skátaskyldur okkar bjóða.
Og á þessum tímamótim skulum við allir Hraunbúar stíga á stokk og strengja þess heit, að duga og vera sannir skátar, lyfta merki skátanna hærra en nokkru sinni fyrr, leggja allt af mörkum, hvert og eitt einasta okkar, skátastarfinu til heilla og sjálfum okkur til gleði og hamingju. Þáð er bezta afmælisgjöfin, sem við getum fært félaginu okkar. Og við hina, sem rutt hafa okkur veginn eða stutt okkur í starfi, vil ég segja þetta. Hafið hjartans þökk og fylgi ykkur allar heillir. Þið hafið átt ykkar þátt í að skapa okkur skyldur, skylduna til þess að duga til þess að vera sannur skáti, og það er von mín og ósk á þessum tímamótum, að Hraunbúar verði ætíð og ævinlega um ófyrirsjáanlega framtíð þess megnugir að rísa undir þeim skyldum. Heill fylgi Hraunbúum og öllu skátastarfinu um ókomnar aldir.“

Heimild:
-Alþýðublað Hafnarfjarðar, jólablað 1965, 24.12.1965, Árdegið kallar, – áfram liggja sporin, bls. 20-22.

Skátaheimili Hraunbúa við Hjallabraut (Víðistaðatún) 2025.

Skrár

Gerðin í bænum – Gísli Sigurðsson

Gísli Sigurðsson skrifaði um „Gerðin í bænum“ í jólablað Alþýðublað Hafnarfjarðar 1985.

Gísli Sigurðsson (1903-1985).

„Svo var lengi að orði komizt, að í Hafnarfirði væri veðursæld svo mikil, að þar yrði aldrei mikilla veðra vart. En þá var Hafnarfjörður talinn hefjast við Hamarskotslæk og ná vestur að Fiskakletti. Land þetta tilheyrði Akurgerði, hinni fornu hjáleigu Garðastaðar. Akurgerði hefur einnig í öðru tilfelli staðið í skjóli. Saga, dóttir Óðins, er situr í Sökkvabekk og sér þaðan of heim allan, varð þessa staðar ekki vör, fyrr en fram kemur á miðja seytjándu öld. Akurgerðis er fyrst getið 1642 og öðru sinni 1661. Þá er þess getið í sambandi við leigumála. 1677 verðum við að telja merkasta ártal staðarins, og er það bundið þeirri ákvörðun, að kaupstaðurinn við Hafnarfjörð er þá fluttur frá Hvaleyri, þar sem hann hafði staðið um aldabil, og í tún þessarar Garðahjáleigu, eftir að hún hafði verið seld reiðurum til Hafnarfjarðar fyrir part í jörð í öðrum landsfjórðungi. Næsta ártal merkilegt í sögu staðarins er 1703, þegar þeir félagar Árni Magnússon og Páll Vídalín eru hér á ferð og skrifa sína merkilegu jarðabók.

Akurgerði fyrrum.

Þar segir svo um Akurgerði: „Akurgerði, hefur til forna verið eign Garðakirkju og hjáleiga í Garðakirkjulandi. Seld þar frá fyrir aðra jörð reiðörum til Hafnarfjarðar, þá kaupstaðurinn var á þessarar hjáleigutún fluttur úr Hvaleyrarlandi, og er nú þetta Akurgerði grasnytjalaus búð eður tómthús. Eignarráð hér yfir hefur Hafnarfjarðarkaupmaður mann eftir mann. Dýrleiki þeirrar gömlu hjáleigu er óviss, þar hún stóð í óskiptu staðarins landi og tíundaðist ekki. Landskuld var 60 álnir og betalaðist með 3 vættum fiska í kaupstað. Kúgildi var eitt. Kvaðir öngvar.
Í tómthúsi þessu búa nú Guðmundur Þórðarson og Þorleifur Sveinsson. Húsaleigu gjalda þeir öngva, heldur eru fyrir hana skyldir til handarvika einna og annara, sem kaupmaðurinn á sumrin og eftirliggjarinn á vetrum kunna við þurfa.

Akurgerði og klettar ofan þess.

Búðin (það eru tvö hús) viðhalda ábúendur með styrk kaupmanna. Kvikfénaður er hér enginn, kann og enginn að fóðrast, því túnstæðið er af kaupmannabúðanna byggingu lagt í örreiti, áður fóðraðist þar ein kýr. Eldiviðartak hafa ábúendur báðir af fjöruþangi, sem þar liggur fyrir túnstæði gömlu hjáleigunnar. Item af smáhrísi, sem þeir afla í almenningi og Garðastaðarlandi, hvert er sker með Garðastaðarhaldara samþykki og eftir þeim rétti, sem Akurgerði hafði í Garðalandi svo sem aðrar hjáleigur, er í óskiptu staðarins landi standa. „Annars á Guðmundur kú, sem um sumar gengur í Garðalandi, svo sem í hagabeitarnafni þeirrar gömlu hjáleigu. Um vetur fóðrast kýrin á annars staðar fengnu heyi.“

Hafnarfjörður fyrrum.

Svo mörg eru þau orð um þessa Garðastaðarhjáleigu. Saga hjáleigunnar verður ekki rakin hér, en fróðlegt mun Hafnfirðingum þykja að velta fyrir sér, yfir hve stórt svæði tún hennar náði, sem „lagðist í örreiti af kaupmannabúðanna byggingu“.
Vil ég í því sambandi leggja fram mitt álit. Ég hygg, að takmörkin hafi verið klettar tveir, við sjó fram, Skipaklettur að vestan og Linnets- eða Fjósaklettur að austan. Að sunnan, sjávarkampurinn, en hraunbrúnin að norðan og austan. Til frekari skýringar fyrir okkur nú til dags verða mörkin: Merkurgatan að vestan, Linnetsstígur að austan, Strandgatan og Vesturgatan að sunnan og Austurgatan frá Fríkirkju vestur í Kirkjuveg, undir hólnum við hús Bjarna læknis Snæbjörnssonar um lóð Lóðsbræðra í Merkurgötu. Þykir mér ekki ólíklegt, að af þessu svæði hafi mátt afla heyja handa einni kú og jafnvel nokkrum kindum.

Hverfisgata 52b – Hraungerði.

Draupnir, hringur Óðins, var frægastur hringa, segir í sögum. Hann var með þeim hagleik gjör, að af honum drupu níu hringar jafnhöfgir, níundu hverja nátt. Þótti slíkt með undrum veraldar, í fornum fræðum. En Akurgerði, af því hefur dropið, ekki 9 heldur 13 Gerði, kannske ekki jafnhöfg, en þó höfg á sína vísu. Höfg vegna þeirra manna er þau uppræktuðu með eigin höndum. Höfg vegna þeirra manna og kvenna, er búið hafa í bæjum og húsum, er þar hafa staðið og standa enn. Vil ég nú með örfáum orðum lýsa þessum Gerðum. En rúmsins vegna aðeins fárra manna, er við ræktun þeirra hafa komið. Verður byrjað austast og haldið vestur um hraunið.

Lækjarskóli var síðar byggður vestan við Hraungerði.

Hraungerði eystra. Gerði þetta er í hraunbrúninni upp með læknum og snýr mót hásuðri. Til norðurs umlykur það hár hraunbarmur að austan teygjast fram í það lækkandi hrauntungur, en að vestan lágir hraunbalar. Gerði þetta er allstórt. Kristján hét sá Hannesson, er þarna bjó fyrstur manna, nytjaði og ræktaði gerðið, enda er það í bréfi frá 1865 kallað Kristjánsgerði, en þá hefur fyrsti sýslumaður Gullbringu- og Kjósarsýslu, er hér situr í Hafnarfirði, af not þess. Nú stendur í þessu gerði Barnaskóli Hafnarfjarðar, en á hraunbrúninni stendur Héraðsbókasafnið og Iðnskóli Hafnarfjarðar undir sama þaki, en húsaraðir á hrauntungunum að austan og hraunbölunum að vestan.

Pétursgerði.

Pétursgerði. Í bréfinu frá 1865 stendur: Ég, Steinunn Rafnsdóttir [Fjalla-Eyvindssonar] hef til leigulausra afnota túnblett þann, er ég hef uppræktað, meðan ég lifi, en fyrir svokallað „Pétursgerði“ í nánd Hamarskotslækjar, sem ég hef fengið til leigu, undirgengst ég árlega að borga 1 rigsdal 32 skildinga.“
Það ætlaði að verða ekki svo lítil leit að „Pétursgerði“, þar sem þess er hvergi getið, svo að vitað sé, nema á þessum stað. En ég þykist hafa fyrir satt, að gerði þetta sé kennt við Pétur nokkurn, að norðan ættaðan, Eyjólfsson, sem bjó 1822 í Melkjörskofa, en hann stóð þar sem nú er húsið Mjósund 1. Gerði þetta hefur því náð neðan frá læknum uppundir húsið nr. 13 við Mjósund. Sunnan frá hraunhryggnum milli húsanna nr. 39 og 41 ofanvert við Austurgötu og húsanna 38 og 40 neðanvert þeirrar götu. Má enn nokkuð marka landslag þessa gerðis í lóð hússins nr. 38.

Austurgata 36 lengst t.h.

Mathiesensgerði. Efri hluti þessa gerðis var eftir að Jón Mathíesen byggði bæ sinn, þar sem nú er húsið nr. 36 við Austurgötu, við hann kennt og kallað „Mathiesensgerði. Hafði hann þar fjárhúskofa og nokkra grasnyt. Nú liggja vegir um þetta gerði, en nokkuð af því má sjá enn í lóð hússins nr. 39 við Austurgötu.

Jóhannesargerði. Í fyrrnefndu bréfi frá 1865 segir svo: „Ég A. N. Petersen hef nú til afnota útfærslu þá, sem Jóhannes sál. Hansen hafði girt, og um hverja eru sömu skilmálar og teknir eru af Ólafi Þorvaldssyni.“

Austurgata 21.

Petersen þessi var verzlunarmaður hér í Firðinum og átti fyrir konu dóttur Steindórs Jónssonar og Önnu Katrínu Velding, sem Anna hét. Jóhannes sá er þetta gerði girti var Pétursson beykis í Reykjavík Jóhannessonar síðasta kaupmanns á Bátsendum Hansen. Synir Jóhannesar yngra voru þeir bræður Einar og Hendrik, og eru afkomendur þeina bræðra mjög kunnir hér í Hafnarfirði. Gerði þetta takmarkaðist að vestan af hinum háa hraunrima, sem Fríkirkjan stendur á og kallaður var í gamla daga Milluhóll. Að norðaustan var hraunrimi sá, er Gunnlaugur Stefánsson hefur skreytt með myndastyttum og bæjarlíkani. Gerðið náði suður að Gunnarssundi og niður að Gunnarsbæjarlóð. Þar standa nú húsin nr. 21, 23 og 26 við Austurgötu og Borguhús stendur einnig í þessu gerði, Gunnarssund 3.

Hafnarfjörður.

Hraunprýðisgerði. Hraunprýðisbændur, Jón Gíslason og Jón sonur hans, ræktuðu upp þetta gerði, sem náði frá þeim stað, sem nú er húsið nr. 2 við Linnetsstíg, upp að Fríkirkjuhól og upp með honum að vestan allt út að hraunhryggnum hjá verzluninni Málmur. En rétt ofanvert við Austurgötu lá garður, sem skildi að þetta gerði og það næsta.

Hafnarfjörður um 1900.

Linnetsgerði. Gerði þetta var kennt við Linnet kaupmann og lá það ofanvert við verzlunarhús hans (nú Loftsstöðina). Efst upp undir garðinum var hænsnakofi Linnets, þar bjuggu meðal hænsnanna, hjónin Sveinn og Guðrún, foreldrar Klofa-Þuríðar, sem ein kvenna hefur hér í Hafnarfirði borið „Vatnskerlingarnafnið“. Linnetsstigurinn liggur nú upp suðurkant þessa gerðis. Vestast í gerðinu setti Linnet niður lifrarbræðslupotta stóra og var þar kölluð „Grútargjóta“. Um 1860 var í gerði þessu, niður við verzlunarhúsin, gróðursett reyniviðarhrísla, sem óx og dafnaði og var mörgum gömlum Hafnfirðingi augnayndi, fram til 1911, að hún skemmdist af eldi, er upp kom í verzlunarhúsinu.

Hafnarfjörður – herforingjaráðsuppdráttur 1903.

Ólafsgerði. Hraungerði vestra var þetta gerði einnig kallað. Svo segir um það í bréfinu frá 1865: „Ég Ólafur Þorvaldsson hefi eftir fyrrgerðum munnlegum samningi, heimild til allra afnota, án nokkurs endurgjalds, af útfærslu þeirri, sem ég hef uppræktað, til fardaga 1877, en frá þeim tíma ef ég þá lifi, verð ég að borga árlega afgjald, eftir sem óvilhallir menn ákveða.“ Gerði þetta lá ofanvert við núverandi Austurgötu og náði allt upp fyrir Hverfisgötu, þar sem nú er landsímahúsið, hvilftin sú allt upp að húsi K.F.U.M. frá hraunhryggnum hjá Málmi (allt vestur að húsi Eyjólfs frá Dröngum). Stígur lá upp í gerðið frá Ólafsbæ (Aust. 16) kallaður „Grýttistígur“. Ólafsgerði og Hraungerði var þetta kallað, en þegar barnabörn Ólafs komust á legg, kölluðu þau það „Aftún“.

Hansensgerði. Eftir að Jörgen Hansen settist að í „Nýjahúsinu“ og tók að eiga sína góðhesta, sem oft sigruðu í skeiði og stökkkeppni á Melunum í Reykjavík, hafði hann hesthús ofanvert og vestan við Nýjahúsið, var farið að kenna svæði þetta við hann og kallað Hansensgerði. Þar standa nú húsin nr. 9 og 10 við Austurgötu. Því stendur í lóðarsamningi þessara húsa, að þau standi í svokölluðu „Hansensgerði“. En raunverulega mun þarna vera „Beykishúslóð“. En nú erum við ekki að athuga lóðir í hrauninu, heldur gerðin, og því er sleppt að ræða um það.

Kirkjuvegur 1925.

Árnagerði. Í bréfinu frá 1865 hefur Árni smiður Hildibrandsson fengið leyfi til að nytja svæði það, er hann hefur þá þegar uppræktað, um næstu 25 ár afgjaldslaust, og lofar þar með að bæta þessa lóð og rækta. Niður- og vesturjaðar þessa gerðis takmarkaðist við stíginn norðvestur úr firðinum, sem kallaður var Álftanesvegur, en síðar bar nafnið Kirkjuvegur og ber enn.

Að austan var annar stígur. Þar heitir nú Reykjavíkurvegur. Að ofan er takmörk gerðisins brúnin, sem húsin nr. 5 og 7 við Hellisgötu standa á. Nokkru eftir að bréfið er gefið út, voru í gerðinu byggðir bæirnir Klöpp eða Klettur, Torfabær varð síðan frægur fyrir, að þar voru síðar sýndar fyrstar kvikmyndir í húsi er afkomendur Torfa reistu á rústum gamla bæjarins.

Kirkjuvegur 1903.

Þorláksbær stóð fram á stríðsárin og var kallaður Ólafsbær, eða Bærinn. Kirkjuvegurinn hylur nú þetta bæjarstæði, og nú er hætt að segja Jón í Bænum.

Gesthúsagerði. Gesthúsin eru á okkar vísu fornt bæjarstæði, en þar bjó sama ættin í fjóra ættliði. Gerði þetta lá kringum bæinn og vestan hans allt að Klettalóðinni, neðan frá Sjávargötunni upp undir hólinn með vörðunni, frá Klofalóð og vestur að klöppinni, þar sem nú stendur húsið nr. 1 við Krosseyrarveg og yrði of langt mál að telja upp öll þau hús er þar standa, en gangið þangað, góðir Hafnfirðingar, og athugið þetta forna gerði.

Heilaga-gerði. Nálægt 1884 flutti Guðmundur Halldórsson hús sunnan af Hamarskotsmöl í Gesthúsagerði og fékk við það allstórt svæði úr Gesthúsagerði og girti það. Kona hans var maddama Valgerður, sonardóttir etafsráðsins á Brekku, Ísleifs Einarssonar. Þau hjón voru þrifamanneskjur hinar mestu. Þau vörðu gerði þetta fyrir öllum átroðningi, svo að segja mátti, að þangað mætti enginn óþveginn líta. Því var gerðið kallað Heilagagerði, svo sagði Margrét Gísladóttir mér. Húsið var á árunum eftir 1920 rifið og byggt upp aftur nokkru stærra af Grími Kr. Andréssyni, Vesturbraut 1. En gerðið var allt rifið niður til grunna. Þar hefur nú Vélsmiðjan Klettur bækistöð sína.

Hellisgerði – bær.

Hellisgerði. Þessa gerðis hygg ég að fyrst sé getið í vitnaleiðslum þeim, sem 1871 fóru fram um takmörkin milli Akurgerðislands og Garðakirkju. Þá er það kallað Hellisgerði við Fjarðarhelli. Býst ég við að það nafn sé allgamalt. Þá Gömul mynd frá Hafnarfirði, hygg ég, að þar nálægt hafi staðið fjós það, er um getur í uppmælingarplaggi frá 1870, þegar mældar voru upp húseignir Knudtsonsverzlunar hér í Firðinum. Gerðið mun hafa talizt til eigna þessa verzlunarfyrirtækis og þá einnig verið í eign Bjarna riddara. Knud Zimsen getur þess í bók sinni „Við Fjörð og Vík“. Þangað fór faðir hans verzlunarstjóri Knudtzons oft á sumrin í góðu verði og drakk þar kaffi. Þótti börnunum það skemmtilegur túr. Verzlunarstjórarnir munu hafa haft einhver not af gerðinu.

Hellisgerði 1946.

Austast í gerðinu byggði Theodór Árni Mathiesen hús, sem enn stendur. Laust eftir aldamótin settist þar að Gísli Gunnarsson. Fékk hann leyfi verzlunarstjóra Bryde til afnota af gerðinu. Var það munnlegt leyfi, eða samningur milli hans og Jóns Gunnarssonar. Árið 1912, þegar Hafnarfjarðarkaupstaður eignaðist lendur Akurgerðishjáleigunnar, sótti Gísli um afnot gerðisins með bréfi, sem enn er til. Tildrög þess voru þau, að Gísli átti í félagi við Guðmund Helgason hryssu gráa að lit, afbragðs reiðhross. Var hugmynd þeirra að afla heyja handa henni af gerðinu, sem þeir og gerðu, þegar Gísli hafði girt gerðið, en þá grjótgarða hlóðu þeir ágætu menn Ísak Bjarnason í Óseyri og Sigurjón Sigurðsson. Gísli ræktaði gerðið og sýndi því mikla umhyggju. Fengust af því, þegar bezt lét í ári, í rigningarsumrum, 20 hestar af töðu. Austan til við húsið setti Gísli niður nokkrar reyniviðarplöntur og döfnuðu þær vel. Það verða að teljast fyrstu trjáræktartilraunir í gerðinu. Tré þessi flutti Gísli með sér, er hann fluttist í hús sitt Suðurgötu 74. Þar er nú fallegur lundur afsprengi þessara reynitrjáa.

Hellisgerði fyrrum.

Árið 1922 hefst svo hin fagra saga Hellisgerðis, þegar Málfundafélagið Magni hefur þar trjá- og blómarækt, en sú frægðarsaga hefur víða farið og ber vitni þeirra ágætu manna, er þar hafa að unnið. Nú sækja þennan stað þúsundir manna til að njóta þar unaðsstunda, við bjarkarilm og rósa. Nú gengur gerði þetta undir nafninu Hellisgerði, skrúðgarður Hafnfirðinga. Þar er nú samankomin fjöldi trjátegunda, jafnvel Bæjarstaðarskógur á þar afkomendur. Í skjóli þessara trjáa þrífast nú suðræn blóm í tugatali. Munu trén og blómin lengi halda uppi nafni „Magna“ og Ingvars Gunnarssonar, sem verið hefur ræktunarstjóri frá upphafi og er enn. Hellisgerði er eina gerðið, sem ekki hefur verið tekið undir hús. Það er nú í dag stolt okkar allra Hafnfirðinga.

Lýkur hér að segja frá gerðunum í Akurgerðislandi. Hefur hér verið stiklað á stóru, en öll eiga þau miklu lengri sögu og merkari.

Verður það að bíða betri tíma að segja þá sögu. Nú situr Saga í Sökkvabekk og sér of heim allan. Mun hún líta hýrum augum til Hellisgerðis, og þó það sé í skjóli allra veðra, mun hún þegar hafa skráð sögu þess, sem um aldir mun standa sem kerti á ljósastikum, svo allir í húsinu megi sjá — og bera birtu víðs vegar.“

Heimild:
-Alþýðublað Hafnarfjarðar, jólablað 1985, 15.12.1958, Gísli Sigurðsson – Gerðin í bænum, bls. 7.

Hafnarfjörður skömmu eftir aldamótin 1900.

Skrár

Íbúar Hafnarfjarðar 1902 III – Magnús Jónsson

Magnús Jónsson skrifaði um „Íbúa í Hafnarfirði 1902“ í jólablað Alþýðublaðs Hafnarfjarðar árið 1960. Um var að ræða þriðju og síðustu greinina um sama efni. Fyrri greinar höfðu birst í jólablöðum blaðsins árin 1958 og 1959.

Ford 1927, Magnúsar Jónssonar í Hafnafirði.

Með þessu lýkur hinum merka greinaflokki Magnúsar Jónssonar kennara um íbúa Hafnarfjarðar árið 1902, sem hófst í jólablaði Alþýðublaðsins 1958. Fjölmargir Hafnfirðingar hafa látið í ljós ánægju sína með þessar greinar, og eru ótaldar þær ánægjustundir, sem fólk hefur haft af lestri þeirra. Hér koma við sögu, auk þeirra, sem látnir eru, fjölmargir núlifandi Hafnfirðingar, og hafa greinarnar því vakið forvitni manna og umtal. Eins og áður hefur verið sagt er ekkert áhlaupaverk að semja svona skrá eins og Magnús hefur gert, enda hafa slæðzt inn í hana ýmsar villur, sem höfundur biður velvirðingar á. Ekki hefði þessi skrá orðið til, ef Magnús hefði ekki notið móður sinnar, Höllu Magnúsdóttur, en hún er kona greind og vel minnug. Ritstjóri þakkar þeim mæðginum ágæta samvinnu og fyrirgreiðslu alla meðan á birtingu greinaflokksins hefur staðið, og hann veit að lesendur blaðsins munu taka undir þakkir til þeirra fyrir ánægjustundirnar, sem greinarnar hafa veitt þeim. Ritstjóri vonar og veit að þau mæðgin eiga ýmislegt fleira girnilegt í pokahorninu og væntir þess, að blaðið og lesendur fái að njóta þess á komandi árum.

Þorlákshús.

111. Þorlákshús. Það mun hafa þótt stórt þegar þetta var. Nokkru eftir að Hverfisgatan var lögð var það fært upp að henni og stendur þar enn. (Stóð áður álíka ofarlega og Hverfisgata 6B). Þarna bjuggu hjónin Þorlákur Þorláksson og Margrét Guðnadóttir. Dætur þeirra voru hjá þeim, Sigríður og Ólafía. Ólafía giftist Guðmundi Sigurjónssyni skipstjóra og átti heima í þessu húsi — Hverfisgötu 4 — til dauðadags. Elzta barn þeirra Þorláks og Margrétar, Guðni, var þá fluttur til Reykjavíkur. Hann var yfirsmiður við byggingu þjóðkirkjunnar í Hafnarfirði 1914. Hann andaðist í desember það ár og var útför hans fyrsta athöfn, sem fram fór í kirkjunni. Katrín var einnig farin að heiman. Hjá Þorláki leigði Steingrímur Steingrímsson, bróðir Sigríðar, sem áður var getið (106). Hann bjó með Elínu Aradóttur. Hjá þeim þeim var Guðrún dóttir hans en ekki hennar.

Reykjavíkurvegur 4. Síðar flutt að Grænukinn 27.

112. Finnshús. Þar er nú húsið Reykjavíkurvegur 4. Þarna bjuggu hjónin Finnur Gíslason og Solveig Sveinsdóttir. Þau voru barnlaus, en hjá þeim voru fósturdætur þeirra, Ragnhildur Egilsdóttir, sem giftist nokkru síðar Birni Helgasyni skipstjóra, og Guðríður Guðmundsdóttir frænka Finns, sem nú býr á Sleðbrjótsseli á Fljótsdalshéraði. Hjá Finni leigðu einnig tveir ungir verzlunarmenn, Svend Hall og Carl Finsen.

Reykjavíkurvegur ofan Standgötu.

113. Skemma, sem Finnur átti, stóð rétt hjá húsinu og er til enn, en annars staðar í bænum. Finnur var seglasaumari og vann nokkuð að þeirri iðn sinni þarna — og fléttaði endingargóðar gólfmottur — eftir að hann hætti að sauma fyrir skútuútgerð Flygenrings. Í skemmunni voru einnig tveir spýtnahlaðar, mjög snyrtilegir og vel hlaðnir. Braut Finnur strax spýtur í skarðið, ef taka þyrfti úr öðrum hvorum staflanum í eldinn. Hann gerði nokkuð að því að skrifa upp þjóðsögur og þessháttar

Austurgata 3.

114. Brekkubær. Svo er þessi bær a. m. k. nefndur í kirkjubókum. Steingrímur Torfason keypti hann og byggði þar húsið Austurgötu 3, sem Guðbergur Jóhannsson á nú (sjá 107). En í bænum bjó 1902 Þórður Björnsson með fyrri konu sinni, Guðbjörgu Ólafsdóttur. Hann átti síðar heima í Grjóta í Garðahverfi og fluttist svo aftur til Hafnarfjarðar. Síðari kona hans er á lífi, Ingveldur Bjarnadóttir.

115. Nýtt hús, byggt af Jóni Steingrímssyni trésmið. Þar hefur nú lengi verið verzlun, Strandgötu 5. Kona Jóns Steingrímssonar hét Guðný, og var ein af hinum mörgu börnum Magnúsar Brynjólfssonar hreppstjóra á Dysjum. Elzta barns þessara hjóna verður síðar getið og Þorbjörg — sem átti Sigríði með Ólafi Jóelssyni — (89) var dáin. Þau, sem voru heima, voru: Vilborg og Ólafur, er dóu bæði ógift Bjarnadóttur. Hún dó úr „Spönsku veikinni“ 1918. Sveinn átti lengstum heima á þessum sama stað, Reykjavíkurvegi 13. Nú er ekkert hús lengur á þeim stað og fækkar óðum í næsta umhverfi.

Horft upp eftir Háaklifi, nú Reykjavíkurvegi – að Sjónarhóli.

116. Ef þetta hús væri byggt upp á sama stað, lægi það yfir þvera Strandgötuna, vestur undir Reykjavíkurvegi. Það mun hafa tilheyrt Brydes-fast- eignunum. Það brann 1906. Þá er sagt að líka hafi brunnið kolapakkhús þar sem nú er Húsgagnaverzlun Hafnarfjarðar — og logaði lengi í kolunum — en þetta hús mun varla hafa verið komið 1902. Vegurinn til Reykjavíkur lá þá upp úr Firðinum á sama stað og nú, og það fyrsta, sem tekið er til athugunar vestan hans.

117. Efstakotið. Það var nefnt svo vegna þess að þá var enginn bær eða bús ofar við Reykjavíkurveginn. Stundum var það þó kennt við húsbóndann, Halldór Halldórsson beyki, bróður Magnúsar í Brúarhrauni (86). Kona Halldórs hét Guðrún Ólalsdóttir. Þau voru barnlaus, en hjá þeim var fóstursonur þeirra, Sveinn Jónsson, sem kvæntist Guðlaugu Bjarnadóttur. Hún dó úr „Spönsku veikinni“ 1918. Sveinn átti lengstum heima á þessum sama stað, Reykjavíkurvegi 13. Nú er ekkert hús lengur á þeim stað og fækkar óðum í næsta umhverfi.

Reykjavíkurvegur 9.

118. Þarna voru ung hjón í nýju húsi. Húsið er Reykjavíkurvegur 9, en hjónin voru Steingrímur sonur hjónanna Jóns og Guðnýjar, sem áður er getið (115) og Jóna Kristjánsdóttir, systir Kristins í Hraunprýði (93). Elzta barn Jreirra var fætt, Kristinn, sem dó ungur af slysi. Síðar fæddir: Jón, kvæntur Dagbjörtu Brynjólfsdóttur, Kristján, bifreiðarstjóri, kvæntur Sigrúnu Gissurardóttur, og Ágúst. Jóna er nú gift Guðmundi Einarssyni, en Steingrímur kvæntist Guðrúnu Einarsdóttur systur hans.

119. Klettur. Það hús stendur enn, þ.e.a.s. sem neðri hæðin á húsinu Reykjavíkurvegur 7. Þar bjuggu hjónin Þorsteinn Þorsteinsson og Margrét Níelsdóttir. Börnin, sem heima voru: Þorsteinn, Níels, Kristín Sigríður, — giftist Helga Halldórssyni — og yngstur var Guðjón. Margir muna eftir Níelsi, sem var biblíufróður með afbrigðum og lék á harmoniku. Systkinin Borghildur, Þórunn og Þorvaldur, voru annars staðar. Í manntalinu frá 1902 er talinn í Klettinum Björn Jónsson, sem þó er dáinn fyrir árslok. Þetta mun hafa verið Galdra-Björn, sem kom gestkomandi í Arahús (89) þegar það var í smíðum, og sagði: „Þarna er kross á gólfinu; hér er einhver feigur“. Skömmu síðar kom hann aftur í Arahús og hneig þá niður örendur á þeim stað, sein hann hafði séð krossinn. Bjarnadóttur. Hún dó úr „Spönsku veikinni“ 1918. Sveinn átti lengstum heima á þessum sama stað, Reykjavíkurvegi 13. Nú er ekkert hús lengur á þeim stað og fækkar óðum í næsta umhverfi.

Reykjavíkurvegur.

120. Kennt við húsbóndann og nefnt Nielsarhús. Það stóð milli húsanna Reykjavíkurvegur 1 og 3 en nokkru fjær Reykjavíkurveginum. Þar komu saman tvær fjölmennar ættir, Weldingsættin og Auðunsættin, því að þar bjuggu hjónin Níels Torfason og Margrét Auðunsdóttir. Börnin voru öll fædd og öll heima: Auðunn, kvæntist Guðrúnu Hinriksdóttur, Borghildur, giftist Þórarni Guðmundssyni, Herdís, giftist Magnúsi Guðjónssyni bifreiðarstjóra, og Helga, giftist Árna Þorsteinssyni, sem áður var minnzt á (54). Hann tók gamla Níelsarhúsið til nýstárlegra nota — það varð sem sé lengi eina kvikmyndahús bæjarins. Næst í systkinaröðinni er Torfhildur, hún giftist fyrst Ólafi Jónssyni frá Deild, en missti hann og er nú síðari kona Þórarins Gunnarssonar (82), Kristinn Hallgeir, dó ungur, Guðrún, ógift, og Þorsteinn, sem varð fyrri maður Soffíu Ólafsdóttur, sem nú er gift Júlíusi Andréssyni. Uppi á loftinu í þessu húsi leigði þá einhleypur maður, Jón Þorsteinsson, sem kenndur var við Hamarskot. Kristínar systur hans var áður getið (30) og bróðir þeirra var Þorsteinn í Kletti (119). Jón fékk oft súrsaft í „Brýðabúð“ eða hjá Hansen. Varð hann þá kátur og málskrafsmikill og hafði lækinn m. a. að umræðuefni, enda var það einn af atvinnuvegum hans að sækja þangað vatn fyrir bæjarbúa.

Kirkjuvegur 2.

121. Þessi bær — Kirkjuvegur 2 — hefur nú verið rifinn, byggt var þar stórt hús og gatan breikkuð mikið. Þarna bjuggu á hjónin Ólafur Sigurðsson og Geirlaug Eyjólfsdóttir. Synirnir voru heima, Eyjólfur, síðar í Keflavík, tók sér nafnið Ásberg — og Björn. Dæturnar, Sigríður og Ingibjörg, voru farnar að heiman.

122. Þetta hús stendur enn sem Kirkjuvegur 6. Það var stundum nefnt Daðakot, vegna þess að hjónin, sem þar bjuggu, áttu áður heima í hinu eiginlega Daðakoti, nánast þar sem nú er húsið Vesturgata 32. En þarna bjuggu hjónin Magnús Auðunsson og Friðsemd Guðmundsdóttir. Börnin voru öll fædd. Þau, sem heima voru: Guðmundur yngri, síðar skipstjóri, kvæntist Margréti Guðmundsdóttur, Guðjón, drukknaði ókvæntur og barnlaus, þegar Geir fórst (sbr. 49), Ásthildur Elísabet — nú í Reykjavík — og Bjarni. Hann drukknaði einnig ókvæntur og barnlaus, en það var í Papeyjarslysinu 1933. Guðmundur eldri, síðar póstur, var þá kvæntur. Kona hans hét Stefanía Halldórsdóttir, og voru þau farin að búa í þessu húsi. Halldóra Magnúsdóttir var farin að heiman. Hún giftist Guðlaugi Jónassyni. Auðunn var ekki heldur hjá foreldrum sínum, þótt hann hafi lengst af átt heima í Hafnarfirði. Hann kvæntist Þórunni Hansdóttur. Í þetta hús kom 1902 Þórður Þórðarson frá Hólum í Biskupstungum, með þriðju og síðustu konu sinni, Þórhildi Högnadóttur. Börnin, sem komu með þeim voru Helga, Guðjón, Sigla og Pétur. Þórður átti fleiri börn, t.d. voru tvö lengi hér í bænum síðar, Guðrún og Jón. Þórhildur var ekki móðir neinna af þessum systkinum. Með þessari fjölskyldu var þá Steinunn Björnsdóttir. Þórður byggði skömmu síðar bæinn Hraunkot. Þar er nú húsið Kirkjuvegur 12.

Kirkjuvegur 1903.

123. Það var venjulega nefnt í Hrauni. Þar er nú húsið Kirkjuvegur 8. Þar bjó Þorvaldur Níelsson bróðir Margrétar í Kletti (119). Hann hafði misst konu sína, Guðrúnu Gísladóttur, en bjó með ráðskonu, ekkjunni Margréti Eyjólfsdóttur. Hún var með son sinn, Nikulás Steingrímsson, nú bifvélavirkja í Reykjavík, en Sigríðar dóttur hennar er áður getið (72). Á Hrauni var líka Sigríður nokkur Þórðardóttir.

124. Þetta var nýtt hús, tæpast fullgert, og nefnt Illugahús, síðar Kóngsgerði og nú er á þessum stað Kirkjuvegur 19. Sá, sem var að byggja þarna 1902 hét Illugi Þorvarðarson, kenndur við Grjóta í Garðahverfi. Kona hans hét Gróa Gunnlaugsdóttir. Gunnlaugur sonur þeirra var ekki hjá þeim, en þar var Hallbera Valgerður dóttir þeirra. Þá voru heldur engir leigjendur komnir. Eftir að Gróa dó, bjó lllugi um tíma með Valgerði Ólafsdóttur (93). Fáeinar setningar, sem Illugi mælti, lifa enn meðal gamalla Hafnfirðinga, þótt ekki séu þær sérlega merkilegar. Hjón í Króki í Garðahverfi tóku t.d. barn til uppfósturs og fengu afsláttarhross upp í borgunina með því. Varð þá llluga að orði: „Bærilegur Bjössi í Króki: barn til afsláttar!“

Nú verður snúið við og farið niður Kirkjuveginn og getið um kotin, sem voru að vestanverðu við hann. Þessi vegur — þ.e. vegurinn til Garðakirkju — var nýr þá. Áður var oftar farið með sjónurn, a. m. k. þangað til komið var vestur undir Bala.

Kirkjuvegur 11b.

125. Nefnt Veðrás. Þar er nú húsið Kirkjuvegur 11B. Þar bjuggu hjónin Sigurjón Guðmundsson og Guðrún Guðmundsdóttir. Börnin sem fædd voru: Guðmundur, kvæntur Dórótheu Olafsdóttur, Guðmundur yngri, síðar skipstjóri, kvæntur Ólafíu Þorláksdóttur, Helga, giftist til Noregs, Ósvaldur Ágúst, Sesselja Guðrún, gift Jóni G. Sigurðssyni, og Ingigerður. Hún fór til Helgu systur sinnar og seinna til Ameríku. Ófædd voru Magnús og Júlía. Þarna var vinnumaður, Helgi Guðmundsson, bróðir Sigurjóns. Fyrri konu hans verður ekki getið, en sú seinni var Súsanna Jóhannsdóttir. Hjá þessu fólki — Sigurjóni — var Guðríður Björnsdóttir.

126. Á þessum stað er nú húsið Kirkjuvegur 9. Þar bjuggu hjónin Igmundur Jónsson og Guðrún Bjarnadóttir. Börnin, sem fædd voru: Sigurður, síðar skipstjóri, Bjarnína Gistín, Guðmundur, Halldór Magnús og Solveig. Þær áttu sinn bróðinn hvor. Vilborg er ekki fædd, en þar var Magnús Bjarnason bróðir Guðrúnar. Hann bjó síðar lengi með Guðríði Björnsdóttur, sem nefnd var síðast í kaflanum hér á undan.

Kirkjuvegur 7 – hús Emils Jónssonar.

127. Krókur. Þar er nú stórt hús, Kirkjuvegur 7. Þarna bjuggu hjónin Hannes Jónsson og Vilborg Jensdóttir. Þá var Sigríður dóttir þeirra enn hjá þeim, en síðar tóku þau hana til uppfósturs. Jón Mathíasen og Guðrún Jensdóttir (68) móðursystir hennar.

128. Oddsbœr. Þar er nú húsið Kirkjuvegur 5. Þarna bjuggu hjónin Jón Jónsson og Kristín Hannesdóttir. Þau áttu tvo syni, Hannes, sem getið um hér næst á undan, og Jón. Hann var þá uppkominn – en enn hjá foreldrum sínum og varð aldrei við kvenmann kenndur, en hins vegar alltaf við Oddsbæ. Þarna var líka til heimilis Pétur Guðmundsson. Hann hittist þó sjaldnast í Oddsbæ, heldur niðri í „telifóni“, enda nefndur Pétur fóninum eða telifóninum. Hann var bæklaður og gat ekki stundað erfiðisvinnu en rækti með kostgæfni vörzlu þessa almenningssíma. Hann fór síðan að króki, en dó hjá Auðunni Níelssyni.

Kirkjuvegur 3.

129. Húsið Kirkjuvegur 3 er á þessum stað, og er, sem bezt verður vitað, sama húsið og var þar 1902. Þar bjuggu hjón, sem kennd voru við Hlið á Álftanesi, Jón Þórðarson og Guðrún Magnúsdóttir. Eftir að þau fóru frá Hliði voru þau stuttan tíma „suður á Möl“ og voru nú nýkomin á þennan stað, þar sem þau svo voru til dauðadags. Þau voru barnlaus, en hjá þeim var fósturdóttir þeirra, Guðrún Eiríksdóttir, nú gift Ólafi Þórðarsyni hafnargjaldkera.

130. Þetta hús seldi Knudzonsverzlun árið 1897 á 1500 krónur. Kaupandinn var August Theodór Flygenring Þórðarson. Þá var hann skipstjóri á „Himalaya“ en um aldamótin fór hann að reka verzlun, og rak einnig mikla útgerð á löngu tímabili. Þeir voru oft nefndir í sömu andránni, hann og Einar Þorgilsson, sem mestu atvinnuveitendur og athafnamenn í Hafnarfirði á fyrri hluta þessarar aldar. Báðir urðu þeir Alþingismenn, Flygenring 1905-1912 og 1924-1925. Kona hans hét Þórunn Stefánsdóttir. Börnin, sem fædd voru 1902: Þórarinn, fór til Danmerkur, kvæntist þar og gekk á sjóliðsforingjaskóla, Garðar, í Reykjavík, Ingólfur, íshússeigandi, kvæntur Kirstínu Pálsdóttur, Þórður Stefán, tvíkvæntur, dáinn, Sigurður, arkitekt í Reykjavík, Halldóra, gift Benedikt Gröndal Þórðarsyni (læknis Edilonssonar), Ólafur Haukur, dó ungur, og Elísabet, gift Óskari Borg. Þrjár dætur voru ófæddar: Sigríður, Unnur og Anna. Samt var langtum fleira í heimili:

Strandgatan sunnanverð árið 1919.

Matthías Þórðarson, bróðir Flygenrings, síðar þjóðminjavörður, Gróa Sveinsdóttir, móðir Þórunnar, Soffía Guðný Gísladóttir, sem ólst upp í Litla kotinu (16) og var systir Gísla bakara (42), tvær Sigríðar Guðmundsdætur og var önnur dóttir „Ingibjargar ekkjunnar“ (84) en hin ílentist norðanlands og svo Þorsteinn Bjarnason þá talinn vinnumaður, síðar trésmiður, kvæntist Eyrúnu Jakobsdóttur frá Hofstöðum. Í húsinu var líka önnur fjölskylda, en hún var öllu fámennari, því að það voru aðeins barnlaus hjón, Jóhannes Sigfússon kennan við Flensborgarskólann og Cathinca Sigfússon, fædd Siemsen. Út úr bakhlið þessa húss var skúr sem „telifónninn“ áðurnefndi var í, en orðið sími var þá enn ekki notað um þessi þægindi. „Telifónfélag Reýkjavíkur og Hafnarfjarðar“ var stofnað árið 1890, aðallega fyrir forgöngu Jóns Þórarinssonar skólastjóra, og árangurinn varð símalagning milli þessara staða það ár. Þótti allt sem þessu við kom að vonum mjög nýstárlegt þá. Eins og áður er drepið á, brann þetta hús árið 1906, ásamt a.m.k. tveim kolapakkhúsum og einnig voru hús rifin, til að hefta útbreiðslu eldsins.

Knitzensverslun.

131. Þetta hús stóð ofan við íbúðarhús Flygenrings og keypti hann það einnig af Knudtzonsverzlun. Í Sögu Hafnarfjarðar segir að hann hafi byrjað verzlun sína í þessu húsi, en fyrsti vísir að þeirri starfsemi hans mun þó hafa hafizt í eldhúsinu hjá honum.

132. Þetta hús stendur enn sem Vesturgata 4. Fasteignirnar „suður á Möl“ skiptu oft um eigendur, Linnetsverzlun var ekki lengur til, og árið 1897 var Knudtzonsverzlun í Hafnarfirði einnig lögð niður, en hún hafði verið ein umfangsmesta verzlun landsins á sinni tíð. Var búðin í þessu húsi, sem hér um ræðir. W. Fisher keypti húsin af P. C. Knudtzon — þau sem Flygenring keypti ekki — Jörgen Hansen af W. Fislier, Fiskveiða- og verzlunarfélagið Ísafold af Jörgen Hansen sama ár, og árið 1901 keypti J. P. T. Bryde fasteignir þessar og hóf útgerð og verzlunarrekstur í Hafnarfirði. Hann var stórkaupmaður og konsúll í Kaupmannahöln, faðir Helgu Vídalín, þeirrar er úlfaþytinn vakti í Reykjavík um aldamótin með Batteríis-kaupunum. Gömlu Knudtzons-fasteignirnar, er Bryde eignaðist, voru húsin, sem hér eru talin nr. 116, 132, 134, 135 og 136. Um aldamótin breyttist verzlunin í eitt skipti fyrir öll úr Knudtzonsverzlun í Brydes-verzlun eða „Bryðabúð“. Þá var inngangurinn í búðina á miðri vesturhlið hússins.

Vesturgata 6.

133. Þetta hús stendur enn sem Vesturgata 6. Það er talið vera elzta hús bæjarins, byggt af Bjarna riddara Sívertsen. Þangað kom Kristján konungur IX 1874. Þar áttu verzlunarstjórar Knudtzonsverzlunar löngum heima, en eftir að sú verzlun lagðist niður og áður en Brydesverzlun kom til sögunnar, mun Jón Steingrímsson trésmiður hafa búið þar (115). En árið 1902 kom fyrsti verzlunarstjóri Brydes-verzlunar í þetta hús, Jón Gunnarsson, síðar samábyrgðarstjóri. Kona hans hét Sigríður Þorkelsdóttir. Börnin voru þrjú: Sigríður, Sigurður og Ingiríður.

Pakkhúsið, nú Byggðasafn Hafnarfjarðar.

134. Stórt og mikið pakkhús. Það stendur enn, en nú er tæplega hægt að nefna það nýja pakkhúsið lengur, þó að það væri fyrst kallað svo. Framan á því hékk eitt sinn hljómmikil klukka, sem notuð var til að kalla verkafólk til vinnu. Þarna voru fyrstu hafnfirzku dansleikirnir haldnir, á árunum 1870-1890. Það voru „pakkhúsböllin“, upphaflega fyrir starfsfólk fyrirtækisins.

135. Vörugeymsluhús. Það stóð fyrst suður við Flensborg ásamt næsttöldu húsi.

136. Þetta hús stóð vestan við hitt húsið, nánast við gatnamót Vesturgötu og Merkurgötu að austanverðu, og voru þessi hús mjög lík. Árið 1875 keypti firmað P. G. Knudtzon & Sön Flensborg af ekkju J. J. C. Johnson, lét rífa þessi tvö hús, flytja sjóveg og byggja upp þarna, en árið eftir keypti séra Þórarinn Böðvarsson Flensborg til skólahalds.

Merkurgata 2.

137. Á þessum stað er nú húsið Merkurgata 2. Þar bjó Gísli Jónsson. Hann var vitavörður og hafnsögumaður („Gísli lóðs“) og starfaði auk þess mikið fyrir kirkjuna. Kona hans hét Hallgerður Torfadóttir, og voru þau Steingrímur (106) samfeðra. Vandséð er hvar bezt færi á að gera nokkra grein fyrir Weldingsættinni, og er það þó athugandi hér, þar sem bæði hjónin voru af henni. (Eins og reyndar einnig hjónin á Heklu (71) og í Kletti (119)). Ættfaðirinn, Kristján Welding, fæddist í Kaupmannahöfn 1761, en kona hans var íslenzk. Þeirra börn voru 111. a. Friðrik, Anna Katrín, Kristín, María og Kristján. Börn Friðriks Kristjánssonar voru m. a. Friðrik í Kofanum, Árni, Margrét á Hamri (25) og Níels. Börn Friðriks í Kofanum voru Friðrik í Gerðinu, faðir Snorra (72), Kristján (75) faðir Eyjólfs (153), Margrét í Ragnheiðarhúsi (72). Pétur, faðir Jóns Bergsteins (26) og Níels (76). Börn Árna voru Jón (92), Kristín og mörg fleiri. Um Margréti á Hamri verður áður komið að. Börn Níelsar voru Þorvaldur á Hrauni (123) og Margrét í Kletti (119). Móðir þeirra hét Borghildur. Dætur Önnu Katrínar voru m.a. Guðrún, móðir Bjarna hringjara og Agnes, er giftist Árna Mathiesen og átti Önnu Katrínu í Lækjarkoti (62), Jón (68), Jensínu (90), Theodór og Matthías (104).

Strandgatan norðanverð árið 1919.

Börn Kristínar voru m.a. Kristín móðir Jóns frá Hamarskoti (120), Þorsteins í Kletti (119) og Kristínar (30), Hallgerður, móðir Halldórs beykis (117) og Magnúsar í Brúarhrauni (86), Margrét móðir Kristjáns á Heklu (71), Kristínar (49) og Guðrúnar (88) og Torfi, sem varð seinni maður Borghildar áðurnefndrar og átti með henni Níels (120), Hallgerði „hér“ (137) og Kristínu móður m.a. Jóns Diðriks (68). Sonur Maríu var Guðmundur faðir Péturs í fóninum og Maríu (88) og börn Kristjáns voru m. a. Bjarni, tengdafaðir Sigmundar (126), Jens, tengdafaðir Jóns Á. Mathiesen (68) og Hannesar í Króki (127) og Margrét móðir Gísla lóðs. Þetta virðist að sjálfsögðu flókið við fyrsta lestur, en ef einhver vildi leggja á sig að lesa það aftur, eða raða nöfnunum aðgengilega á laust blað, þá liggur það ljósara fyrir. Börn Gísla og Hallgerðar eru: Jón, útgerðarmaður, kvæntur Önnu, systur Ólafs frá Deild (120), Margrét, gift Júlíusi Sigurðssyni, og Torfi, kvæntist Ingileifu Sigurðardóttur, systur hans. Móðir þeirra systkina var Kristin dóttir Árna Welding, og móðir hennar hét
einnig Kristín og var föðursystir Gísla lóðs.

Hafnarfjörður 1906.

138. Á þessum stað eða örlítið neðar er nú húsið Merkurgata 4. Þessi gamli lélegi bær, sem þarna var, hét að réttu lagi Guðnýjarbœr, kenndur við Guðnýju móður Péturs í fóninum. Þangað voru þau þá komin Jón Erlendsson og Guðrún Gunnarsdóttir.
Þau voru ógift, en áttu saman eftirtalin börn, sem öll voru hjá þeim: Margrét, dó 1919, Erlendur Oddur, kvæntist Þórunni Jónsdóttur, hann drukknaði þegar „Róbertson“ fórst, Gunnar, kvæntur Guðmundu Þorleifsdóttur, og Jónína Guðrún, sem giftist Sæmundi Sigurðssyni. Hann dó af slysförum. Sigtryggur Jónsson varð skammlífur. Hann mun hafa verið dáinn 1902.

Merkugata 7.

139. Á þessum stað er nú stórt nýlegt hús, Merkurgata 7. Húsið, sem þarna var, hét Mörk, en ekki heyrðist það sérlega oft í daglegu tali, nefnt svo vegna þess að það var byggt á mörkum Garðakirkjulands og lands Knudtzonsverzlunar. (Nafnið Merkurgata ætti því að vera Markagata). Þarna bjó Sigurgeir Gíslason vegaverkstjóri. Hann var síðar sparisjóðsgjaldkeri og átti lengi sæti í bæjarstjórn. Einnig tók hann þátt í ýmsum framfara- og félagsmálum svo sem starfi Góðtemplara. Börn þeirra: Gísli, kvæntur Jensínu dóttur Egils frá Hellu (24) og Þórunnar (90), Margrét, varð lyrri kona Þorvaldar Árnasonar skattstjóra, hún dó 1937, og Halldór Magnús, fæddur þetta ár. Hann er kvæntur Margréti dóttur Sigurjóns Gunnarssonar (82). Hjá Sigurgeir voru vinnuhjú, Valgerður Diðriksdóttir og Magnús Eiríksson. Síðar varð að taka af Magnúsi þessum annan fótinn, og eftir það fór hann að stunda skósmíðar.

Merkugata 1 og nágrenni.

140. Þarna er nú autt svæði við Merkurgötuna, gegnt húsinu nr. 11. Í bænum, sem þarna var, urðu íbúðaskipti 1902. Kristján Auðunsson fór þaðan með fjölskyldu sína, en þá komu þangað úr Hansensbæ (108) hjónin Sigurður Friðriksson og Oddný Eiríksdóttir. Af börnunum voru tvær dætur hjá þeim, Magnea Sigríður, sem giftist Sigmundi Sigmundssyni (126), og Ágústa. Sonur þeirra, Guðbergur Eiríkur, nú bifreiðarstjóri, var annars staðar.

Merkurgata 3.

141. Þarna er nú húsið Merkurgata 3. Þar bjó Guðmundur Helgason, sem varð fyrsti bæjargjaldkeri í Hafnarfirði og síðar fyrsti hafnargjaldkerinn. Kona hans hét Vigdís Þ. Þorgilsdóttir. Hún var dóttir Ragnheiðar yfirsetukonu (72), en móðir Ragnheiðar var þá enn á lífi. Hún hét Vigdís Hinriksdóttir og var þarna hjá dótturdóttur sinni. Svo var þarna vinnukona, Helga Jóna Diðriksdóttir, systir Valgerðar, sem var hjá Sigurgeiri (139). Hún varð fyrri kona Helga Guðmundssonar, sem áður er getið (125). Guðmundur og Vigdís tóku síðar kjördóttur, Matthildi.

Vesturgata 10 t.h.

142. Því sem næst á þessum stað er nú húsið Vesturgata 10. Í bænum sem þarna var urðu íbúðaskipti: Ingvar Guðmundsson (103) fór þaðan, en þá komu þangað hjónin Kristján Auðunsson og Þórdís Símonardóttir frá Skipum. Öll börnin, sem upp komust, eru þá talin heima: Símon, síðar hafnsögumaður, kvæntist Áslaugu systur Magnúsar (6) og Sigurbjargar, sem áður er getið (17), Magnús, varð fyrri maður Sigurbjargar Magnúsdóttur sem einnig er minnzt á áður (19), María, bjó með Ándrési Runólfssyni, Guðrún, giftist Jóhannesi Narfasyni frá Bala (66), Gísli, dó ókvæntur og barnlaus, og Herdís, giftist Bergsteini Hjörleifssyni. Þeir Kristján Auðunsson og Magnús sonur hans dóu báðir með stuttu millibili árið 1915.

143. Pakkhús. Á þeim stað er nú frystihús Bæjarútgerðar Hafnarfjarðar. Uppi á loftinu í húsinu, sem þarna var, voru þeir löngum við seglasaum, Finnur Gíslason (112) og Magnús Nikulásson (81).

Fiskverkunarhús á Edinborgarlóðinni, sem seinna varð starfsstöð Bæjarútgerðar Hafnarfarðar.

144. Pakkhús eða fiskgeymsluhús. Það var minna en hitt, en stóð fyrir vestan Jrað í sömu stefnu. Hús þessi voru eign Augusts Flygenring og á milli þeirra var gengið niður á bátabryggjuna hans.

145. í manntalinu frá 1901 er talað um Flygenringsbúð, þarna í Vesturbænum. Gamlir Hafnfirðingar tala um byggingu, sem þeir nefna Svartaskóla, og mun það vera hið sama og stóð þar sem nú er saltgeymsluhúsið frá Bæjarútgerðinni. Í „Svartaskóla“ urðu oft íbúaskipti, en þar bjuggu þá ung hjón, Hrómundur Jósepsson skipstjóri og Margrét, elzta barn Guðmundar frá Deild (72). Dóttir þeirra, Ragnheiður, var fædd. Hrómundur byggði skömmu síðar hús annars staðar í bænum, sem lengi var við hann kennt.

Hafnarfjarðarhöfn og nágrenni.

146. Klofi. Þar var löngu síðar kolaport Bæjarútgerðarinnar, með klettum umhverfis. Þarna bjuggu hjónin Jónas Grímsson og Vilborg Oddsdóttir. Hjá þeim var Viimundur, einkabarn Jjeirra, sem drukknaði þegar „Geir“ fórst. Þar var einnig Þuríður Sveinsdóttir, sem margir gamlir Hafnfirðingar muna eftir.

147. Árnahús. Það var rétt fyrir neðan Klofa. Þar bjó Árni bróðir Gunnlaugs föður Sólveigar (33) og Hildibrands (108), en þeir voru synir Árna hreppstjóra Hildibrandssonar. Árni Árnason var, þegar hér er komið, búinn að missa konu sína, Guðrúnu Jónsdóttur, en börn þeirra voru hjá honum. Þau voru: Guðlaug, sem giftist Oddi ívarssyni (41) Árni málari, kvæntist Guðrúnu Guðmundsdótutr, Jón og Ingibjörg Guðrún, giftist Kristni Brandssyni. Þarna var einnig ekkjan Halldóra Ögmundsdóttir, móðir Gísla bakara (42) og Soffíu (130).

Hafnarfjarðarhöfn og nágrenni.

148. Gesthús. Þar bjó Einar Ólafsson stýrimaður, sem enn er á lífi á sama stað, Vesturgötu 16. Kona hans hét Sigríður Jónsdóttir. Börnin, sem fædd voru: Sigurjón, nú forstöðumaður Hrafnistu (dvalarheimilisins) í Reykjavík, kvæntur Rannveigu Vigfúsdóttur, Elísabet, gift Guðmundi Á. Jónssyni bifreiðarstjóra, bróður Guðjóns (59) og Helgu, sem áður var getið (93),-og Helga Kristjana. Síðar fæddist Laufey. Þarna var vinnukona, Ingunn Ólafsdóttir, hálfsystir Einars.

149. Gesthús II. Það stóð fyrir vestan hitt húsið. Þar voru þrjár fjölskyldur. Hjónin Halldór Sigurðsson bróðir Geirlaugar (6) og Sigurlaug Guðmundsdóttir. Hjá þeim var einkabarn þeirra, sem Guðlaugur hét. Hann drukknaði þegar togarinn Gullfoss fórst.
Hjá þessum hjónum var þá Guðlaug Þórarinsdóttir. Svo voru það hjónin Bjarni Ásmundsson og Þóra Oddsdóttir. Hjá þeim eru taldir tveir lausamenn, Markús Gíslason frá Lambhaga í Hraunum og Eyjólfur Eyjólfsson (eldri) frá Langeyri. Enn fremur voru farin að búa þarna hjónin Ólafur, sonur Bjarna og Þóru, og Ingibjörg Helgadóttir. Þau eignuðust síðar fjögur börn, Helga, sem dó ungur, Vilhelmínu, Ragnheiði og Bjarnþóru.

Vesturgata 16.

150. Þetta hús stóð nálægt þar, sem nú er Vélsmiðjan Klettur, Vesturgötu.

151. Klettur. Þar er nú hús tilheyrandi vélsmiðjunni: Vesturgata 24. Þarna bjuggu aðeins barnlaus hjón, Ólafur Jónsson og Helga Gestsdóttir. Jón, sem þau ólu upp, var ekki fæddur.

152. Árið 1902 kom til Hafnarfjarðar Sveinn Sigfússon frá Norðfirði. Hann byggði hér hús, og eftir honum má segja að heil húsaþyrping hafi hlotið nafnið Svendborg, þótt sjálfur væri hann hér aðeins stuttan tíma. Hann var þá skilinn við fyrri konu sína, en bjó með Sigríði Pétursdóttur, systur Þorláksínu (72) og kvæntist henni síðar. Þar var líka Jón Sigmarhasson, er síðar rak verzlunina Þörf í Reykjavík. Svo var þar þá stúlka til snúninga. Sigurlína Helgadóttir, elzta barn Sigríðar og Helga í Helgahúsi (70). Hún varð fyrri kona Sigurðar Árnasonar kaupmanns.

Nú förum við út úr bænum og að —

Langeyri um 1920.

153. Langeyri. Það var stöku sinnum nefnt Skóbót. En það má segja því nafni til málsbóta, að það mun aðeins hafa verið afbökun eða stytting úr eldra og virðulegra heiti: Skómakarahús. Að Langeyri voru komin ung hjón, Eyjólfur Kristjánsson og Ingveldur Jónsdóttir. Þar var líka Salvör Sigurðardóitir, móðir hennar. Þrjú af börnunum voru fædd: Þórður, sem býr á Brúsastöðum — það sem foreldrar hans bjuggu lengi síðar — kvæntur Salóme Salómonsdóttur, Guðbjörg Friðrika gift Helga Nikulássyni og Ingólfur. Fædd síðar: Kristín, Kristján, Sigurður, Theodóra, Hjálmar, Lilja, Fanney, Ingólfur og Jóna.

Brúsastaðir um 1975.

154. Brúsastaðir. Þar bjuggu þá hjónin Oddur Jónsson og Sigríður Eiríksdóttir. Jón, sem kvæntist Egilsínu Jónsdóttur. Hann drukknaði i Papeyjarslysinu (sbr. 122) og var sagt að hann hefði vitað það fyrir. Hvorki var þá búið á Eyrarhrauni eða Skerseyri, og lýkur því þessum hugleiðingum hér með.
Þetta verk hefði aldrei séð dagsins ljós, hefði móður minnar ekki notið við. Einnig vil ég þakka öllum öðrum, sem hafa veitt mér upplýsingar, nú síðast Gísla Sigurðssyni um Weldingsættina.“

Sjá framhald á „Íbúar Hafnarfjarðar árið 1902“ – I HÉR.

Heimild:
-Alþýðublað Hafnarfjarðar, jólablað 1960, 24.12.1960, Magnús Jónsson – Íbúar í Hafnarfirði 1902, bls. 6-8 og 14.

Hafnarfjörður á fyrri hluta 20. aldar.

Skrár

Íbúar Hafnarfjarðar árið 1902 II – Magnús Jónsson

Magnús Jónsson skrifaði um „Hafnfirðinga árið 1902“ í jólablað Alþýðublaðsins árið 1959. Um var að ræða framhald skrifa hans í sama blað árið 1958.

„Verður nú haldið áfram þar sem frá var horfið.

Góðtemplarahúsið við Suðurgötu.

52. Góðtemplarahúsið. Það er margra atkvæða orð og því styttingin Gúttó venjulega látin nægja. Þetta er fyrsta samkomuhúsið sem Góðtemplarar hér á landi reistu, byggt 1886. Talið er að þá hefði það rúmað alla íbúa bæjarins. Þá var það þó lítið annað en salurinn, því að þverálmurnar voru byggðar síðar. Íbúð var þar engin. Yfir inngöngudyrunum í salinn — sem þá voru tvennar — var loft og grindur fyrir framan, eins og í kirkjunum sumum. í húsinu var að sjálfsögðu oft dansað og leiknir sjónleikir, svo sem Prestskosningin, eftir Hafnfirðinginn Þorstein Egilsson, Skugga-Sveinn og Nýársnóttin, svo að þau helztu séu nefnd. Þetta hús hefur þannig verið helzti samkomu- og skemmtistaður Hafnfirðinga í rúm 70 ár, þótt önnur hús hafi nú tekið við því hlutverki að nokkru.

Hafnarfjörður – Dvergasteinn.

53. Dvergasteinn. Það nafn má segja að haldist enn á húsinu, sem er á þessum stað, en annars er það talið Suðurgata 6. Þarna bjuggu hjónin Jón Jónsson steinsmiður — eða múrari síðar — og Sigurborg Sigurðardóttir. Árið 1902 eignuðust þau sitt eina barn, Guðmund, sem nú er sjávarútvegsmálaráðherra, kvæntur Guðfinnur Sigurðardóttur. Þetta ár kom í Fjörðinn — í Dvergastein — Árni, bróðir Sigurborgar. Hann var trésmiður og kvæntist Sylvíu Ísaksdóttur. Í Dvergasteini var líka Vilborg Guðmundsdóttir, móðir þeirra systkina og svo önnur fjölskylda: Agnes, sem þá var búin að missa Bjarna mann sinn, en var með dóttur þeirra, Elínu. Einnig var þar Guðlaug Guðmundsdóttir, systir Agnesar og Vilborgar. Ein þessara systra var Margrét yfirsetukona, sem síðar verður getið.

Dvergasteinn, Gúttó og Sýslumannsshúsið.

54. Sýslumannshúsið. Það stendur enn og telst eiginlega óbreytt, því að í svo frábrugðnum stíl er viðbyggingin. Húsið er talið nr. 8 við Suðurgötu. Þá var sýslumaður — með aðsetur í þessu húsi — Páll Einarsson, sem síðar varð fyrsti borgarstjóri Reykjavíkur. Hann bjó þá með fyrri konu sinni, Sigríði, dóttur Árna Thorsteinson landfógeta. Þau áttu tvö börn, Kristínu og Árna. Líka ólu þau upp Sigrúnu Eiríksdóttur. Á sýslumannsheimilinu voru tvær vinnukonur, Ingileif Sigurðardóttir Backmann, sem giftist Ólafi Böðvarssyni, sem áður var getið, og Arnleif Guðmundsdóttir. Þá var og Árni Þorsteinsson, síðar bíóeigandi, nýkominn til sýslumannsins. Eftir að Sigríður Árnadóttir dó, kvæntist Páll Sigríði dóttur fyrirrennara síns, Franz sýslumanns Siemsen. Síðasti sýslumaðurinn sem jafnframt notaði þetta hús til íbúðar fyrir sig, var Magnús Jónsson. Margir minnast hans fyrir góða viðkynningu á löngum embættisferli.

Strandgata og Lækurinn. Einarsbúð, Verslun Einars Þorgilssonar og Co stendur enn þó búið sé að fjarlægja viðbyggingu. Hús Dvergs við Lækinn eru horfið.

55. Svæði eitt var í Firðinum sem nefnt var Moldarflötin. Hún takmarkaðist að norðan af læknum, að vestan af götunni — eða Mölinni — og að sunnan og suðaustan af sýslumannstúninu, en þar fyrir ofan var, og er að nokkru enn, kálgarðurinn frá Dvergasteini. Stundum varð gott skautasvell á þessu svæði, og notuðu Hafnfirðingar sér það.

Árið 1902 var eitt hús komið á Moldarflötina, í suðurhornið. Það hefur nú verið rifið vegna breytts skipulags. Það mun hafa verið byggt af „Útgerðarfélaginu við Hafnarfjörð“, sem Einar Þorgilsson var framkvæmdastjóri fyrir. Þetta félag var stofnað aldamótaárið og gerði út kútterana Surprise og Litlu-Rósu og svo Róbert, sem það hafði á leigu.

Dvergur 1912.

Þegar félagið leystist upp, eftir að Litla-Rósa fórst, eignuðust þeir húsið Einar Þorgilsson og Bergur Jónsson skipstjóri á Surprise.
Og nú hafa tvö fyrirtæki fyrir löngu lagt undir sig Moldarflötina, Einar Þorgilsson & Co. og h.f. Dvergur. Þá eiga að vera taldar upp allar byggingar fyrir sunnan læk, nema þau fáu peningshús sem um var að ræða og svo hjallar og þessháttar.

56. Brú. Sá bær stóð nánast þar sem nú er húsið Strandgata 39. Brúin yfir lækinn var þar hjá, því að hann beygði til norðurs eða norðvesturs, eins og áður hefur verið minnzt á. Á Brú bjuggu hjónin Helgi Þórðarson og Herdís Magnúsdóttir. Börnin sem heima voru: Jónína Þuríður, Hendrika Júlía, Magnús og Albert. Þar var líka Einar Snorrason lausamaður. Elzta barnið, Hermann, var farinn að heiman. Þessi hjón fluttu til Reykjavíkur um 1911.

Strandgata 41.

57. Þar sem þessi bær stóð er nú húsið Strandgata 41. Hann var áður kenndur við Kolfinnu nokkra eða Gunnu Kolfinnu, eins og hún mun hafa verið nefnd. Þegar hér er komið var þessi kona dáin, en í bænum bjó Bjarni Sigurðsson sonur hennar. Hjá honum var Gíslína Sigríður, en foreldrar hennar voru Guðrún Vigdís, systir Bjarna og Einars, auknefndur söngur. Þar var líka Nikólína Kristín Snorradóttir, með dóttur sína, Álfheiði Ágústu Sveinbjarnardóttur. Nikólína var systir Elínar í Gerðinu (nr. 65). Í þessum bæ var líka Sólveig Þórðardóttir. Hún var ein af þeim sem alltaf voru vinnandi hjá öðrum, án þess að hugsa mikið um hvort nokkuð fengist í aðra hönd.

Mjósund 1.

58. Á þessum stað er nú húsið Mjósund 1. Bærinn sem þarna var hét eiginlega Miðhús, þótt stundum væri hann kenndur við Elís Jón Stefánsson sem bjó þar með móður sinni, Þórunni Þorsteinsdóttur. Hann kvæntist seinna og átti eina dóttur, Stefaníu.

59. Hús sem byggt var þetta ár, 1902. Þar bjuggu hjónin Sveinn Magnússon bátasmiður og Eyvör Snorradóttir. Hjá þeim var dóttir þeirra, Theodóra Kristín, veitingakona, sem giftist Árna Sighvatssyni kaupmanni. Snorri, sonur Sveins og Eyvarar, var dáinn, en þarna voru tvö börn hans, Ingibjörg Magnea, sem gift er Guðjóni Jónssyni kaupmanni og Magnús sem kvæntist Sigríði Erlendsdóttur. Hún á enn heima á þessum stað, Strandgötu 47, en húsið frá 1902, sem var lítið, er nokkur hluti þess húss. Elzta barn Theodóru var fætt: Björn S. Stefensen. Tveggja sona Sveins og Eyvarar er getið annars staðar, Þorsteins (nr. 44) og Sigmundur (nr. 104).

Lækjargata 3 – áður Hörðuvellir 2.

60. Byggðarendi. Þar var byggt upp um þetta leyti, og var húsið talið Lækjargata 3. Það hefur nú verið rifið. Þar bjuggu hjónin Ólafur Jónsson og Sigríður D. Guðmundsdóttir. Sonur þeirra var farinn, en þar var Hafliða Gunnarsdóttir, móðir Sigríðar. Svo var þar vinnukona, Sigríður Rósa, dóttir Þorláks í Hamarskoti.

61. Lækjarkot. Þar er nú húsið Lækjargata 9. Þar bjuggu barnlaus hjón, Ólafur Bjarnason og Guðrún Oddleifsdóttir. Fósturdóttir þeirra, Ólafía, mun ekki hafa verið komin til þeirra.

Strandgata – A) Hús Kristins Vigfússonar, fátækarfulltr. BSR – hús um tíma.
B) Hús Guðjóns Magnússonar, skósmiðs, nú búið að rífa það.
C) Hús Ingvars Guðmundssonar, sem um tíma var stýrimaður á kútter Surprise. Nú í eigu Brunabótafélags Íslands.
D) Hús Theódóru greiðasölukonu. Síðar eign Magnúsar Snorrasonar, skipstj.
E) Hús Einars Þorsteinssonar, sem lengi var háseti á kútter Surprise.

62. Þessi bær var einnig nefndur Lækjarkot, enda stóðu bæirnir saman. Þar bjó Anna Katrín Árnadóttir, ekkja Þorvaldar Ólafssonar frá Ási. Börnin: Vilborg, giftist fyrst Guðmundi Guðmundssyni frá Hellu, en nú gift Stefáni Backmann, sem einnig var minnst á áður (nr. 50), Ólafur, nú þingvörður, kvæntur Sigrúnu Eiríksdóttur, og Þorvaldur, dó ungur.

63. Þetta hús var eins og Byggðarendahúsið rifið fyrir afmælishátíð kaupstaðarins, sumarið 1958, enda orðið hrörlegt. Það hét á Grund, en jafnframt var nafnið Bossakot til á því áður. Þar bjó Helgi Bjarnason og var þá, eins og lengstum, einhleypur. Hann kvæntist þó síðar, Kristínu Einarsdóttur. Árið 1902 urðu leigjendaskipti á Grund. Þorvaldur Erlendsson fór þaðan og byggði, eins og áður er talað um (nr. 43). Þá komu tvær fjölskyldur í Fjörðinn og settust báðar að á Grund. Annað voru hjónin Gamalíel Kristjánsson og Ólína Hannesdóttir. Þau voru með dætur sínar þjár, Ingibjörgu Sigríði, Guðmundínu Lilju og Guðrúnu Maríu. Eftir að Ólína dó, kvæntist Gamalíel aftur. Hin fjölskyldan sem hér um ræðir, voru hjónin Einar Einarsson og Jóhanna Örnólfsdóttir. Börnin sem heima voru: Kristrún, giftist fyrst Guðna Benediktssyni, sem áður var minnst á (nr. 49), en síðar Sigurði Magnússyni skósmið, Einar og Jóhanna.

64. Þetta hús var talið Austurgata 46. Eftir því sem bezt verður vitað var það nýtt við árslok 1902, en sumarið 1958 var það flutt burtu af þessum stað og upp í Kaplakrika. Hjónin sem þarna bjuggu 1902 hétu Þórður Ólafsson og Guðbjörg Guðmundsdóttir. Þrjú eru talin börn þeirra: Valgerður, Ketill og Engilbert. Þar var líka lausakona, Jórunn Halldórsdóttir. Ef til vill hefur það verið Jórunn sú sem áður var hjá Finni Gíslasyni og var systir Jóhönnu í Þorkelsbæ (nr. 79). Um nafn hússins hefur alla tíð verið óákveðið. Í manntalinu frá 1902 er það nefnt Þórðarhús, síðar á Balanum eða Hólnum, eða þá á Grund.
Þegar timburhús voru byggð áður fyrr, var það algengt að grindin var tegld til, sem kallað var, á rúmgóðum stað, annars staðar en húsið átti að standa. Þessi húsgrind fékk þá meðhöndlun niðri á Moldarflöt (55).

Hverfisgata 52b – Hraungerði.

65. Bær þessi hét að réttu lagi Hraungerði, og var það nafn vel til fundið. Í daglegu tali er það þó aðeins nefnt Gerðið. Þar er nú talið Hverfisgata 52 B. Í Gerðinu bjó Elín Snorradóttir, ekkja Friðriks Eriðrikssonar. Eldri sonur hennar var farinn, en þar var Helga dóttir hennar og Helgi E. Thorlacíus sonur hennar — Elínar — en ekki Friðriksson. Svo var þar gamall maður, Guðmundur Erlendsson frá Hagakoti, faðir Jóhönnu sem lengi var hjá Hendrik J. Hansen (nr. 92).

66. Það er alltaf nefnt á Bala, þótt í manntalinu frá 1901, sem tekið er upp í Sögu Hafnarfjarðar, sé bærinn kenndur við húsbóndann. Þar bjuggu hjónin Narfi Jóhannesson stýrimaður, sonur Guðlaugar sem áður var minnst á (nr. 19) og Sigríður Þórðardóttir. Börnin sem fædd voru: Jóhannes, sjómaður, Jakob, Magnea, Guðlaug og Sveinssína. Síðar verður minnst á maka sumra þessara systkina. Sveinssína og maður hennar, Stefán Helgason, búa á Bala, sem nú er talið Austurgata 43. Um aldamótin var faðir Sigríðar þarna einnig: Þórður Þórðarson frá Höll í Garðahverfi. Ófædd voru Sigurþór og Björney Elisabet.

Austurgata 48.

67. Þetta hús stóð þar sem nú er húsið Austurgata 48. Þar bjó Kristinn Vigfússon trésmiður, síðar bæjarfulltrúi og fátækrafulltrúi. Kona hans var Katrín Eysteinsdóttir, systir Pálínu konu Ólafs Garða og Ingibjargar sem einnig var minnzt á áður (nr. 13). Anna, móðir Kristins, var þarna og eldri dóttir hjónanna, Anna Sigurrós, var fædd. Hún er gift Katli Gíslasyni. Vigfúsína var ekki fædd.

68. Þar er nú húsið Austurgata 36. Í bænum sem þarna var bjó Jón Árnason Mathiesen, verzlunarmaður við Brydes-verzlun. Kona hans hét Guðrún Jensdóttir. Þau voru barnlaus og fósturdæturnar ekki komnar til þeirra. Samt var þar fleira í heimili: Jóhannes V. Jónsson, Jón Diðrik Jónsson — hann fór til Ameríku — Sesselja Helgadóttir og Karólína Árnadóttir. Hún flutti oft um set og er árið áður talin hjá Vilborgu systur sinni á Hóli.

Austurgata 33.

69. Einarsbœr. Ekkert hús mun vera nákvæmlega á sama stað og sá bær stóð, en það var lítið eitt ofar en húsið Austurgata 33 er. Þar bjuggu hjónin Einar Þorsteinsson og Geirlaug Bjarnadóttir. Elzta barn þeirra var fætt, Bjarni, sem dó um fermingaraldur. Síðar fæddust Þorsteinn og Guðrún. Hjá þessum hjónum var Hansína Linnet, hálfsystir Einars (sammæðra — börn Þuríðar Einarsdóttur). Hansína giftist Agnari Magnússyni skipstjóra.

70. Helgahús. Það stóð þar sem enn er pósthúsið, Strandgata 35. Þar bjuggu hjónin Helgi Sigurðsson og Sigríður, sem var Jónsdóttir, en oftast kennd við mann sinn eftir að hún giftist. Börnin sem heima voru: Sesselja Engilrós, sem giftist Hans Sigurbjarnarsyni, sem drukknaði þegar togarinn Gullfoss fórst, 1944, Árni, ræðismaður Íslands i Chicago, Guðrún, giftist Jóhanni Helgasyni, og Jón, tvíburi við hana, ókvæntur. Yngst er Ragnheiður, sem býr með Óskari Breiðfjörð Jónssyni.

Strandagata fyrrum.

71. Húsið, sem stendur á þessum stað nú — Strandgata 33 — er gamalt og e. t. v. neðri hæðin sú sama og 1902. Þar voru aðeins hjónin Kristján Guðnason skósmiður og Þórdís Bjarnadóttir, systir bræðranna á Hamri og Agnesar, fyrri konu Eyjólfs Illugasonar. Lilja, dóttir þessara hjóna, var farin, gift Árna Jónssyni timburkaupmanni í Reykjavík, dóttursyni Árna hreppstjóra Hildibrandssonar. Húsið var lengi nefnt Hekla.

Strandgata fyrrum.

72. Á þessum stað er nú húsið Strandgata 31. Húsið, sem þarna stóð, var nefnt Ragnheiðarhús. Þá var minni tækni við að slétta úr hrauninu, og stóð það uppi á kletti, sem a. m. k. börnin kölluðu Ragnheiðarhól. Þetta var kennt við Ragnheiði Björnsdóttur ljósmóður. Hún var þó ekki nefnd þannig, heldur Ragnheiður yfirsetukona. Þá var með öðrum orðum sjaldan talað um trésmiði, járnsmíði eða ljósmæður, heldur snikkara, klénsmiði og yfirsetukonur. Ragnheiður mun hafa verið dáin þegar hér er komið, en í húsinu bjó Margrét Friðriksdóttir, ekkja Péturs Þorlákssonar. Önnur af dætrum hennar var hjá henni, Friðrika Þorláksína, sent giftist Helga Jónssyni frá Tungu.

Baksíða bókar Magnúsar Jónssonar „Bær í byrjun aldar“.

Tvær fjölskyldur fóru úr Ragnheiðarhúsi 1902, Hallgrímur Jónsson, sem getið var um á Jófríðarstöðum, og Sigmundur Sveinsson skósmiður, sem síðar verður talað um. Aðrar tvær þeim, en þau voru: Jón og Engilráð, sem nefnd var með þeim fyrstu í þessari ritsmíð, og Eyjólfur á Brúsastöðum, sem nefndur verður með þeim síðustu. En hjá þessum hjónum voru tveir fóstursynir: Valdimar Eyjólfsson, sonarsonur þeirra, og Jón Rósant Jónsson, sem kvæntist Hallberu Petrínu Hjörleifsdóttur. Fjölskyldur eru komnar þangað við árslok: Guðmundur Guðmundsson, kenndur við Deild á Akranesi, og kona hans, Kristjana Kristjánsdóttir. Börnin sem hjá þeim voru: Guðrún, Óskar og Kristinn. Þetta fólk flutti til Reykjavíkur og Guðmundur og Kristjana skildu. Hitt voru ung hjón, Snorri Frímann Friðriksson, sonur Elínar í Gerðinu, og Sigríður Eyjólfína Steingrímsdóttir. Þau byrjuðu þarna búskap sinn.

Austurgata 31.

73. Þetta hús stendur enn sem Austurgata 31, en mun hafa verið lengt. Þar bjó Guðrún Sigvaldadóttir, ekkja Jóhanns Baldvinssonar. Börnin: Guðbergur, nú málari í Reykjavík, Sigurgeir, pípulagningamaður, Reykjavík, Þórunn, giftist Jóni Hanssyni — Þau fóru til Englands — og Málfríður. Á tímabili síðar var þetta hús nefnt Hagakot.

74. Á þessum stað er nú húsið Austurgata 29 B. Þar bjó þá — og til dauðadags 1947 — Sigurður Jónsson. Þar sem það er svo algengt nafn, var hann nefndur lóðs, til frekari skilgreiningar, þótt aldrei stundaði hann það starf, heldur faðir hans og Gísli bróðir hans. Sigurður bjó þá með fyrri konu sinni, Guðnýju Ágústu Gísladóttur. Börnin, sem fædd voru: Gísli, Guðmunda Lilja og svo Jón, sem staðið hefur framarlega í verkalýðshreyfingunni. Á þessu heimili var vinnukona, Jóhanna Símonardóttir, sem giftist Marjóni Benediktssyni sem áður var getið (nr. 49), og lausakona, Oddný Jónsdóttir. Síðar fæddust í þessu hjónabandi Sigurður, Kristján og Valgeir. Eftir að Ágústa dó, kvæntist Sigurður Þórólínu Þórðardóttur. Börnin frá því hjónabandi: Sigurlína Svanhvít, Þórunn, Ágústa, Ásta og Þórður.

Austurgata 27b.

75. Þar sem þetta hús stóð er nú húsið Austurgata 27 B. Þar bjuggu hjónin Kristján Friðriksson og Kristín Þórðardóttir. Börnin voru farin frá 76. Þessi bær var af sumum nefndur Langi bærinn, þótt varla hafi lengdin verið mikil, nema e. t. v. miðað við breiddina. Hann stóð nálægt þar sem nú er húsið Hverfisgata 36. Þar bjó Kristín Þorsteinsdóttir, ekkja Níelsar Friðrikssonar. Hún var með Þorstein son þeirra. Þar var líka Kristín Ásbjarnardóttir, sem skömmu síðar byggði bæinn sinn ofan og austan við bæinn á Snös-inni (nr. 80). Margir muna eftir Kristínu þessari. Hún vildi ekki láta neitt fara forgörðum.

76. Þessi bær var af sumum nefndur Langibærinn, þótt varla hafi lengdin verið mikil, nema e.t.v. miðað við breiddina. Hann stóð nálægt þar sem nú er húsið Hverfisgata 36. Þar bjó Kristín Þorsteinsdóttir, ekkja Níelsar Friðrikssonar. Hún var með Þorsteinson þeirra. Þar var líka Kristín Ásbjarnardóttir, sem skömmu síðar byggði bæinn sinn ofan og austan við bæinn á Snösinni (nr. 80). Margir muna eftir Kristínu þessari. Hún vildi ekki láta neitt fara forgörðum.

Austurgata 27.

77. Um þetta leyti var farið að kenna þennan bæ við þáverandi húsráðanda þar, Elentínus Þorsteinsson. Eldra nafn var Guðnabœr, en þriggja barna Guðna þess er hér getið, Kristínar, móður Marjóns og Þorláks, Kristjáns (nr. 71) og Guðrúnar í Efra-Brúarhrauni. Þar sem þessi bær stóð er nú húsið Austurgata 27. Elentínus bjó með Ingibjörgu Sigurðardóttur. Þau áttu saman einn son, Óskar Sigurð, sem nú er prestur í Noregi.

78. Þar sem þessi bær stóð er nú húsið Gunnarssund 6. Þangað voru þá komin hjónin Sveinn Gíslason og Helga Kristin Davíðsdóttir. Börnin: Dýrfinna Kristín, giftist til Raufarhafnar, Davíð Valdimar, dó ungur, Guðjón Kristinn, kvæntist Kristensu Arngrímsdóttur, Sigurrós Guðný, nú lengi formaður verkakvennafélagsins giftist Magnúsi Kjartanssyni, og Jónas, forstjóri í Dverg, kvæntur Guðrúnu Jónsdóttur.

Hverfisgata 30.

79. Þorkelsbœr. Þar er nú húsið Hverfisgata 30, en þar sem það er alveg á sama stað og bærinn var og lokar því Gunnarssundinu, þarf það að færast. Þarna bjuggu hjónin Þorkell Snorrason og Jóhanna Halldórsdóttir. Þau voru barnlaus, en tvö af fósturbörnunum voru komin til þeirra, Sólveig J. Eiríksdóttir, sem giftist Guðmundi Hólm — og áttu þau síðan heima á þessum stað til dauðadags — og Kristinn Pétursson Auðunssonar (sbr. nr. 20), síðar skósmiður. Þar var líka gömul kona, Kristín Halldórsdóttir, og að lokum skal getið um Guðmund Guðmundsson, sem alltaf var kenndur við Hól í Garðahverfi. Hann leigði hjá „blessuðum gömlu Þorkelshússhjónunum“, en svo voru þau nefnd af einni nágrannakonunni og munu hafa verið vel látin.

Hverfisgata 31.

80. Það var í daglegu tali nefnt á Snösinni, en í kirkjubókum Hábær. Hann stóð á klettinum vestan við þar sent nú er húsið Hverfisgata 31, eða nokkru vestar en sá klettur nær nú. Þar urðu íbúaskipti 1902. Tómas Halldórsson skósmiður flutti þaðan til Reykjavíkur með fjölskyldu sína, en þá komu þangað hjónin Eyjólfur Árnason og Guðrún Gottsveinsdóttir. Þau áttu eina dóttur barna, Sigríði Árnýju, sem giftist Magnúsi Böðvarssyni. Líka var á Snösinni Sigríður nokkur Pétursdóttir.

Strandgatan sunnanverð árið 1919.

81. Bær Bjarna Markússonar. Þar er nú húsið Hverfisgata 24. Bjarni bjó á þessum stað um fjölda ára. Kona hans hét Guðlaug Þorsteinsdóttir og var systir Einars, sent áður er getið (nr. 69), en Bjarni var sonur Kristínar Halldórsdóttur (nr. 79). Framtíðin, börnin voru Magnús bryggjuvörður, sem kvæntist Kristínu Jóhannesdóttur, og Þuríður Engilrós, gift Eyjólfi Bjarnasyni frá Katrínarkoti. Þarna leigði þá — og um mörg ár — Magnús Nikulásson. Hann fékkst nokkuð við seglasaum. Áður var gengið heim til Bjarna frá Austurgötunni og áður en hún var komin þá frá gangstígnum upp að Þorkelsbæ og Snösinni, þ.e. Gunnarssundið — þar sem Sigurður lóðs, Kristján Friðriksson og Kristín Þorsteinsdóttir fóru. Þar var mikið af kálgörðum, en að vestan, meðfram gangstígnum heim til Bjarna Markússonar, var Einarsgerðið, túnskiki með klettum og gjótum og hlykkjóttum grjótgarði í kring. Leifar þess er bletturinn fyrir neðan gamla elliheimilið.

Húsin eru frá vinstri, Gunnarssund 1 þar sem áður stóð Gunnarsbær, Gunnarssund 3, Gunnarssund 4 og Gunnarssund 6.

82. Og þá er komið að Gunnarsbœnum. Gunnar Gunnarsson hafði þá misst konu sína, Margréti Sigurðardóttur, en bjó með ráðskonu, Guðlaugu Vigfúsdóttur. Börn Gunnars voru farin að heiman nema það yngsta, Þórarinn, sem enn á heima á sama stað, Gunnarssundi 1. (Kvonföng, sjá síðar). Það elzta, Jón Hjörtur, drukknaði aldamótaárið, en Jón Hjörtur sonur hans, nú kvæntur Guðríði Einarsdóttur, var þá hjá Gunnari afa sínum. Þarna er líka talin önnur fjölskylda: Steinunn Jónsdóttir, ekkja Jóns Hjartar Gunnarssonar með Gunnar son þeirra sem kvæntist Guðnýju Sæmundsdóttur. Þriðja barn Jóns Hjartar eldra og Steinunnar er Margrét, sem þá var í Reykjavík hjá Önnu föðursystur sinni. Hún — Margrét — giftist Jóhanni Tómassyni, hálfbróður Sigfúsar, sem getið var á Steinum (nr. 23). Tveir synir Gunnars eru ótaldir, Vilhjálmur, sem kominn var til Bíldudals, og Sigurjón til Patreksfjarðar, en hefur nú verið í Hafnarfirði frá 1907, kvæntur Jónfríði Halldórsdóttur.

Markúsarbær – nú Strandagata 29.

83. Markúsarbœr. Þar byggði Þórður læknir Edilonsson síðar húsið Strandgötu 29, og er það nú Sjálfstæðishúsið. En í þessum litla bæ sem þarna var, bjó ekkjan Anna Markúsdóttir, með syni sínum Markúsi Brynjólfssyni, sem þá var enn ókvæntur. Hann var stundum kenndur við Brandsbæ, því að þau komu þaðan.

84. Ingibjargarbœr. Þar bjó „Ingibjörg ekkjan“, þ. e. Ingibjörg Þorsteinsdóttir, ekkja Guðmundar Einarssonar. Tvö af börnunum voru hjá henni, Þórdís, sem svo flutti til Reykjavíkur og Þorsteinn, sem kvæntist Guðrúnu Jónsdóttur frá Urriðakoti. Þau bjuggu á þessum stað — Strandgötu 27 — til dauðadags. Hjá Ingibjörgu var líka ekkjan Helga Jónsdóttir.

Strandgata fyrrum.

85. Hús þetta var byggt um þetta leyti og er að réttu lagi nr. 23 við Strandgötu. Þó má vera, að það hafi ekki verið byggt upp að nýju þá, heldur eldra húsi breytt, breikkað og sett á það brotið þak. Þarna bjó Hans Ditlev Linnet, sonur Linnets gamla kaupmanns, sem síðar verður minnzt á (nr. 95). Hans Ditlev bjó með ráðskonu, Kristínu Jónsdóttur. Hjá þeim voru tvö af börnunum, sem þau áttu saman, Lilja Kristín, sem giftist Vilhelm Bernhöft bakara og Gunnar Hafstein, sem kvæntist Rósu Jóhannsdóttur, en Rannveig ílentist austanfjalls. Hans Ditlev átti fleiri börn: Hansínu sem áður er getið (nr. 69), aðra Hansínu, sem giftist Þórði Bjarnasyni kaupmanni frá Reykhólum og Kristján bæjarfógeta í Vestmannaeyjum. Linnet byggði nokkru eftir þetta húsið Linnetsstíg 3, og var þar það sem eftir var æfinnar.

Strandgata 21 og 23 h.m.

86. Brúarhraun. Lækurinn féll áður vestar til sjávar en nú. Brúin var þar sem nú er apótekið (þar af nafnið Brú á kotinu nr. 56) og áður var hún enn vestar og þar af dregið nafnið Brúarhraun. Brúarhraunshúsið stóð rétt vestan við húsið sem skrifað var um hér á undan. En þegar Strandgatan var steypt, var hún lögð beinni á þessu svæði og húsið flutt burt í heilu lagi. Það er nú múrhúðað og óþekkjanlegt, sem Öldugata 27. Þarna bjuggu hjónin Magnús Halldórsson og Steinunn Einarsdóttir. Þau áttu tvær dætur, Hallgerði, sem dó tvítug á jóladag 1908 og Halldóru sem einnig dó ógift og barnlaus. Uppi á loftinu í Brúarhrauni voru löngum einhverjir leigjendur, oft tveir karlmenn, og þannig var það þetta umrædda ár. Annar var Guðmundur, sonur Guðmundar Hóls (sjá 79).

Strandgata 21 og bæjarstæði húss nr. 23 h.m.

Reyndar virðast fáir muna eftir honum, en hann mun hafa verið mikið á sjó. Hinn var gamall maður sem Árni hét, Gíslason. Sennilega er það Árni sá sem kenndur er við Kringlu í Grímsnesi. Tveggja sona hans — hálfbræðra — er áður getið, Sigurðar (nr. 16) og Eyjólfs (nr. 80) og eitt sinn bjó hann líka með Kristínu Halldórsdóttur (nr. 79). Þau bjuggu á Brú (56), sem þá var stundum nefnt á Kringlu. Með Kristínu átti Árni Guðrúnu, sem giftist Ólafi Grímssyni, bróður Stefáns, sem getið var um í Nýjabæ (nr. 14). Marín, alsystir Eyjólfs, var þá austur í Grímsnesi og Guðbjörg var heldur ekki í Firðinum. Hún var alsystir Sigurðar. Fyrir framan hvert þessara fjögurra síðasttalinna kota — sem stóðu nokkurn veginn í röð — var kálgarður. Á milli Brúarhrauns og Arahúss (nr. 89) var gangstígurinn upp að tveim næstu kotum.

Austurgata.

87. Jörginarbœr. Á þeim stað byggði Oddur Pétursson frá Hóli í Garðahverfi, húsið Austurgötu 24 B. Í bænum bjó ekkjan Jörgína Kristjánsdóttir, með dóttur sína, Guðlaugu Magnúsdóttur. Hin börnin ólust upp annars staðar: Stefán, sem þá var í Mosfellssveitinni, síðar bóndi i Litla-Lambhaga í Hraunum og Margrét, gift Bjarna Erlendssyni í Víðistöðum.

88. Þetta hús var stundum nefnt Brúarhraun, eða Efra-Brúarhraun, til aðgreiningar frá hinu. Þar er nú húsið Austurgata 22 B. Þar bjó Guðrún Guðnadóttir, ekkja Þorsteins Guðmundssonar. Tvö af börnum hennar voru hjá henni, Nikólína og svo Sigurður, sem mest auglýsti „málverk til tækilærisgjafa“. Þar var líka Þorsteinn Jónsson, sem svo kvæntist Nikólínu og María Guðmundsdóttir, systir „Péturs í fóninum.“ Ólafur, sonur Guðrúnar var þá í Keflavík.

Austurgata.

89. Kotið sem stóð þarna, hét upphaflega Götuprýði, enda var enginn kálgarður fyrir framan það eins og hin, heldur stóð það alveg fram við götuna. Hinum megin var uppfylling, sem sjórinn náði upp að. Var það „mannvirki“ nefnt Arahússtétt, því að nafnið Arahús festist fljótlega við húsið, eftir að Ari Jónsson frá Stokkseyri kom þangað um 1857 og gerðist verzlunarstjóri í Hafnarfirði.
Þuríður formaður var þá hjá honum við verzlunarstörf um skeið. Árið 1902 var gamla Arahúsið rifið, en byggt tveggja hæða timburhús með skúrþaki. En þar sem það var byggt alveg á sama stað, varð það að víkja, þegar Strandgötunni var breytt, og var þá rifið. Ekki hefur þá bræður Jóelssyni skort leigjendur í sitt nýja hús, því að við árslok 1902 virðast hafa verið þar sex fjölskyldur. Fyrst skal nefna Ingvar Jóelsson, sem var skipstjóri, en rak dálitla verzlun síðari árin. Kona hans hét Halldóra Torfadóttir. Hjá þeim var einkasonur þeirra, Jóel Friðrik, sem kvæntur er Valgerði Erlendsdóttur, systur Sigríðar, sem minnzt var á áður (nr. 59).

Strandgata 19.

90. Á þessum stað eða örlítið neðar er nú húsið Strandgata 19. Þar bjuggu hjónin Einar Jóhannesson Hansen — sem Einarsgerðið fyrrnefnda var kennt við — (sjá 81) og Jensína Árnadóttir. Börnin: Árni, dó ungur, Jón verkstjóri, Þórunn giftist Agli frá Hellu (nr. 24), Jóhannes, varð seinni maður Steinunnar Pálmadóttur, og Guðrún, varð fyrri kona Þórarins Gunnarssonar (nr. 82). Einar Jóhannesson andaðist í febrúar 1921, og var lík hans það fyrsta, sem jarðsett var í kirkjugarðinum uppi á Öldum. Áður voru Hafnfirðingar eins og kunnugt er jarðsettir í Garðakirkjugarði.

„Linnetsverslun“ við Sýslumannsveginn eða Sjávargötuna sem nú er Strandgata í Hafnarfirði. Tvær bryggjur eru á myndinni, þá fremri átti Jes Th. Christensen kaupmaður en hina átti H. A. Linnet kaupmaður. Húsið lengst til vinstri er fisksöltunarhús Jóns Jónssonar útvegsbónda í Hraunprýði og Ólafs Þorvaldssonar í Ólafsbæ. Næst því er vörugeymsluhús Linnets með gaflinn fram að firðinum en við hliðina á því er láleistur fiskgeymsluskúr Linnets. Á milli geymsluskúrsins og vörugeymslunar var stígur sem lá upp að byggðinni fyrir ofan. Íbúðar- og verslunarhús Linnets nýr framhliðinni að fjörunni.

91. Linnets-fjósið. Það var lítið, varla fyrir fleiri en tvær kýr, og stóð utan í kletti. (Fjóskletti, sbr. Sögu Hfj. bls. 394). Ekki var það ásjálegt, mestmegnis úr torfi og grjóti. Þarna er nú blómabúðin við Strandgötuna, og þætti víst ekki vel fara á að hafa þar fjós nú. Það var kennt við Linnet eldra (sjá 95).

92. Hendrikshús. Það stendur enn, og mun hafa verið óvanalegt á þeim tíma að hafnfirzkt einbýlishús slagaði svo hátt upp í dönsku eða hálf-dönsku verzlnarhúsin að stærð. Þar bjuggu hjónin Hendrik Jóhannesson Hansen — bróðir Einars — og Jónína Jónsdóttir. Þau áttu eina dóttur barna, Hendriku, sem giftist Ólafi bónda Runólfssyni og átti heima á þessum stað — Strandgötu 17 — til dauðadags. Hjá Hendrik var þá Jón, sem þá var nefndur föðurnafni sínu — Árnason — og jafnvel nafn afa hans nefnt líka, til aðgreiningar frá Jóni Árnasyni Mathiesen. En síðari hluta ævinnar var hann nefndur Jón Welding.

Hverfisgata 18.

93. Hraunprýði. Þar er nú húsið Linnetsstígur 2. Hraunprýðis-húsið stendur þó enn og er nú talið Hverfisgata 18, því að þangað lét Sigurður Ólafsson kennari flytja það, árið 1919. Hér verður nú gerð nokkur undantekning og minnzt fyrst á fólk, sem var þarna fyrir aldamótin, þótt það væri farið úr Hraunprýði, þegar hér er komið, og sumt yfir móðuna miklu. Það voru hjónin Jón Jónsson útvegsbóndi og Þórunn Gunnarsdóttir, systir Gunnars í Gunnarsbæ (nr. 82). Fimm barna þessara hjóna er áður getið, en þau eru þessi, eftir aldursröð: Ólafur (nr. 60), Jónína (nr. 92), Daníel (nr. 46), Jóhannes (nr. 68), og Ágúst (nr. 46). Önnur börn Jóns í Hraunprýði voru Brynjólfur og Sigurjón, sem fóru til Ameríku, Pétur, verzlunarmaður í Rvík, sem lifði lengst þessara sysktina, og það yngsta, Sigríður, sem dó ung. En nú var kominn að Hraunprýði ungur maður og röskur, Kristinn Kristjánsson skipstjóri, þá með fyrri konu sinni, Rannveigu Jónsdóttur. Þrjú af börnum þeirra voru fædd: Kristrún, sem varð fyrri kona Friðfinns Stefánssonar (33) en dó skömmu síðar, Kristján, síðar skipstjóri, kvæntur danskri konu, Sigrid, og Kristveig Þórunn. Yngsta systkinið, Þóra, — sem er tvígift — var ekki fædd. Kristinn og Rannveig skildu og hann kvæntist síðar Helgu Jónsdóttur og átti með henni Jóhann og Kristin.

Strandgatan norðanverð árið 1919.

Árið 1902 komu í Hraunprýði foreldrar Rannveigar, Jón Guðmundsson og síðari kona hans, Vilborg Jónsdóttir. Hjá þeim var Vilborg Eiríksdóttir, sem svo giftist Eyjólfi Þorbjörnssyni, og svo Þórður nokkur Grímsson próventukarl. (En ekki fleiri, það athugist áður en lengra er lesið.) Jón og Vilborg komu frá Setbergi, og við þau — eða hann sérstaklega — var kennd Setbergsættin. Hann mun hafa átt frá fyrra hjónabandi tvær dætur sem fóru til Ameríku og Guðrúnu, sem síðar verður getið, og Egil og svo Eirík, föður Helgu í Stekk og Vilborgar yngri „hér“ í Hraunprýði. Börn frá seinna hjónabandi: Jón trésmiður, — tók sér nafnið Setberg — Guðjón og Guðmundur, sem kvæntist Guðrúnu systur Ingvars Guðmundssonar (nr. 103) og bjó í Hlíð í Garðahverfi, og þrjár systur sem áður er getið, Elín (nr. 21), Sigríður (nr. 70) og Kristín (nr. 85), Vilborg, sem bjó á Laug í Biskupstungum, Ingveldur sem bjó á Þorbjarnarstöðum í Hraunum og Sigurbjörg sem bjó í Urriðakoti og áttu báðar fjölda barna, og svo yngsta barn Jóns á Setbergi, Rannveig áðurnefnd. Ekki þætti gerlegt nú á tímum að þrjár fjölskyldur væru til heimilis í þessu húsi, en svo var það þó 1902, en að vísu ekki nema það eina ár. Þá komu þangað úr Vatnsleysustrandarhreppi hjónin Ólafur Þorkelsson og Herdís Hannesdóttir, sem enn er á lífi. Elzta barn þeirra, Guðrún, gift Eyjólfi Kristinssyni, varð eftir í Flekkuvík, en hjá þeim var Þorkell sonur þeirra, sem dó um fermingaraldur. Þar var líka Valgerður Ólafsdóttir frá Hlíðsnesi, sem margir muna eftir. Ólafur og Herdís áttu síðar Þórhildi og Ólínu. Hún drukknaði. Ólafur byggði árið 1903 húsið Kirkjuveg 13.

Linnetsstígur 3.

94. Þetta hús, ásamt húsunum 95, 96 og 100, var eign Hans Adolph Linnets og síðar dánarbús hans til 1896, en voru nú komin í eigu Jörgen F. F. Hansens (nr. 102). Hús þetta tók lengra fram en önnur, var svart og sennilega ekki ásjálegt að ytra útliti. Það mun lítið hafa verið notað þegar hér var komið, en í Sögu Hafnarfjarðar er gerð nákvæm grein fyrir hvernig Linnet eldri notaði það á velmaktardögum sínum. Hafði það verið saltgeymsluhús, loftið notað fyrir heyhlöðu og í norðurendanum fjós og jafnvel líka hesthús.

Strandgata vestanverð.

95. Hið gamla verzlunar- og íbúðarhús Hans Adolph Linnets. Hafði íbúðin verið í norðurenda hússins, en verzlunin í suðurendanum. Eftir að Hans Adolph dó, rak sonur hans, Hans Ditlev (85), verzlunina í tvö ár. Frá 1898 verzlaði þar enginn, og stóð húsið autt og ónotað að mestu, þar til það var rifið eftir skemmdir í bruna árið 1911. Fyrir ofan húsið stóð reyniviðarhrísla sem þótti stór og merkileg. Var þó aðalástæðan sú, hversu óvíða þessháttar sást þá. Aðeins trjágarðurinn við suðurgafl sýslumannshússins mun hafa verið kominn. Það sjást víðar hríslur í Hafnarfirði nú. Þar sem þetta hús stóð, er nú fiskverkunarhús á horni Linnetsstígs og Strandgötu.

96. Þetta hús var í þá daga nefnt Rauða pakkhúsið, og hefur því sjálfsagt verið rauðmálað. Það var veggjahátt, eftir því sem þá gerðist, enda yngst húsanna á þessu svæði þá og stendur enn. Það er á milli fiskverkunarhússsins sent síðast var getið og húss, sem einnig er haft til svipaðra nota nú, en var byggt sem Rafmagnsstöð Hafnarfjarðar. Það var góð skemmtun hafnfirzku barnanna á þessum árum að reyna að hitta með bolta í bitann, sem stendur fram úr húsgaflinum efst.

Nú skal farið upp á milli tveggja pakkhúsa.

Austurgata 16.

97. Við suðurgafl hússins nr. 102 stóð lítill hjallur og svo þessi bær hinum megin við hjallinn, eða e.t.v. örlítið ofar. Eða svo þetta sé staðsett enn betur: hefði húsið Austurgata 16 verið byggt þá, hefði það rekið vesturhornið í bæinn. Þótt hann væri stundum kenndur við húsbóndann þar, hét hann réttu nafni Ólafsbær, kenndur við Ólaf Þorvaldsson fiskimatsmann, tengdaföður Önnu Katrínu Árnadóttur (nr. 62). Sigríður Pálsdóttir, sem einnig er getið áður (89), var fósturdóttir Ólafs þessa og ráðskona hjá honum síðustu ár hans. Hún erfði þennan bæ og átti hann enn þegar hér er komið. En þar bjó Knútur Bjarnason með ráðskonu, Guðbjörgu Ólafsdóttur. Reyndar vissu ekki margir hennar fulla nafn, því að hún var ávallt nefnd Bjarga. Knútur er mörgum nokkuð minnistæður. Hann saumaði skinnklæði. Áfengisneyzla hafði alltaf þau áhrif á hann, að hann grét. Hann byggði skömmu síðar sinn eiginn bæ, þarna skammt fyrir ofan.

Austurgata 15.

98. Þessi bær er stundum í kirkjubókum nefndur Hraungerði, en sjaldan mun það hafa heyrst í daglegu tali. Þarna bjuggu barnlaus hjón, Jón Sigurðsson, bróðir Helga áðurnefnds (nr.) 70), og Hólmfríður Magnúsdóttir. Þau ólu upp Guðfinnu, dóttur Péturs Auðunssonar (sbr. 20). Hún var hjá þeim þá, en fór til Ameríku. Jón byggði nokkru síðar hús á þessum stað. Það stendur enn sem Austurgata 13, en er ekki notað til íbúðar.

99. Jörundarhús. Það stendur enn, mitt á milli Austurgötu og Hverfisgötu og er talið Austurgata 15. Þar voru tvær fjölskyldur 1902. Annað var Jörundur Þórðarson smiður og kona hans, Margrét yfirsetukonu Guðmundsdóttir. Þau áttu eina dóttur barna, Emilíu Láru, sem enn á heima í þessu húsi. Hin fjölskyldan voru hjónin Guðmundur Jóelsson, bróðir bræðranna í Arahúsi (nr. 89), og Guðlaug Illugadóttir. Börn þeirra, Þórunn og Sigurður, voru fædd, en ekki Óskar. Hann var mállaus.

Strandgata vestanverð.

100. Vestan við Rauða pakkhúsið var hús sem sneri eins og það, en var grámálað, eldra og veggjalægra. Saltskúr var við efri enda þess.

101. Geymsluhús eða þess háttar, frekar lítið og lágkúrulegt og sneri öfugt við hin pakkhúsin, hliðinni að sjónum. Fyrst áttu þetta hús Ólafur Þorvaldsson og Jón í Hraunprýði og næst bræðurnir Einar og Hendrik J. Hansen, og var það í því tímabili nefnt Bræðrapakkhúsið. En svo að aftur sé minnzt á fasteignakaup Jörgen F. F. Hansens, þá keypti hann fyrir aldamótin eftirtalin hús: 1. ( 95) íbúðarhús með verzlunarbúð og geymsluhúsi. 2. ( 96) Hið stóra og nýja pakkhús, tvíloftað. 3. (100) Vesturpakkhúsið með saltskúr. 4. ( 94) Salthúsið. 5. ( 91) Fjós og hænsnahús. Svo að ekkert sé undan skilið, skal þess getið, að þetta hænsnahús stóð efst á túnblettinum þar sem reyniviðarhríslan var, fyrir ofan gamla verzlunarhúsið. En því skrifast þetta hér, að um aldamótin keypti Hansen einnig þetta hús, Bræðrapakkhúsið.

Austurgata 12.

102. Þetta hús stendur enn sem Austurgata 12, og mun vera að mestu óbreytt að utan, frá því sem það var þá. Það var byggt af Ólafi Jónssyni borgara og þótti stórt. En þegar hér er komið var það eign Jörgen F. F. Hansens. Hann bjó þarna og verzlaði þar líka, en ekki í íbúðar- og verzlunarhúsi tengdaföður síns. Hansen var búinn að missa fyrri konu sína, Regine, dóttir H. A. Linnets, en var nú kvæntur systur hennar, Henriette Ykdolfine. Fyrra hjónabandið var barnlaust, en dæturnar frá því síðara voru heima: Regína, sem giftist Fritz Berentsen trésmíðameistara, og Kristín. Hún fór til útlanda. Tvo syni áttu þau: Hans Jörgen Christian Ferdínand Friðrik Valdimar, sem varð framkvæmdastjóri í Reykjavík, og Hans Jörgen Ferdínand Friðrik Lorents Christian, sem verzlaði í Hafnarfirði sent kunnugt er, þar sem áður var Brydes-verzlun. Heyrzt hefur að ástæðan fyrir nafnafjölda þessara bræðra væri sú, að faðir þeirra hafi ætlað að koma prestinum í bobba við skírnarathöfnina — hvað ekki tókst.

Austurgata 10.

103. Hús þetta stóð fyrir vestan næsttalið hús hér á undan, í sömu stefnu. Það var nokkuð stórt, en ekkert hús er alveg á þeim stað nú. Eigandinn, Jón Steingrímsson, sem síðar verður getið, bjó ekki í því, en árið 1902 kom þangað Ingvar Guðmundsson. Séu einhverjir á lífi, þegar þetta er ritað, af þeim sem búnir voru að stofna heimili 1902, er þess getið. Ingvar er í þeim fámenna hópi. Hjá honum var Rebekka tengdamóðir hans og tvö af börnunum, Þorgils Jónatan og Rebekka, sem gift er Jóni Andréssyni, sem áður var getið (nr. 11). Mið-barn Ingvars frá þessu hjónabandi, Guðmundur, var annars staðar. En hjá Ingvari var líka Halldór Hatlsen, nú yfirlæknir. Þau voru systkinabörn, hann og fyrri kona Ingvars, Halldóra Þorgilsdóttir, sent þá var fyrir skömmu dáin. Svo var þar María Njálsdóttir, en þau voru að miklu leyti fósturbörn Rebekku eldri, Halldór Hansen og hún. Þar var ennfremur Ingibjörg Símonardóttir, sem giftist Guðmundi Þorbjörnssyni. Jóhönnu systur hennar hefur áður verið getið (74) og bræðra Guðmundar, Eyjólfs (93) og Marteins (21). Ingvar Guðmundsson byggði síðar húsið Strandgötu 45. Hann er nú kvæntur Guðrúnu Andrésdóttur, sem einnig var minnzt á áður (nr. 6).

Strandgata nr. 7 fyrrum.

104. Á þessum stað er nú húsið Strandgata 7. Húsið, sent stóð þar 1902, hét að réttu lagi Theodórshús, kennt við Theodór Mathiesen. Áður stóð Árnahúsið þarna, kennt við Árna, föður Tlteodórs þessa, Jóns (nr. 68), Önnu Katrínar (nr. 62) og Jensínu (90), sem áður er getið, og Matthíasar skósmiðs, sem þá var enn í Reykjavík, en hann var faðir Jóns kaupmanns, Theódórs læknis og Árna verzlarstjóra. Bróðir Árna Mathiesen eldra var Matthías, sem fyrstur byggði suður á Möl (húsið 34) og var faðir Bjarna hringjara í Reykjavík. Enginn af Mathiesensættinni var þó í þessu húsi 1902. Jóhann Björnsson fór þaðan það ár með fjölskyldu sína, en við árslok er kominn þangað Sigmundur Sveinsson skósmiður, sem, eins og áður er getið, var í Ragnheiðarhúsi (nr. 72). Einnig var getið um tvö systkin hans, Þorstein (44) og Theodóru (59) og svo Snorra (59), sem var dáinn, en Þorgrímur, bróðir þeirra, var ekki í Firðinum þá. Kona Sigmundar hét Kristín Símonardóttir. Elzta barn þeirra var fætt: Sesselja. Fleira var í heimili: Sigurður Símonarson, Benedikt Friðriksson og Elín Egilsdóttir, hálfsystir Kristínar. Sigmundur varð seinna húsvörður Miðbæjarskólans í Reykjavík og er enn á lífi.

Austurgata 8-10.

105. Filippusarbeer. Þar er nú húsið Austurgata 8. Þar bjuggu hjónin Filippus Filippusson og Ragnheiður Þórarinsdóttir. Þau voru barnlaus, en hjá þeim var María, systir Steinunnar konu Vigfúsar Gestssonar (51). Hún var með son sinn, Hafliða Jón Hafliðason, nú skipasmið í Reykjavík.

106. Þessi bær stóð ekki langt frá þar sem nú er húsið Hverfisgata 6 A. Þar bjó Sigríður Steingrímsdóttir, ekkja Torfa Jónssonar hafnsögumanns, með Steingrími syni þeirra. Hann stundaði barnakennslu, kaupmennsku o. fl. og var lengi formaður sóknarnefndar þjóðkirkjusafnaðarins. Hann kvæntist Ólafíu Hallgrímsdóttur.

Hverfisgata 8.

107. Á þessum stað er nú húsið Hverfisgata 8 — þar sem fyrst var byggt hús 1902. Það gerði áðurnefndur (104) Jóhann Björnsson. Kona hans hét Guðrún Þorbjörnsdóttir. Þeirra börn: Guðbjörn, fór út með hollenzkum togara 1914 og drukknaði nokkru síðar, Guðríður Ágústa, nú í Reykjavík, Björn, kvæntist Guðnýju Jónsdóttur. Önnur fjölskylda var einnig í þessu húsi: Ung hjón, Björn Benediktsson bróðir Þorláks og þeirra bræðra, og Helga Halldórsdóttir. Eftir lát hennar kvæntist Björn aftur.

Hverfisgata 11.

108. Á þessum stað er nú húsið Hverfisgata 11. Þessi bær mun stundum hafa verið nefndur Hansensbær, af hverju sem það hefur verið. Þarna urðu ibúaskipti 1902. Hjón, sem síðar verður talað um, Sigurður Friðriksson og Oddný Eiríksdóttir, fóru þaðan, en |>á komu þangað mæðgurnar Kristín Einarsdóttir og Sigríður Jósepsdóttir, sem giftist Markúsi Brynjólfssyni (nr. 83). Þær voru með fósturson sinn, Gunnlaug Hildibrandsson, sem kvæntist Oddnýju Níelsdóttur, systur Þorsteins í „Langa bænum“ (76). Líka komu í þennan bæ, þótt lítill væri, hjónin Hildibrandur Gunnlaugsson — faðir Gunnlaugs — og Guðrún Hermannsdóttir, sem enn er á lífi, en hún var ekki móðir Gunnlaugs. Hjá þeim var hins vegar Eiríkur sonur hennar, en ekki Hildibrandsson. Þrír synir voru fæddir, af börnunum, sem þau áttu saman, Snæbjörn Sveinþór, sem drukknaði í Veiðibjöllustrandinu, 1924, Hermann Karl, sem dó af skotsári, og Valdimar, símalagningamaður. Síðar fæddust Katrín, Valgerður og Gísli. Hildibrandur var bróðir Solveigar konu Stefáns snikkara (33).

Hverfisgata 13.

109. Oftast nefnt „á Hól“, hvað sem allri málfræði líður. Hafnfirðingar voru — eða eru — heldur ekki einir um að sleppa i-inu aftan af í þessu tilfelli. Þarna bjuggu þá — og til dauðadags löngu síðar — hjónin Guðmundur Einarsson og Vilborg Stefanía Árnadóttir. Húsið er Hverfisgata 13. Börnin: Helga, giftist Júlíusi Jónssyni á Eyrarhrauni, Einar, Sigurvin og Guðrún, sem giftist Pétri Magnússyni bifreiðarstjóra. Guðmundur fæddist árið eftir. Elzta barnið, Sigurður, sem kvæntist Guðnýju Guðvarðardóttur, var þá austur á Fljótsdalshéraði. Einar fór til Hollands með Guðbirni áðurnefndum (107) og var um fjölda ára í siglingum um öll heimsins höf, að segja má, en er nú aftur kominn til æskustöðva sinna.

Reykjavíkurvegur 4b.

110. Þorhelsbœr. Þar er nú húsið Reykjavíkurvegur 4 B. Þessi bær og þau tvö hús, sem getið verður um hér næst á eftir, voru oft nefnd sameiginlega á Stakkstæðinu. Í þessum bæ bjuggu hjónin Þorkell Jónsson og Guðrún Þorgeirsdóttir. Eldri sonurinn, Þorsteinn, var farinn að heiman. Hann kvæntist Agnesi, dóttur Theodórs Mathiesen (sjá 104). Hinn var Guðjón, sem kvæntist Guðjónsínu Andrésdóttur (sjá 11). Hjá þessum hjónum var líka Anna, dóttir Þorláks í Hamarskoti. Hún giftist Indriða Guðmundssyni, bróður Brands, sem aðeins var minnzt á áður líka (49). Hér er og talin Ingibjörg Grímsdóttir frá Vífilsstöðum með Vífil Guðmann fósturson sinn. Síðar var hún í Ólafsbæ (97) og loks í Illugahúsi (124) hjá Helga Jakobssyni og Helgu Hannesdóttur, sem urðu síðustu ábúendur í Hamarskoti.

Ætlunin er að lok þessara hugleiðinga birtist að ári (1960).“

Sjá framhald á „Íbúar Hafnarfjarðar árið 1902“ – III HÉR.

Heimild:
-Alþýðublað Hafnarfjarðar, jólablað 1959, 19.12.1959, Magnús Jónsson – Hafnfirðingar árið 1902, bls. 14-18.

Hafnarfjörður fyrir 1900.

Skrár

Íbúar Hafnarfjarðar árið 1902 I – Magnús Jónsson

Í jólablaði Alþýðublaðs Hafnarfjarðar árið 1958 fjallaði Magnús Jónsson um „Íbúa Hafnarfjarðar árið 1902„:

Magnús Jónsson (1926-2000).

Magnús Jónsson fæddist í Hafnarfirði 10. júlí 1926, sonur Jóns Helgasonar verkamanns og Höllu Magnúsdóttur konu hans. Magnús stundaði nám við Flensborgarskólann og lauk kennaraprófi vorið 1957. Hann er nú kennari við Langholtsskólann í Reykjavík. – Árið 1951 tók Magnús sig til og safnaði í bók skrá yfir alla íbúa Hafnarfjarðar árið 1902. Skrifaði hann upp manntalið þá og leitaði sér jafnframt upplýsinga um gamla Hafnfirðinga hjá greinargóðum mönnum og konum. Er hér mikill fróðleikur samankominn, og er hér um mjög athyglisvert og merkilegt verk að ræða, eins og greinin ber með sér. Þegar Hafnarfjarðarkaupstaður varð 50 ára s.l. sumar, vöknuðu að sjálfsögðu margar spurningar hjá bæjarbúum, og mætti þar til nefna: Hvernig leit Hafnarfjörður út fyrir hálfri öld? Hvernig var lífsbarátta fólksins og kjör þess? o.s.frv. Magnús Jónsson svarar hér spurningunni: Hverjir voru íbúar Hafnarfjarðar fyrir rúmri hálfri öld? Mun mörgum Hafnfirðingi þykja skrá hans girnileg til fróðleiks. Það er ekkert áhlaupaverk, eins og nærri má geta, að semja slíka skrá sem þessa. Má því gera ráð fyrir að kunnugir reki augun í minni- og meiriháttar villur og missagnir. Hér birtist aðeins upphafið af hinni merku bók Magnúsar.

Hvaleyri – Vesturkot.

1. Vesturkot. Það hafði einnig annað nafn: „Drundur“, en nú heyrist það nafn sjaldan, sem betur fer. Í Vesturkoti bjó 1902 búhagur bóndi, Guðmundur Halldórsson, og ráðskona hans, Guðný Jónsdóttir. Hjá þeim var sonur þeirra, Ólafur.

2. Halldórskot. Þar urðu íbúaskipti 1902. Helgi Ólafur Sigvaldason flutti þaðan með fjölskyldu sína, en þá komu þangað hjónin Nikulás Helgason og Sigríður Jónsdóttir. Þau komu með börn sín þrjú: Sólrúnu, sem býr nú í Hliðsnesi, Einar Helga og Guðríði. Nikulás fór seinna að Skerseyri.

Hvaleyri (Sveinn Björnsson).

3. Heimajörðin á Hvaleyri. Hún hafði verið í eyði um nokkurn tíma, en við árslok þetta ár eru komin þangað hjónin Magnús Gíslason og Ingibjörg Guðmundsdóttir. Börnin, sem fædd voru: Guðmundur, Steinunn og María.

4. Tjarnarholt. Það er nú í eyði. Þar bjó þá Sigurjón Sigurðsson og ráðskona hans, Engilráð Kristjánsdóttir. Þau höfðu eignazt fyrra barn sitt, Kristínu, sem dó innan við tvítugsaldur. Síðar áttu þau Engiljón. Þau fóru seinna að Eyrarhrauni, sem þá var nefnt á Flötunum — og Engilráð svo þangað, sem nú heitir Fagrihvammur.

Hvaleyri – málverk um 1950; Hjörtskot lengst t.h.

5. Hjörtskot. Þar bjuggu þau Magnús Benjamínsson og Guðbjörg Þorkelsdóttir. Guðbjörg átti son, sem Einar hét, Jónsson, en svo áttu þau Magnús fjóra syni: Berthold Benjamín, nú bifreiðastöðvareiganda, — hefur tekið sér nafnið Sæberg — kvæntan Jóhönnu Eyjólfsdóttur, Jón, hann drukknaði, Halldór, drukknaði einnig. Yngstur var Guðmundur Þorkell, kaupmaður, kvæntur Ragnheiði Magnúsdóttur. Þá eru upptaldir bæirnir á Hvaleyri.

6. Óseyri. Þar bjuggu hjónin Einar Þorgilsson, hreppstjóri og útgerðarmaður, og Geirlaug Sigurðardóttir. Af börnunum voru fjórar dætur fæddar: Dagbjört, ógift, Sigurlaug, ekkja, Ragnheiður, gift Sigurði Magnússyni bókara, og Þorgilsína Helga, nú hárgreiðslukona í Reykjavík. Ófædd voru: Ólafur Tryggvi, Þorgils Guðmundur, Valgerður, Svava og Dagný. Helga móðir Einars var í Óseyri og einnig Magnús Ásmundsson, sem ólst þar upp, og svo tvær konur, Guðrún Andrésdóttir og Una Guðmundsdóttir.

Óseyri og Óseyrarkot.

7. Þetta hét að réttu lagi Óseyrarkot. Þar bjó þá Hannes Jóhannsson, sem um fjölda ára var verkstjóri hjá Einari Þorgilssyni. Kona hans hét Kristín Kristjánsdóttir. Dæturnar voru báðar fæddar: Anna Friðbjörg, kona Gísla á Hellu, og Kristjana, sem gift er Sigurði Guðmundssyni bifreiðarstjóra. Halldóra Þórarinsdóttir, móðir Kristínar, var líka i Óseyrarkoti. Þar er nú engin byggð, né í Óseyri, en Hvaleyrarbrautin liggur rétt sunnan við túnið, og hafa risið þar upp stór hús á síðustu árum.

8. Ásbúð I. Þar bjó Halldór Helgason með ráðskonu, Þórkötlu Tómasdóttur. Hjá þeim var systursonur Halldórs, Ólafur, sonur Guðmundar á Hellu, nú kvæntur Önnu Guðmundsdóttur. Hjá þeim Halldóri voru einnig tvær konur, Steinunn Þorleifsdóttir og Elín Sæmundsdóttir. Bærinn stendur enn, lítt breyttur.

Ásbúð – loftmynd 1954.

9. Ásbúð II. Þar bjuggu hjónin Guðmundur Sigvaldason og Kristbjörg Ólafsdóttir. Þeirra börn voru fimm: Sigvaldi Ólafur, Guðbjörg, Júlíus — verzlar nú í Reykjavík, — Oddný og Guðmundur Kristinn. Það sjötta var ófætt: Sigríður. Hjá þessari fjölskyldu var Einar nokkur Vigfússon.

10. Melshús. Það var þá nýbýli. Þar bjó Helgi Guðmundsson bróðir Ólafs í Ásbúð og fleiri systkina, sem síðar verður getið. Helgi ólst einnig upp í Ásbúð. Kona hans var Guðrún Þórarinsdóttir. Þau voru enn barnlaus 1902. En börnin eru: Þórunn, Guðmundur, Sigríður og Gyða.

Brandsbær.

11. Brandsbœr. Þar bjuggu hjónin Steindór Björnsson og Þorbjörg Jóhannesdóttir. Hjá þeim var sonur hennar, Þorsteinn Gíslason, sem enn er í Brandsbæ, og svo var elzta barn þessara hjóna fætt: Þórunn. Þar var og Björn, faðir Steindórs. Önnur fjölskylda: Hjónin Andrés Guðmundsson og Helga Grímsdóttir. Börnin, sem hjá þeim voru: Hallgerður Lára, nú gift Steingrími Steingrímssyni, Jón, nú vélstjóri, og Guðjónsína, er giftist Guðjóni Þorkelssyni. Guðrúnar, sem er elzt, hefur áður verið getið (nr. 6), en Grímur og Kristín voru ekki í Firðinum þá. Þótt þessi fjölskylda sé enn við árslok 1902 talin í Brandsbæ, var hún um það leyti að byggja í nágrenni við Sigurgeir Gíslason, þar sem Jón Andrésson á enn heima. Urðu íbúaskipti 1902. Eyjólfur Árnason flutti þaðan, en þá komu þangað hjónin Helgi Ólafur Sigvaldason, sem áður er getið, og Steinunn Halldórsdóttir. Þau voru með syni sína tvo, Geir og Ingimund. Þar var þá líka Stefán Grímsson lausamaður.

Flensborg.

12. Flensborg. Húsið stóð alveg niður við sjó, þar sem nú er Íshús Hafnarfjarðar. Þar bjó Jón skólastjóri, sonur séra Þórarins Böðvarssonar í Görðum, sem stofnaði skóla í Flensborg, eins og kunnugt er og verður ekki rakið hér nánar. Fyrri kona Jóns, Guðrún Jóhanna Lára Pétursdóttir, var dáin, en hann kvæntur aftur; Sigríði dóttur Magnúsar Stephensen. Börnin frá fyrra hjónabandi, sem heima voru: Soffía, Kristjana, Þórunn, Hafsteinn og Anna, nú ljósmyndari. Frá síðara hjónabandi: Áslaug og Kristín.

Hábær, nú Suðurgata 72.

13. Hábœr. Nú er búið að rífa þann bæ fyrir nokkru, enda var hann lélegur. Hann var talinn nr. 72 við Suðurgötu. Þar bjó Ingveldur Árnadóttir, ekkja Jóhannesar Sigvaldasonar. Hún var þar með syni þeirra: Árna Magnúsi, sem gekk í Hjálpræðisherinn og hefur ílenzt í Danmörku, og Jóhannesi bakara, kvæntur Jónu Jóhannsdóttur. Þótt ekki væri Hábær stór, var þar talin önnur fjölskylda 1902. Það var ekkjan Ingibjörg Eysteinsdóttir með elzta son sinn, Engilbert Ó. Einarsson, síðar kaupmann í Reykjavík. Hinir hétu Friðrik og Helgi. Þessir bræður tóku sér nafnið Hafberg.

14. Nýibœr. Hann stóð nánast þar sem nú er húsið Suðurgata 73.

Hafnarfjörður – Holt.

15. Skuld. Síðar Suðurg. 75. Þar bjó Magnús Sigurðsson og kona hans Guðlaug Björnsdóttir, systir Steindórs í Brandsbæ. Sex barnanna voru fædd: Ágúst, kvæntur Sesselju Eiríksdóttur, Magnús, kvæntur Ragnheiði Þorkelsdóttur kaupkonu, Sesselja, kona Jóns Gests Vigfússonar, Stefanía Sigríður, gift Bjarna M. Jóhannessyni, Sveinbjörn ókvæntur — býr í Skuld — og Jón bifreiðarstjóri, kvæntur Elínu Björnsdóttur. Margrét var ekki fædd. Hún dó ung.

16. Litlibœr, eða í daglegu tali nefnt Litla kotið. Þar bjuggu hjónin Sigurður Gísli Árnason og Kristín Hallsdóttir. Þau voru barnlaus, en hjá þeim var uppeldissonur þeirra, Sigurður Kristinn, sem drukknaði 1918. Hann var sonur Þorvarðar á Jófríðarstöðum. Litla kotið stóð ofan og austan við Skuld. Sigurður byggði nokkru síðar húsið Linnetsstíg 6, þar sem þau hjón voru síðan til dauðadags. Önnur fjölskylda er komin í Litla kotið við árslok: Gísli Jensson, þá enn ókvæntur, með móðir sinni, Sólveigu Jónsdóttur. Hann var faðir Þorsteins í Brandsbæ.

Hafnarfjörur – loftmynd 1954.

17. Holt. Á þessum stað er nú húsið Suðurgata 69 C. Þar bjuggu hjónin Björn Vigfússon og Guðný Magnúsdóttir. Þau voru barnlaus, en ólu upp Sigurbjörgu Ásmundsdóttur. Hún fór til Danmerkur. Hjá þessum hjónum var líka Helgi Einarsson. Önnur fjölskylda var komin að Holti þetta ár: Hjónin Jón Ólafsson og Þóra Þorsteinsdóttir, sem alltaf var kennd við Holt. Þau voru með Sigríði dóttur sína.

18. Gosdrykkjagerðin Kaldá. Hún stóð nálægt þar sem nú er húsið Suðurgata 64. Stofnandi hennar var Jón Þórarinsson skólastjóri, og átti hann hana þar til hann varð fræðslumálastjóri og fluttist til Reykavíkur 1908. Mest starfaði þar Böðvar Böðvarsson eldri, sem síðar verður nánar getið. Gosdrykkjagerð þessi var stofnuð 1898 — fyrsta þess konar fyrirtæki hér á landi — en lögð niður um 1910. Þá var stofnuð sams konar verksmiðja í Reykjavík.

Mýrarhús.

19. Mýrarhús I. Það er nú talið Suðurgata 52. Þennan bæ hafði Þorlákur á Stakkstæðinu hyggt, en nú átti hann ekkjan Guðlaug Narfadóttir. Hún var þar, og leigjendaskipti urðu hjá henni þetta ár. Kristín Einarsdóttir flutti þaðan með dætur sínar, Guðbjörgu og Jósefínu, en þá komu þangað frá Skerseyri hjónin Magnús Hallsson, bróðir Kristínar í Litlabæ (nr. 16), og Jónína Jónsdóttir. Þau voru með dætur sínar, Sigurbjörgu, nú gifta í Reykjavík Bjarna Guðmundssyni, og Höllu Kristínu, nú gifta Jóni Helgasyni. Með þeim var Helga Bjarnadóttir, móðir Jónínu. Þessi fjölskylda var síðar um tíma í Ólafsbæ, og svo byggði Magnús í nágrenni við Bjarna Markússon.

Hafnarfjörður – beygihúsavör 1890.

20. Mýrarhús II. Þann bæ átti Guðmundur Ólafsson, bróðir Jóns Ólafssonar í Holti, og bjó þar með konu sinni Oddnýju Auðunsdóttur. Þau voru barnlaus. Hjá þeim var móðir Oddnýjar, Herdís Kristjánsdóttir. Auðunsættin er kennd við mann hennar, Auðun Stígsson, hafnsögumann, sem þá var látinn. Fimm af systkinum Oddnýjar — börnum Herdísar — voru þá á lífi: Sveinn, Snjólaug, Margrét, Magnús og Kristján. Dánir voru Pétur og Stígur. Hann bjó í Hvassahrauni. Guðmundur Ólafsson drukknaði á kútter Kópanes í vertíðarbyrjun 1903. Oddný giftist eftir það Gísla Jenssyni. Hún var yngst sinna systkina, og lifði lengst, en átti engin börn. í Mýrarhúsum var líka Jóel nokkur Guðmundsson og Júlíana G. Guðmundsdóttir, en þau voru ekki lengi í Hafnarfirði.

Ófriðarstaðir á fyrri hluta 20. aldar.

21. Jófriðarstaðir 1. Sumir telja nafnið Ófriðarstaðir upphaflegra og réttara, en hér verður það notað, sem algengara er í munni Hafnfirðinga. Þarna bjuggu misaldra hjón, Þorvarður Ólafsson og Elín Jónsdóttir. Börnin, sem heima voru: Guðrún nú dáin, Hallbjörg gift Marteini Þorbjörnssyni úr Selvogi, Þorvarður verkstjóri, kvæntur Geirþrúði Þórðardóttur, Arnór, kvæntur Sólveigu Sigurðardóttur á Ási, Elín og Guðný, ógift í Reykjavík. Sigurðar er áður getið, og Þóra, sem giftist Magnúsi Ólafssyni frá Krýsuvík, var þá í Reykjavík hjá Thor Jensen.

Ófriðastaðir um miðja 20. öld.

22. Jófríðarstaðir II. Á þetta býli komu þetta ár hjónin Hallgrímur Jónsson og Kristín Árnadóttir. Þau voru með uppeldisdóttur sína, Kristínu Ólafsdóttur. Þar var líka Hólmfríður Þorvaldsdóttir og faðir hennar, Þorvaldur Þorsteinsson.

23. Steinar. Í kirkjubókum er þetta kot nefnt Steinsstaðir, en það heyrðist vist sjaldan eða aldrei í daglegu tali. Bærinn sjálfur stendur enn, rétt hjá húsinu Hamarsbraut 17. Eigandi og íbúi bæjarins var Guðmundur Grímsson, bróðir Helgu í Brandsbæ. Hann var lausamaður, þá orðinn gamall. Á Steinum var líka Ingibjörg Sveinsdóttir, ekkja Tómasar Jónssonar, með Sigfús son þeirra. Hann kvæntist Halldóru Böðvarsdóttur, en varð ekki gamall maður.

Steinar (-sstaðir) – tóftir.

24. Hella. Þar bjuggu hjónin Guðmundur Guðmundsson og Sigríður Helgadóttir, systir Halldórs í Ásbúð. Börnin setin heima voru: Guðmundur Jón, hann drukknaði fyrir Norðurlandi 1936, Egill Halldór, Guðrún missti heilsuna ung og dó ógift og barnlaus, Halldór kvæntist Amalíu Gísladóttur, hann er dáinn, Gísli, kvæntur Önnu Hannesdóttur (nr. 7), þau búa á Hellu, sem nú er talið Hellubraut 11. Yngstur var Friðfinnur, sem kvæntist Sigríði Einarsdóttur. Tveggja Hellu-bræðranna er áður getið: Helga og Ólafs.

Hamarsbraut 11 árið 1980.

25. Hamar. Sá bær stóð þar, sem nú er húsið Hellubraut 9. Þar bjuggu hjónin Jón Sveinsson og Helga Egilsdóttir. Þessi af börnunum voru heima: Sveinn, hann drukknaði, Einhildur, giftist Sigurði Eileifssyni, Egill, kvæntist Þjóðbjörgu Þorsteinsdóttur. Hann drukknaði þegar enski togarinn „Robertson“ fórst á Halamiðum 1925. Yngstur er Jón Pálmi, er átti Þórlínu Sveinsdóttur. Tvær dætur hjónanna, Halldóra og Þóra, voru annars staðar.

26. Miðengi. Á þeim stað er nú húsið Hellubraut 7. Þar bjó Sigríður Ísaksdóttir, ekkja Péturs Friðrikssonar. Hún var með stjúpson sinn, Jón Bergstein skósmið (d. 1958) kvæntan Jónu Gísladóttur. Sigríður átti bæinn, og leigjendaskifti urðu hjá henni þetta ár. Gísli Jensson fór þaðan, en þá komu hjónin Guðmundur Snorrason og Þuríður Arnoddsdóttir. Þau voru barnlaus, en voru með uppeldisdóttur sína, Helgu Magnúsdóttur.

Bjarnabær 1980.

27. Bjarnabær. Þar var stundum nefnt á Hamri, þar sem nr. 25 var nefnt í Hamri. Þar er nú húsið Suðurgata 38. Bærinn var kenndur við Bjarna Oddsson, sem þá var dáinn, en þar bjó ekkja hans, Margrét Friðriksdóttir, sem þá var orðin gömul. Af börnum þeirra voru tveir synir þarna: Sæmundur og Oddur. Þar var líka Bjarnasína dóttir Odds. Hún giftist Helga Einarssyni, sem áður er getið (nr. 17).

28. Gíslahús. Þar bjuggu hjónin Gísli Bjarnason og Sigríður dóttir Beinteins þess er átti í höggi við drauginn á Selatöngum um árið. Börnin voru öll fædd og öll heima: Ólafur kvæntist Valgerði Jónsdóttur, Ingveldur, Bjarni útgerðarmaður, kvæntur Guðríði Jónsdóttur, og Gíslína Sigurveig. Hún giftist fyrst Sigurjóni Lárussyni, en hann drukknaði 1922. Síðar varð hún síðari kona Sigurðar Árnasonar kaupmanns, sem einnig er dáinn. Yngstur systkinanna er Sigurbent Gunnar, trésmiður, kvæntur Ástu Guðmundsdóttur. Þau eiga heima á sama stað og gamla Gíslahúsið var, Suðurgötu 33.

Hafnarfjörður á árum fyrri heimstyrjaldarinnar, á árunum 1914 til 1918. Myndin er tekin ofan af Ófriðarstöðum, hæst á Ölduslóð. Séð er yfir svæði sem kallaðist Austur- og Vesturhamar en er nú Hlíðarbraut, Suðurgata og Hamarsbraut og Hringbraut.

29. Ólafshús. Þar er nú húsið Suðurgata 29. Þar bjuggu barnlaus hjón; Ólafur Jónsson og Pálína Eysteinsdóttir. Togarinn „Óli Garða“ var nefndur í höfuðið á Ólafi þessum, því að hann var kenndur við Garða á Álftanesi, þar sem hann var formaður hjá séra Þórarni Böðvarssyni.

30. Bær þessi var í daglegu tali nefndur Strýta, en það mun hafa þótt óvirðulegt að skrifa slíkt nafn í kirkjubækur, og er hann þar nefndur Efstibær. Þar bjuggu hjónin Jón Vigfússon og Kristín Þorsteinsdóttir frá Hamarskoti. Hjá þeim var eina barn þeirra: Þóra Guðlaug, nú gift Kristjáni Benediktssyni bifreiðarstjóra. Þar sem bærinn stóð — eða því sem næst — er nú húsið Hlíðarbraut 7.

Björnshús – Selvogsgata 3.

31. Björnshús. Nýtt hús, kennt við eigandann, Björn Bjarnason trésmið. Hann bjó þar með fyrri konu sinni, Þóru Sigurðardóttur. Tvær af dætrum þeirra voru fæddar: Ragnheiður og Guðrún Sigríður. Elín var ófædd. Hún er nú gift Jóni frá Skuld. Foreldrar Þóru voru í Björnshúsi: Sigurður Ásmundsson og Guðrún Guðmundsdóttir. Hjá þeim var Þorbjörg Eiríksdóttir, sem einhvern tíma mun hafa verið hjá Ólöfu í Undirhamri. Gamla Björnshúsið stendur enn sem nokkur hluti af húsinu Selvogsgötu 3. Eftir að Þóra dó, kvæntist Björn Guðbjörgu Bergsteinsdóttur.

Hamarskot – tilgáta.

32. Hamarskot. Nú eru löngu horfin öll ummerki um hvar þetta kot stóð, en það var í slakkanum uppi á Hamrinum. Upphaflega hefur bærinn sjálfsagt dregið nafn af hamrinum, og svo var farið að kenna hamarinn við kotið, og hann nefndur Hamarskotshamar. Í Hamarskoti bjuggu hjónin Þorlákur Guðmundsson og Anna Sigríður Davíðsdóttir. Börnin, sem heima voru: Júlíus, bjó síðar með Herdísi Stígsdóttur Auðunssonar, Kristmundur, kvæntur Láru Gísladóttur — þau bjuggu lengi í Stakkavík — Sigurður Gunnlaugur trésmiður, kvæntur Ólöfu Rósmundsdóttur, Una, dó um fermingaraldur, og Jarþrúður, giftist fyrst Kjartani Jakobssyni, en er nú gift Helga Kristjánssyni. Agnar var farinn að heiman og einnig Anna og Sigríður, en þeirra verður síðar getið.

Hafnarfjörður 1900.

33. Stefánshús. Þar bjó Stefán Sigurðsson trésmiður eða snikkari eins og hann var nefndur og kona hans, Sólveig Gunnlaugsdóttir. Börnin voru öll fædd: Sigurður Jóel trésmiður, dó 1914, Ásgeir Guðlaugur byggingameistari síðar framkvæmdastjóri Bæjarútgerðarinnar, kvæntur Solveigu Björnsdóttur, tvíburarnir Ingibjörg Helga, ógift, og Gunnlaugur Stefán kaupmaður, kvæntur Snjólaugu Árnadóttur prófasts Björnssonar, Friðfinnur Valdimar, nú kvæntur Elínu Árnadóttur, systur Solveigar, Þorbergur Tryggvi, kvæntur Dagbjörtu Björnsdóttur, systur Solveigar, og Ingólfur Jón, múrari, sem dvelur ókvæntur hjá systur sinni að Suðurgötu 25, og er það að nokkru leyti sama húsið og þar var 1902, upphaflega byggt sem Brekkugata 14.

Suðurgata 54 fyrir 1920.

34. Hús þetta stendur enn, og er nú talið Strandgata 54. Á þessum árum var það eign Péturs J. Thorsteinsson kaupmanns á Bíldudal, ásamt fimm næsttöldum húsum. Áður voru þau eign Þorsteins Egilsson, en síðar keyptu þeir þessar fasteignir Ólafur og Þórarinn Böðvarssynir og mágur þeirra Jóhannes J. Reykdal. Í þessum húsum voru fjórar fjölskyldur 1902, en því miður ber gömlum Hafnfirðingum ekki saman um hvernig þær hafi skipzt á húsin, og ritaðar heimildir óglöggar. Hér verður reynt að hafa það sem réttast reynist, og samkvæmt því var þetta hús ekki notað til íbúðar þá, heldur sennilega sem vörugeymsluhús. Einu sinni bjó þar þó Gísli Þormóðsson og Finnur sonur hans eitthvað og Tómas Halldórsson.“

Suðurgata 24, áður Strandgata 52. Á þessari mynd sem ekki er vitað nákvæmlega hvenær er tekin né hver tók hana má sjá Gísla á Hvaleyri ganga fram hjá Bristol við Suðurgötu 24. Í bakgrunn má sjá hús við Hellubraut. Sveinn Árnason verslunar- og kaupmaður byggði Suðurgötu 24 árið 1907 sem var þá hár kjallari og hæð. Í kjallara hússins var prentsmiðja Hafnarfjarðar, sú fyrsta frá 1907-1910. Í mars 1914 opnaði Árni Sighvatsson verslun sína í húsinu og nefni hana Bristol. KFUM keypti húsið fyrir sína starfsemi árið 1918 og útbjó fundarsal í kjallaranum sem vígður á sumardaginn fyrsta sama ár. Efri hæðin var leigð út. Hjálpræðisherinn fékk að halda fundi í kjallaranum en keypti svo húsið af KFUM árið 1928.

35. Þetta hús stendur einnig enn sem Strandgata 52. Eftir því sem bezt verður vitað, voru þar þá hjónin Sigfús Jónsson og Sigríður Jónsdóttir. Börnin: Jón Kristinn — mállaus, — Jónína Guðríður, Arni Magnús, Kristin María og Stefanía Sigríður. Bræðurnir urðu bakarar. Svo voru þar önnur lijón: Helgi Jónsson smiður og Guðrún Ólafsdóttir.

36. Þetta hús stendur líka enn, stórt og veglegt, sem Strandgata 50, en búið að múrhúða það (og einnig húsið, sem talið var hér næst á undan). Þarna bjuggu hjónin Sigfús Þorsteinsson Bergmann og Þorbjörg Sigurðardóttir Bergmann. Sigfús Bergmann var umboðsmaður P. J. Thorsteinsson bæði við verzlunina og útgerð þilskipanna Kópanes, Hagancs, Sléttanes, Hvassanes, Langanes og e.t.v. fl. Elzta dóttir þeirra hjóna, Hrefna, var fædd. Hinar hétu Hulda og Auður. Hrefna og Auður dóu ungar. Þarna var einnig Guðlaug Sigurðardóttir, systir Þorbjargar, Jón Helgason verzlunarmaður og Guðrún Steinunn Ólafsdóttir vinnukona, nú gift Sigurði Ólafssyni kennara. Í þessu húsi var líka önnur fjölskylda: Jóhannes J. Reykdal, þá enn ókvæntur og bjó með móður sinni, Ásdísi Ólafsdóttur. Hann var þá að byrja sinn mikla starfsferil, og sá um byggingu þriggja húsa þetta ár: Barnaskólahússins, Arahúss og Svendborgar.

Strandgata 1920.

37. Hús þetta stendur enn, og hefur víst verið nýlegt þá, a. m. k. óvenju veggjahátt, eftir því, sem þá gerðist. Í því var ekki búið.

38. Þetta var eitthvert fiskgeymsluhús eða pakkhús og er lítið um það að segja. Annað hvort það eða næsttalið hús stendur enn, annars staðar í bænum.

39. Þetta hús var líkt að allri gerð, og mun hafa verið haft til sams konar notkunar. Þar sem þessi tvö hús stóðu og hin fjögur standa, var nefnt „suður á Möl“ eða „niðri á Möl“. Í Sögu Hafnarfjarðar er hún nefnd Hamarskotsmöl, og mun það réttast, en annars var hún oft kennd við helzta manninn þar á hverjum tíma. (T.d. Bergmannsmöl, Ólafsmöl o.s.frv.) Hún náði óslitin sunnan frá Hamri — þ.e. hamrinum, sem bær Sigríðar Ísaks stóð á — og að læknum, en þá féll hann norðar til sjávar en nú. Nú liggur Strandgatan breið og bein eftir þessu svæði endilöngu.

Bærinn fremst á myndinni ber nafnið Undirhamar, steinbær sem byggður var 1867 og stóð þar sem nú er Suðurgata 21. Stóra húsið við hliðina á Undirhamri var kallað Klúbburinn, þar voru seldar kaffi og veitingar. Litla húsið bak við Klúbbinn var kallað Surtla og var í eigu Brennisteinsfélagsins. Seinna var gamli barnaskólinn byggður á þessum stað. Húsið næst sjónum er Proppebakaríið stofnað 1875. Þetta hús brann árið 1910. Þar við hliðina eru húsin sem nú hýsa Fjörukrána og standa þar sem kallað var á mölunum. Þau voru notuð sem verslunar- og geymsluhús og voru þegar þessi mynd er tekin að öllum líkindum í eigu Þorsteinn Egilssonar. Úti á firðinum liggja nokkur þilskip. Þessi mynd er tekin rétt fyrir aldamót en hvenær nákvæmlega er ekki vitað.

40. Undirhamar. Sá bær stóð nálægt þar sem nú er húsið Suðurgata 21. Þar bjuggu systkinin Jón Jónsson og Ólöf Jónsdóttir, sem margir Hafnfirðingar muna eftir. Hún var nokkuð forn í skapi, og vildi engan ágang á túnblettinum sínum, sem náði frá húsi Stefáns „snikkara“ að kálgarðinum í kringum Klúbbinn og á hinn veginn ofan frá Hamarskotstúni niður að götunni, sem enn liggur eins á þessu svæði, en öðruvísi þegar sunnar dró, eins og myndir og kort bera með sér. Svæðið frá götunni neðan við Undirhamarstúnið, niður að húsunum á Mölinni, var ýmist tún eða fiskreitur.

41. Hús þetta þótti á sínum tíma stórt og stæðilegt. Það var nefnt Klúbburinn. (Reyndar af sumum borið fram ,,Klúppurinn“). Það var byggt af Clausen veitingamanni frá Keflavík, og stóð þar sem nú er húsið Suðurgata 15. Þar fengust veitingar og gisting, og haldnir dansleikir stundum, a. m. k. áður en „Gúttó“ kom til sögunnar. Þegar hér var komið, átti þetta hús Böðvar Böðvarsson, hálfbróðir séra Þórarins Böðvarssonar í Görðum. Hann stundaði barnakennslu hin síðari ár. Fyrri kona hans, Guðrún Guðmundsdóttir, var dáin, en hann kvæntur aftur, Kristínu Ólafsdóttur. Fimm af börnunum frá síðara hjónabandi voru heima: Ólafur, nú sparisjóðsbókari, kvæntist Ingileifu Backmann, Þórunn, sem giftist fóhannesi Reykdal, Þórarinn, kvæntist Sigurlaugu Einarsdóttur, Páll kaupmaður, kvæntur Jennýju Halldórsdóttur, og Anna, gift í Reykjavík. Magnús bakari ólst upp í Viðey. Sigríður, nú gift Sigurði Valdimarssyni trésmið, var þá heldur ekki hjá foreldrum sínum. Hins vegar var þarna ungur maður og nýkominn í Fjörðinn, Oddur Ívarsson, sem um fjölda ára var póstafgreiðslumaður. Frá fyrra hjónabandi átti Biiðvar Eggert og Guðmund, auk Böðvars, sem nú verður talað um.

Álfafell – Organistahúsið. Um 1883 var byggt hús á þeim stað þar sem nú (2024) er hús númer 14 við Brekkugötu. Í því bjó Einar Einarsson (1853-1891) organisti, söngkennari og trésmiður og Sigríður Jónsdóttir (1851-1915) kona hans og því var húsið nefnt Organistahús. Ekki er vitað hvort þau hjón áttu húsið. Einar var talinn afar fjölhæfur smiður og smíðaði hann m.a. orgel að öllu leyti, saumavélar og stundaklukkur.
Árið 1897 keypti athafnamaðurinn Magnús Blöndahl (1861-1931) húsið og flutti það „niður á Möl“, eða á þær slóðir sem nú er Strandgata í Hafnarfirði, vestan Hafnarfjarðarkirkju og íþróttahússins við Strandgötu. „Það var löngu síðar verslunin Álfafell og síðast sýningarskáli húsgagna. Í versluninni Álfafell, sem Jóhann Petersen (1920-1996) átti, var seld margvísleg vefnaðarvara. Húsið var rifið árið 1965.

42. Hús það, sem hér um ræðir, stóð þar sem nú er verzlunin Álfafell, eða örlítið sunnar. Árið 1875 var þar stofnað brauðgerðarhús og sölubúð í sambandi við það. Ekki var þó meira annríki við afgreiðsluna en það, að heppilegt þótti að hafa bjöllu, sem hrigndi, þegar útidyrnar voru opnaðar, og kom þá afgreiðslumaðurinn fram í búðina. Fram um aldamótin var húsið og fyrirtækið kennt við bakarameistarann, C.E.D. Proppé, og nefnt Proppé-bakaríið. Hann dó 1894, og í þessu húsi urðu íbúaskipti 1902. Ekkjan, Helga Proppé, fór þaðan með börn sín, en þá kom þangað Böðvar Böðvarsson tíma. Hann hafði þá um búið austur undir Eyjafjöllum.
Fyrri kona hans Sigríður Jónasdóttir var dáin, en hann kvæntur aftur, systur hennar Guðnýju. Börnin voru Elísabet, nú kaupkona, og Jónas skipstjóri á Selfossi. Hjá Böðvari var líka Gísli Gíslason bakari, sem áður var hjá Proppé. Hann kvæntist Kristjönu Jónsdóttur.

43. Árið 1902 var á þessum stað reist barnaskólahús. Áður var kennt í Flensborg. Þetta hús var síðar stækkað og stendur enn (Suðurgata 10). Það var notað til kennslu til ársins 1927, en nú eru þar íbúðir. Áður stóð á þessum stað hús sem nefnt var „Surtla“, reist af Engiendingum í sambandi við brennisteinsvinnslu í Krýsuvík. (Sbr. Sögu Hafnarfjarðar bls. 348—350, og endurminningar Knud Zimsen: Við Fjörð og Vík). Í þessu nýja skólahúsi bjuggu við árslok 1902 tveir kennarar, Tómas Jónsson og Valgerður Jensdóttir, systir Bjarna í Ásgarði og Friðjóns læknis á Akureyri. Hún giftist Jóni Jónassyni skólastjóra.

Mynd tekin af Brekkugötu niður að sjá, götustígurinn hétt Brattagata. Húsið fremst á myndinni er hið svo kallaða Blöndalshús. Það er kennt við Th.S. Blöndahl, trésmið, kaupmann og síðar Alþingismann, en hann byggði húið árið 1890. Í fjarska nokkuð til vinstri á myndinn er lítil bygging, það er verslunin Álfafell, þar seldi Jóhann petersen bargvíslega vefnaðarvöru. Húsið hefur verið rifið fyrir alllöngu.

44. Blöndahlshús, kennt við þann sem byggði það, Magnús Th. S. Blöndahl, kaupmann og síðar alþingismann. Það stendur enn, óbreytt að mestu, og myndi margur telja það yngra, jafnt stórt og það er. Magnús Blöndahl var fluttur til Reykjavíkur, en þessar tvær fjölskyldur voru í húsinu: Þorsteinn Sveinsson og kona hans Kristín Tómasdóttir, Svavar, sonur þeirra, Guðrún Tómasdóttir, systir Kristínar, og Kristín Nikulásdóttir ekkja. Þorsteinn var síðar leiðsögumaður á dönskum varðskipum hér við land. Hin fjölskyldan var Sigurður Jónsson starfsmaður við verzlunina hjá Sigfúsi Bergmann — Sigurður assistent — og ráðskona hans Kristín Jónsdóttir. Þau ólu upp Sigurjón Skúlason.

45. Þetta hús stendur enn, lítið breytt, sem Suðurgata 11. Þar bjó Ögmundur Sigurðsson kennari og síðar skólastjóri. Fyrri kona hans, Guðrún Sveirisdóttir, var ciáin, en hann kvæntur aftur, Guðbjörgu Kristjánsdóttur, sem enn lifir. Börn Ögmundar frá fyrra hjónabandi voru heima: Ingibjörg, nú símstöðvarstjóri — hún giftist Guðmundi Eyjólfssyni, sem er dáinn, og Sveinn, nú prestur í Þykkvabæ, Rang. Af börnum síðara hjónabands var Benedikt fæddur. Hann er nú skipstjóri, kvæntur Guðrúnu Eiríksdóttur. Börn fædd síðar: Þorvaldur, Guðrún og Jónas.

Brekkugata 5,7,9 hægramegin Brekkugata 10 vinstra megin. Tekið úr Brekkugötu 12.

46. Þar sem þetta hús stóð, er nú húsið Brekkugata 12. Þar bjuggu hjónin Daníel Jónsson stýrimaður frá Hraunprýði og Ólafía Pétursdóttir (f. Petersen). Þau áttu eitt barn: son, sem Karl hét. Þar var líka Ágúst bróðir Daníels og vinnukona, sem hét Oktovía Þ. Jóhannsdóttir.

47. Á þessum stað er nú húsið Brekkugata 10. Þar bjó Eyjólfur lllugason. Fyrri kona hans var dáin. Hún hét Agnes, og var dóttir Bjarna og Margrétar á Hamri, sem áður er talað um. Þegar hér var komið, var hann kvæntur aftur, Ólafíu Guðríði Ólafsdóttur. Dóttir þeirra Ólína (Lalla) var fædd, en ekki er Axels málara getið í manntali frá þessu ári. Eyjólfur Illugason var fölhæfur maður, en mest stundaði hann járnsmíðar. Hann var einn af upphafsmönnum Góðtemplarareglunnar í Hafnarfirði, og margir muna eftir honum í hlutverki Skugga-Sveins.

Brekkugata. Hús Jóhannessar Reykdals fremst.

48. Þar sem húsið, sem hér um ræðir, stóð, er nú húsið Brekkugata 8. Þar bjó Jón Jónsson „Lauga“ þ. e. kenndur við bæinn Laugar í Flóa. Kona hans hét Ingvelclur Bjarnadóttir, systir Gísla sem áður er getið (nr. 28). Börn þeirra voru bæði fædd: Ólafía, nú gift Ólafi Högnasyni trésmið — þau eru í Reykjavík, og Ingvi, sem kvæntist Guðbjörgu Gissurardóttur.

49. Þetta hús var byggt árið 1902, af Þorvaldi Erlendssyni trésmið. Það stendur enn sem Brekkugata 6. Kona Þorvaldar hét Ingueldur Katrín Vívatsdóttir. Dóttir þeirra hét Halldóra. Hjá Þorvaldi var líka Helgi bróðir hans og Helga Jónsdóttir móðir þeirra bræðra. Helgi byggði skömmu síðar lítið hús, sem enn stendur — Merkurgötu 5 — og var þar lengi. Önnur fjölskylda var í þessu nýja húsi: hjónin Benedikt Jóhannesson og Kristín Guðnadóttir. Áður höfðu þau verið eitthvað í bænum nr. 78 og jafnvel í Blöndahlshúsinu, en kornu til Fjarðarins frá Oddakoti í Bessastaðahreppi. Börnin sem heima voru: Guðni drukknaði þegar „Geir“ fórst með allri áhöfn árið 1912, Þóra, giftist fyrst Þóroddi Guðmundssyni, en síðar norskum skipstjóra, Knudsen, og fór með honum til Noregs, Marjón Pétur, kvæntur Jóhönnu Símonardóttur, og Þorlákur, sem kvæntist Valgerði Bjarnadóttur. Þar var og Jóhanna Bengtson systurdóttir þéirra, sem einnig giftist til Norcgs. Estífa Benediktsdóttir var farin að heiman, bjó þá á Ísólfsskála með Brandi Guðmundssyni. — Björns verður getið síðar, Jóhannes var í Reykjavík, Vigfús mun hafa verið í Oddakoti, Ingibjörg móðir Jóhönnu Bengtson fór til Danmerkur. Ein systirin hét Rósa.

Lækjargata 6.

50. Á þessum stað er nú húsið Lækjargata 6. Þar bjuggu hjónin Sveinn Auðunsson og Vigdís Jónsdóttir. Börnin, sem upp komust: Margrét, varð fyrri kona Stefáns Backmanns, Stígur fangavörður kvæntur Sigríði Eiríksdóttur ljósmóður — tóku sér nafnið Sæland — Þuríður giftist Sigurði Sigurðssyni, Jón kaupmaður á Gjögri við Reykjarfjörð og Ragnheiður María, sem giftist Pétri Vermundarsyni. Systurnar eru allar dánar. Hér var líka Snjólaug systir Sveins. Hún giftist ekki. Sveinn Auðunsson starfaði mikið í Góðtemplarareglunni, og var einn af forystumönnum verkalýðshreyfingarinnar í Hafnarfirði.

51. Hús Vigfúsar Gestssonar járnsmiðs, — eða klénsmiðs eins og hann var nefndur. Þar bjó hann með konu sinni Steinunni Ingiríði Jónsdóttur. Börnin voru bæði fædd: Jón Gestur, nú kvæntur Sesselju, sem áður er gelið, þau eiga heima á sama stað og foreldrar Jóns bjuggu, Suðurgötu 5 (áður Templarasundi) og svo Þuríður Sigurrós, sem nú býr á Ísafirði.“

Sjá framhald á „Íbúar Hafnarfjarðar árið 1902“ – II HÉR.

Heimild:
-Alþýðublað Hafnarfjarðar, jólablað 1958, 15.12.1958, Magnús Jónsson, Íbúar Hafnarfjarðar árið 1902, bls. 4-6.

Skrár

Seljabúskapur II

Í riti Egons Hitzlers, „Sel – Untersuchungen zur geschichte desislándischen sennwesens seit der landnahmzeit„, um seljabúskap frá árinu 1981 má t.d. lesa eftirfarandi:

Egon Hizler (1942-2023) og Gísli Sigurðsson (1903-1985).

„Það er enginn vafi á því, að seljabúskapur skipti í eina tíð miklu máli hér á landi. Um það vitnar hinn mikli sægur orða í málinu, sem á rætur sínar að rekja til hans, örnefnaforðinn og seljarústir víða um land. Með hjálp þeirra auk margskyns ritaðra heimilda, munnlegra heimilda og vettvangsrannsókna reynir höfundur að draga upp mynd af þróuninni frá
fyrstu tíð og fram á þennan dag. Helstu ritaðar heimildir frá miðöldum eru máldagar, kaup- og gjafabréf og dómar i fornbréfasafninu auk Landnámu, Íslendingasagna og lögbókanna. Frá síðari tímum er jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns drýgst.

Jarðabók Árna og Páls 1703.

Ferðabækur og Íslandslýsingar frá 18. og 19. öld veita einnig mikinn fróðleik einkum um lífið og störfin í seljunum, sömuleiðis ritgerðir, sem skrifaðar voru á síðari hluta 18. aldar og um aldamótin 1900 til þess að reyna að blása nýju lífi í seljabúskapinn. Sýslulýsingar byggðar á spurningalistum Bókmenntafélagsins 1839-1873 gefa nokkra innsýn í ástandið á 19. öldinni og svör við spurningalista Þjóðháttadeildar Þjóðminjasafns 1962 um fráfærur varpa nokkru ljósi yfir síðasta skeið seljabúskapar hér á landi um aldamótin síðustu. Allar þessar heimildir hefur höfundur hagnýtt sér af stakri samviskusemi og útsjónarsemi, því að það er ekki auðvelt að hamra saman svo ólíka og sundurleita málma svo að úr verði samloðandi blanda.“

Í Árbók Hins íslenska fornleifafélags árið 2011 fjallar Gavin Lucas m.a. um seljabúskapinn. Skrif hans vöknuðu í framhaldi af uppgreftri á fyrstu seltóftunum hér á landi, „Pálstóftum„. Þær eru skammt austan við Jökulsá á Brú. Ástæður rannsóknarinnar voru fyrirhugaðar framkvæmdir við miðlunarlón Kárahnjúkavirkjunar, Hálslón.

Gavin Lucas.

„Seljabúskapur er ein tegund af búskaparháttum þar sem búpeningur er fluttur frá heimabænum og haldið þar til beitar í því skyni að nýta heimalandið til að afla vetrarfóðurs. Víða um lönd er einnig þekkt að ýmis önnur verk eru unnin í seljum, einkum vinna við mjólkurmat, en einnig eru til dæmi um heyskap eða kolagerð og fer það eftir því á hvers konar stöðum selin eru. Talið er að seljabúskapur hafi borist til Íslands strax við landnám á síðari hluta 9. aldar og rekja megi hann til Noregs (þar nefnast sel sæter eða seter). Þar í landi er hægt að rekja þessa búskaparhætti aftur á járnöld. Ekki er heldur hægt að útiloka áhrif frá eyjunum norðan Skotlands og frá Írlandi, en þar tíðkuðust svipaðir búhættir (airge). Hér verður fjallað nokkuð um þátt seljabúskapar í norrænum búháttum.

Hraunssel.

Fjörmargar seltættur eru hér á landi. Til þess benda bæði staðsetning, eðli mannvirkjann og lengd búsetunnar. Forvitnilegt að reyna að bera þessar minjar saman við þekktar seljaminjar frá sama tímabili í nálægum löndum.
Ýmsar rannsóknir hafa verið gerðar á Norðurlöndum þar sem reynt hefur verið að varpa ljósi á einkenni og eðli selja. Í Noregi gerði Hougen snemma (1947) úttekt á þessu efni, en mikilvægasta úttektin er eftir Reinton (1969). Hann skilgreinir þar þrjár gerðir selja og byggir skiptinguna á því hvað það var sem einkum var gert í selinu og hve langt þau voru frá býlinu sem þau tilheyrðu. Ein gerðin var sel sem höfðu margvíslega starfsemi („full shielings“), á öðrum var aðaláhersla á mjólkuröflun („dairy shielings“) og á hinum þriðju var heyjað („haymaking shielings“).

Sel – hús.

Algengt var að hús á seljum væru 2-4, en þau gátu einnig verið fleiri. Albrethsen og Keller studdust við þessa flokkun Reintons í rannsókn sinni á seljum á Grænlandi og komu fram með gagnlegar ábendingar um hvernig þekkja mætti slíka minjastaði á vettvangi.
Um sel á Íslandi hefur Þorvaldur Thoroddsen fjallað (1919) og byggði einkum á rituðum heimildum. Þá hefur E. Hitzler (1979) gefið út bók um íslensk sel og einnig notað ritheimildir til að ráða í uppruna seljabúskapar á Íslandi. Hann taldi sig sjá fjórar gerðir selja, sú skipting byggðist einkum á eignarhaldi og hvernig sambandi sels og býlis var háttað að lögum. Elst taldi hann að þau sel væru sem voru nálægt bæjum og urðu þau sel oft síðar sérstök býli.

Breiðholtssel – uppdráttur ÓSÁ.

Algengast var á síðari öldum að þrjú hús væru á seljum. Í Íslenskum þjóðháttum Jónasar Jónassonar frá Hrafnagili er fjallað um seljabúskap á síðari hluta 19. aldar. Þá er gagnlegt yfirlit um íslenskan seljabúskap á ensku í riti Guðrúnar Sveinbjarnardóttur (1991).
Þó að til séu traustar heimildir sem styðja það að seljabúskapur hafi tíðkast alveg frá því á víkingaöld getur eðli þess búskapar hafa breyst og ekki er víst að hann hafi verið stundaður alltaf, eða alls staðar. Mest af þeim ítarlegu upplýsingum sem við höfum um þátt selja í búskapnum eru frá 18. og 19. öld og ekki er víst að auðvelt sé að nota þessar sögulegu heimildir sem hliðstæður til að skilja hvernig seljabúskap var háttað á víkingaöld.

Mosfellssel – tilgáta.

Albrethsen og Keller (1986) hafa fjallað um sel á Grænlandi. Þeir töldu það standa rannsóknum mjög fyrir þrifum að ekki hefði verið búið að skrá fornleifar á hálendi þar, þ.e. þær sem voru yfir 200 m yfir sjó. Nokkuð hefur verið bætt úr þessu síðar. Þeir settu fram hugmynd um þrískiptingu sem byggðist á verki Reintons, sem aðferð til að bera kennsl á hugsanleg sel og bentu á átta staði í Qordlortoqdal – sex þeirra töldu þeir einkum til mjólkurframleiðslu („dairy shielings“) og tvö sel fyrir margvíslega notkun („full shielings“), auk þess sem þar eru tvö fjallabýli. Enginn af þessum stöðum er hærra en 400 m yfir sjó og á flestum eru tvær eða fleiri byggingar, misstórar, sumar skiptast í fleiri hólf.

Vífilsstaðasel – tilgáta – ÓSÁ.

Aðalmunurinn á þeim seljum sem þeir töldu hafa verið til margskonar nota og þeim sem aðeins voru fyrir mjólkurframleiðslu er að á þeim fyrrnefndu voru íveruhús og þau voru yfirleitt lengra frá bæ eða á stöðum sem hentuðu illa fyrir venjulegan búskap. Umfjöllun þeirra félaga byggist á skráningu sýnilegra minja og vistfræðilíkönum. Þeir voru einkum að velta fyrir sér áhrifum seljabúskapar á umhverfið og einnig að sýna fram á að sel hafi verið í norrænum byggðum á Grænlandi.
Sverri Dahl fjallaði um seljabúskap í Færeyjum á sjötta áratug 20. aldar og notaðist við örnefni til að bera kennsl á sel. Þó nokkrar selrústir fundust og var eitt sel síðar grafið upp.

Óttarsstaðasel – tilgáta.

Á níunda áratug tuttugustu aldar hélt Ditlev Mahler áfram rannsóknum á þessu efni og studdist við skráningu á minjastöðum. Hann komst að þeirri niðurstöðu að flest sel í Færeyjum eru innan við 4-5 km frá bæ, og er meðaltalið 3 km og meðalhæð yfir sjó 76 m. Einnig lagði Mahler til að skipta mætti seljum í tvo flokka og studdist við lögun og stærð bygginga, einföld sel og flókin.
Fyrri rannsóknir á íslenskum seljum hafa einkum falist í skráningu fornminja í sambandi við örnefni. Guðrún Sveinbjarnardóttir skoðaði þrjú svæði og var athugun hennar hluti af stærra verkefni, rannsókn á eyðingu byggða á Íslandi. Hún komst að því að í flestum tilvikum voru sel fremur nærri heimabæ svo að auðvelt var að fara þar á milli, á seljum voru 1-2 mannvirki en 3-4 herbergi.

Litla-Botnssel – tilgáta.

Áhugavert er að sjá að þegar litið var á vegalengd milli býlis og sels kom fram greinileg tvískipting. Selin skiptust í stærri hóp sem lá að meðaltali 1,5 km frá býli og minni hóp í 3 km fjarlægð.
Helst er að sjá að þetta mynstur standi í sambandi við ríkidæmi býla. Selin á stórbýlunum eru lengra í burtu frá býlinu, trúlega vegna þess að jarðirnar voru stærri.
Sá ljóður er á flestum íslenskum úttektum að upplýsingar eru takmarkaðar. Tímasetning og greining minja byggist að miklu leyti á ritheimildum og örnefnum. Oftast hafa staðirnir verið í notkun á síðari öldum eða í mesta lagi seint á miðöldum.

Straumssel – tilgáta.

Annað sem flækir málið er að notkun staða hefur stundum breyst, sel hafa orðið að bæjum og öfugt, og ekki er víst að hægt sé að tengja tilteknar rústir við tiltekið tímabil eða notkun án uppgraftar. Ef litið er yfir þær upplýsingar sem til eru úr fornleifarannsóknum á selminjum umhverfis Norður-Atlantshaf, er eitt af því sem vekur mesta athygli hve margskonar staðirnir eru og byggingarnar margvíslegar. Ein ástæða fyrir mun á mannvirkjum gæti stafað af umfangi seljabúskaparins. Búast má við að auðugri býli með stærri hjarðir hafi komið upp seljum með stærri eða fleiri byggingum, allt eftir stærð hjarða og fjölda þess fólks sem sinnti skepnunum.

Ara(hnúka)sel – tilgáta (ÓSÁ).

Einnig gætu reyndar auðugri býli hafa komið sér upp fleiri seljum og vel gæti það hafa verið hagkvæmara og betur fallið til að nýta sumarbeitina. Eins gætu staðir með mörgum byggingum alveg eins verið þannig til komnir að mörg minni býli hafi nýtt sama stað fyrir sel sín.
Að því er fram kemur í skráningu sem gerð hafði verið höfðu mörg býli verið yfirgefin þegar kemur fram á 12. öld og þá virðist hafa komið annað tímabil á 15. öld, þegar bæir voru yfirgefnir af ýmsum ástæðum, t.d. breyttu loftslagi.
Þegar á það er litið hvert var meginhlutverk selja í búskapnum, mætti ætla að víðtækari breytingar á búfjárhaldi kynnu að vera helsta ástæðan fyrir því að staðurinn var yfirgefinn.

Gjásel – uppdráttur ÓSÁ.

Margir fræðimenn hafa sýnt fram á að skepnuhald var fjölbreytilegra á fyrstu öldum eftir að landbúnaður hófst, bæði á Íslandi og öðrum samfélögum við Norður-Atlantshaf; ef til vill er skýringarinnar að leita í fækkun nautgripa og aukinni áherslu á sauðfjárbúskap.
Á síðari tímum tengdist seljabúskapur á Íslandi fremur sauðfé en nautgripum og bendir það til þess að samband selja og fjölbreytilegrar kvikfjárræktar sé í flóknara en ætla mætti. Þær vísbendingar sem við höfum af fornleifum benda í raun til þess að mörg venjuleg býli hafi lagst af eða bæjarstæði verið færð á 11. öld, bæði í jaðarbyggðum og frjósömum héruðum og kann þetta að vera merki um breytingar á samfélaginu fremur en breytingar á búháttum. Því gæti verið gagnlegt að horfa á selin, einkum fjarlæg sel þar sem búseta var á sumrin í því samhengi, líta á félagslega og pólitíska þætti, fremur en bara á efnahag og búskap.

Enginn vafi leikur á að skynsamlegar og hagnýtar ástæður eru fyrir því að nýta sumarbeit á fjalli og örugglega hafa menn nýtt sér beitina sem fyrir hendi var.

Selsvellir – sel Grindvíkinga; uppdráttur ÓSÁ.

Ekki er þó víst að þarna hafi málnytupeningur verið hafður, en hugsanlegt er að það hafi fullt eins verið yfirlýsing um landnám að nýta þennan stað, að seljabúskapur hafi verið þáttur í að eigna sér land. Þegar á það er litið að stjórnarfar var óstöðugt á fyrstu öldum Íslandsbyggðar, má ætla að það hafi verið mjög gagnleg leið að eigna sér stórt landsvæði að koma sér upp „útstöð“ eins og seli. Ef til vill má því sjá það að selstöður voru yfirgefnar sem vísbendingu um að landakröfur hafi verið almennt viðurkenndar og eftir það hafi ekki verið þörf fyrir slíkan stað, – þetta gæti verið jafnlíkleg skýring á því að Pálstóftir aflögðust eins og breytingar á búskaparháttum hafi valdið því.
Í þessu sambandi verða „aukabúgreinarnar“ sem stundaðar voru á seljum líka mikilvægari. Hugsast getur að árstíðabundin búseta á stað eins og selin voru hafi verið þáttur í því að leggja undir sig land og hún sýni hvernig landnotkun og eignarhald á landi til fjalla gat verið margrætt. Ekki er víst að rétt sé að styðjast eingöngu við sögulegar hliðstæður eða einblína á hagnýta búskaparhætti. Selin eru hluti af heildarmynd hugmynda og samfélags ekki síður en atvinnuhátta og landbúnaðar og sér þess að sjálfsögðu stað í fornleifunum.“

Heimildir:
-Saga, 1. tbl. 1981, Egon Hitzler: Sel — Untersuchungen zur geschichte desislándischen sennwesens seit der landnahmzeit. Gefið út á vegum Institutt for sammenlignende kulturforskning af Universitetforlaget, Oslo — Bergen — Tromsa, 1979, 280 bls. með myndum og uppdráttum.
-Árbók Hins íslenska fornleifafélags, 102. árg. 01.01.2011, Gavin Lucas, Pálstóftir, bls. 187-205.

Sel á Selsvöllum

Skrár

Fótspor fyrri alda– Stiklað á stóru yfir sögu Laugarnesjarðarinnar

Sigrún Pétursdóttir stiklar á stóru yfir sögu Laugarnesjarðarinnar í Bændablaðinu 2025 undir fyrirsögninni „Fótspor fyrri alda„.

Laugarnes 1947.

„Í kringum aldamótin síðustu stóð gult einlyft bárujárnshús á bæjarhól í Reykjavík, svolítill reitur af sólskini á jörð menningararfs okkar þjóðar. Þaðan sást yfir til eyjanna Viðeyjar og Engeyjar og stutt var að fjörunni Norðurkotsvör, í dag einu ósnortnu fjöru á norðurströnd Reykjavíkur.

Þessi sólskinsreitur ber nafnið Laugarnes og saga hans snertir á heilmörgum flötum byggða-, sjúkrahúss- og kirkjusögu landsins, hernáminu eða uppbyggingu Reykjavíkur í heild.

Laugarnes um 1950.

Eitt fyrstu stórbýla höfuðborgarsvæðisins, heimili Hallgerðar langbrókar, var reist á þessum stað, þar sem síðar stóð biskupssetur og í framhaldinu holdsveikispítali hundrað árum seinna.
Braggahverfið Laugarneskampur (Laugarnes-Camp) var reist þar á stríðsárunum og hýsti að stórum hluta sjúkradeildir hersins en nýtti sem íbúðarhúsnæði í stríðslok. Í dag er á Laugarnesinu nokkur byggð auk Listasafns Sigurjóns Ólafssonar myndhöggvara.

Holdsveikispítali á grunni biskupsseturs

Laugarnes – Holdveikraspítalinn.

Laugarness var fyrst getið í Njálu og á Hallgerður langbrók að hafa haft þar búsetu. Telja margir gröf hennar vera þar sem nú eru gatnamót Laugarnesvegar og Kleppsvegar, áður þúst sem kölluð var Hallgerðarleiði – en aðrir segja hana jarðsetta í kirkjugarði Laugarness.
Fram kemur í Greinargerð Bjarna F. Einarssonar um fornleifar á Laugarnesi í Reykjavík að kirkju í Laugarnesi sé fyrst getið árið 1235. Rúmum fimm hundruð árum síðar, árið 1794, var kirkjan lögð niður þegar sóknin sameinaðist dómkirkjusókn Reykjavíkur, og má nærri geta að ýmsar lagfæringar kirkjugarðinum.

Laugarnes – Biskupsstofa.

Á þessum tíma var jörðin þó í eigu biskupa og segir einnig í greinargerð Bjarna að á árunum 1830–33 hafi Jón Sigurðsson, sem seinna varð forseti, haft búsetu í Laugarnesi, en hann var skrifari Steingríms Jónssonar, þáverandi biskups. Þótti þetta biskupssetur léleg smíð og ótætilegt enda fór það svo að bæjarstjórn Reykjavíkur keypti jörðina árið 1885 og nokkru síðar var reistur þar holdveikispítali á grunni setursins. Hann var þá stærsta hús sem reist hafði verið á Íslandi og átti að geta hýst 60 sjúklinga þó lauslega áætlað væri tala sjúklinga að minnsta kosti sá fjöldi þrefaldur. Spítalinn var þó starfræktur með sóma fram að seinni heimsstyrjöld þegar herinn tók hann yfir og brenndi óvart til grunna árið 1943.

Laugarnes-Camp

Laugarnes-Camp 1950-1952.

Eftir stríðsárin stóð heilmikið braggahverfi. Er áætlað að á þessum árum hafi um 300 manns verið búsettir í Laugarneskampi en síðasti bragginn var rifinn árið 1980.
Barnmargar fjölskyldur nutu þó góðs af á meðan braggarnir stóðu ef marka má auglýsingu Morgunblaðsins árið 1955, „Góðir íbúðarbraggar – Til sölu í Laugarnescamp, 4 herbergi og eldhús, útigeymslu og þvottahús“.
Myndhöggvarinn Sigurjón Ólafsson heitinn fékk til umráða bragga þarna árið 1945, gamlan herskála sem vinnustofu, en í dag stendur á Laugarnesi safn í hans nafni sem hýsir höggmyndir og teikningar ásamt heimildum um listamanninn. Ekkja hans, Birgitta Spur, stofnaði safnið sem í dag er rekið undir forystu aðstandenda Sigurjóns.

Dugnaður og röggsemi

Þorgrímur Jónsson (1873-1943).

Áður en að þetta varð, árið 1915, tóku við Laugarnesjörðinni síðustu ábúendur hennar sem sáu um rekstur og leigu á hagabeit fyrir bæjarbúa.
Þetta voru hjónin Þorgrímur Jónsson, söðlasmiður og veggfóðrari, og Ingibjörg Kristjánsdóttir ásamt börnum sínum. Þau hjónin höfðu gott orð á sér, voru bæði vinnusöm og dugleg auk þess sem barnahópurinn var stór en þar höfðu allir sitt hlutverk. Til viðbótar við að sjá um leigu á haga fyrir bæjarbúa hóf fjölskyldan búskapinn með 30 kindur, sex kýr og nokkur hænsn, auk þess að hafa afnot af tveimur matjurtagörðum og því ærinn starfi hjá fjölskyldunni. Af börnunum voru þeir elstir drengirnir Jón Kristján f. 1899 og Ólafur f. 1902, þá næstir Pétur f. 1906, Ragnar 1908, stúlkurnar Guðrún Sigríður 1911 og Þorbjörg 1915 og loks Gestur litli fæddur 1920, rétt rúmum tuttugu árum á eftir elsta bróður sínum.
Fengu bræðurnir gjarnan lánaðan bát og veiddu rauðmaga og grásleppu auk hrognkelsa og sáu hag í að selja nokkurn hluta aflans. Ólafur, í kringum fermingaraldur, fékk vinnu sem mjólkurekill og ferjaði mjólkina frá Köllunarkletti og niður Laugaveginn auk þess sem bræðurnir stóðu sína vakt sem hestasmalar hestanna sem voru á beit í leigutúninu.
Þetta voru röggsamir og duglegir piltar sem áttu þó nokkurn hlut í menningu Reykjavíkur þegar fram leið. Þeir stóðu meðal annars að stofnun Strætisvagna Reykjavíkur árið 1931. Ólafur þá um þrítugt og orðinn hæstaréttarlögmaður, kosinn fyrsti formaður stjórnar, en Pétur, 25 ára, var ráðinn forstjóri.
Í bók Þorgríms Gestssonar, Mannlíf við Sund, sem var útgefin fyrst árið 1998, segir á skemmtilegan og fróðlegan hátt frá lífinu á Laugarnesi sem var, svo og mannlífinu í nærliggjandi hverfum. Þorgrímur er sonur Gests, yngsta barns þeirra Ingibjargar og Þorgríms á Laugarnesinu og bókin því að nokkru byggð á munnlegum heimildum þeirra sem fjallað er um. Til að mynda er í bókinni sagt frá minnisstæðum persónum á borð við föður skáldsins Steins Steinars. Það var Kristmundur Guðmundsson, sem kynnti sig gjarnan á þessa leið: „„Þetta er hann Kristmundur gamli, steinblindur á öðru auganu og sér andskotann ekkert með hinu!“ Þó var hann ekki nema í kringum fertugt og manna fljótastur að finna glataðar nálar saumakvenna ef svo bar undir – því stundum vildi blindan gleymast.

„Apa og slöngu leikhús“
Önnur skemmtileg frásögn frá árinu 1926 segir frá danskri fjölskyldu sem fluttist til landsins um tíma og höfðu m.a. með sér apa, slöngurog bjarndýr.
Þau ferðuðust um með þennan dýragarð í vagni sem festur var við bíl og á síðum Morgunblaðsins birtust auglýsingar með fyrirsagnir á borð við „Apa og slöngu leikhús“ og „Kona glímir við björn“ sem má ætla að hafi látið blóðið renna í lesendum. Þessi skrautlega fjölskylda sá fyrir sér að setjast að á Íslandi en fór svo að fjölskyldufaðirinn lést og þær mæðgur sem eftir sátu hröktust til Kaupmannahafnar fjórum árum eftir að hafa stigið hér á land.
Heimsókn fjölskyldunnar til litla Íslands hefur þó án efa kveikt elda og ævintýraþrá í hjörtum einhverra heimamanna. Þó geta ævintýrin allt eins verið í garðinum heima, ekki síst á söguslóðum Íslands í ósnortinni náttúru þar sem sér út á haf.“

Heimild:
-Bændablaðið, 10. apríl 2025, Sigrún Pétursdóttir, Fótspor fyrri alda – Stiklað á stóru yfir sögu Laugarnesjarðarinnar, bls. 72.

Laugarnes – skýringar.

Skrár

Ófriðarstaðir – örnefni

Gísli Sigurðsson skráði örnefni fyrir Ófriðarstaði við Hafnarfjörð.

Ófriðarstaðir á fyrri hluta 20. aldar.

Bærinn Jófríðarstaðir suður á Hamrinum hét áður Ófriðarstaðir, nefndur í heimildum frá 1595 sem sérstakur bær og var þá konungsjörð. Er talið að nafnið Ófriðarstaðir hafi komið til eftir bardaga milli enskra kaupmanna og Hansakaupmanna um yfirráð mikilvægrar verslunar í Hafnarfirði.

Árið 1816 er þetta land, allt sunnan frá Bruna (Hafnarfjarðarmegin við Straum) og allt vestur að Fiskakletti í Hafnarfirði komið í eigu Bjarna riddara Sívertsens.

Ófriðastaðir um miðja 20. öld.

Ófriðarstaðir var konungsjörð fram til 1804 er Bjarni riddari Sívertsen eignaðist jörðina með það í huga að reisa þar skipasmíðastöð. Bjarni átti jörðina meðan hann lifði en það voru danskir kaupmenn sem keyptu hana þá á uppboði eftir andlát Bjarna og seldu þeir svo jörðina í tvennu lagi. Til aðskilnaðar þá hélt sá hluti jarðarinnar er Árni J. Mathiesen keypti nafninu Ófriðarstaðir/Jófríðarstaðir en hinn hlutinn fékk þá nafnið „Hamar“ii. Eftir það gengu þessir jarðarhlutar kaupum og sölum þar til Hafnarfjaðrarbær eignaðist stóran hlut úr Hamri og Maríuprestaregla heilags Louis Grignion de Montfort, sem þá þjónaði kaþólsku kirkjunni á Íslandi, keypti Jófríðarstaði á árunum 1921 og 1922.

Jósepsspítali.

Regla St. Jósefssystra studdi jarðakaupin strax með því að kaupa tveggja hektara spildu af Montfort-reglunni undir spítala og aðra starfsemi.

Jófríðarstaðir voru ein af þeim fjórum bújörðum sem Hafnarfjarðarkaupstaður stóð á. Örnefnaskráning Hafnarfjarðar fyrrum var grundvölluð á jörðinni. Hinar voru Akurgerði, Hamarskot og Hvaleyri.

Ófriðarstaðir, jörð í Garðahreppi, fyrrum í Álftaneshreppi. 1885 var nafninu breytt í Jófríðarstaðir, en eldra nafninu er haldið hér. Ófriðarstaðabær stóð í svolitlum slakka austur af Ófriðarstaðahól. Vestan bæjarins stóð Ófriðarstaðahúsið, eftir að þar var reist, og tvíbýli varð á jörðinni 1885.

Ófriðarstaðir um 1855 – tilgáta. Suðurtraðir.

Ófriðarstaðatún var allstórt, umgirt Ófriðarstaðatúngörðum. Austurtúngarður lá suðaustan og austan að túninu, norðurtúngarður bak við bæinn og vestur fyrir hól, en vesturtúngarður ofan frá hól niður að Ófriðarstaðalæk, sem rann með öllu Suðurtúninu. Á Ófriðarstaðahól var mikil huldufólkstrú, og klettum og klöppum kringum hann. Brekkan suður og niður frá hólnum nefndist Kinn, allt niður að Suðurtröðum, sem enn sér merki, því traðargarðana sér enn. Meðfram læknum var Harðhaus. Þá mun þarna í Suðurtúninu hafa verið Þinggerðið.

Ófriðarstaðir – landamerki.

Utan austurtúngarðs var ræktun, nefndist Nýjatún. Sagnir voru uppi um, að þar hafi verið kofi, sem Skáld-Rósa átti að hafa búið í, nefndist Rósukofi. Frá bæ norður lágu Norðurtraðir í norðurtraðarhlið. Ásgatan lá frá traðarhliðinu suður með austurgarði að Ási, en frá hliðinu lá Ófriðarstaðastígur niður í kaupstaðinn.
Kvíholt var í norðaustur frá bænum. Þar stendur nú Karmelítaklaustur. Neðan undir því rann Kvíholtslækur. Á fyrstu árum aldarinnar voru nokkrir bæir byggðir rétt við stíginn. Má þar nefna Ívarshús með Ívarsbæjarlóð, Klapparholt með Klapparholtslóð. Bær þessi stendur enn og var venjulega aðeins kallaður Holt.
Á Vesturhamar liggur landamerkjalínan; nefnist hann einnig Sjávarhamar, Skiphamar og Flensborgarhamar.

Steinsstaðir.

Hamar var stór og reisulegur bær á Hamrinum. Í Hamri var bær snemma byggður, og undir aldamótin var bær byggður þar, er nefndist Miðengi. Um Hamarinn, rétt neðan við bæi þessa, lá alfaraleiðin, síðan niður af Hamrinum og eftir fjörunni suður yfir Ásbúðarlæk og áfram. Sunnan við Miðengi var bærinn Hella. Þar suður af var sjóbúðin, sem seinna nefndist Steinsstaðir, og þar sunnar Mýrarhús. Allir þessir bæir áttu sínar lóðir: Hamarslóð, sem einnig nefndist Bjarnabæjarlóð og Bjarnabær bærinn, Miðengislóð, Hamarslóð 2, Hellulóð, Sjóbúðarlóð og síðar Steinsstaðalóð, þá Mýrarhúsalóð.

Kaldadý (Kaldalind) – loftmynd 1954.

Suður af Mýrarhúsum var Kaldalind [Kaldadý]. Þaðan var fyrst vatni veitt til neyzlu í Firðinum 1905. Einnig var 1891 veitt vatni úr þessari lind að gosdrykkjaverksmiðjunni Kaldá, sem Jón Þórarinsson skólastjóri setti á stofn. Frá Kaldá rann Kaldárlækur. Einnig lá Kaldárstígur frá verksmiðjunni niður að sjó.
Niður undan Hamrinum tók við Ófriðarstaðamöl og Ófriðarstaðafjara. Rétt við Hamarinn var svo Ófriðarstaðavör, og þar hjá Ófriðarstaðasjóbúð. Síðar fékk staður þessi eftirtalin nöfn: Hellumöl, Hellufjara og Hellusjóbúð og fjárhús Hellukofi. Hér í fjörunni stofnaði Júlíus V. J. Nýborg skipasmíðastöð. Hér stendur nú skipasmíðastöðin Dröfn.

Ofan við mölina er Sjávarmýrin og efst í henni Briemstún. Gunnlaugur E. Briem ræktaði þarna tún, þegar hann var verzlunarstjóri fyrir Knudtzon. Vestar tók svo við Íshúsfjara og Íshúsmöl eftir að Aug. Flygenring reisti hér íshús.
Í holtinu upp frá Melnum var Miðaftansvarða, eyktamark frá Ófriðarstöðum. Héðan nefndist lækurinn Ófriðarstaðalækur. Vestan hans, upp við traðarhlið, var lambhúsið.
Sunnan lækjarins voru nokkuð börð, þar á meðal Gálga-torfur. Veit þó enginn deili á þeirri nafngift. Þegar kemur upp fyrir túnið, nefnist lækurinn Grænugrófarlækur, enda rennur hann hér ofar um Grænugróf. Þegar sleppir Brandsbæjarholti, tekur við Háaleiti eða Ófriðarstaðaleiti.“

Heimild:
-Örnefnaskrá fyrir Ófriðarstaði – Gísli Sigurðsson.

Ófriðarstaðir – loftmynd frá 1937 sett yfir loftmynd frá 2024 – ÓSÁ.

Skrár

Ásbúð – örnefni

Gísli Sigurðsson skrifaði um örnefni Ásbúðar við Hafnarfjörð. Öll ummerki um bæinn eru nú horfin.

Ásbúð.

„Þegar kom vestur fyrir Flensborgarhús, var komið að Ásbúðarlæk, sem hér rann fram í Ásbúðarós, og hér lá yfir Ásbúðarvað. Heyrzt hefur, að lækur þessi væri kallaður Flensborgarlækur.
Sunnan lækjarins og inn með honum var Ásbúð. þar var löngum tvíbýli, þó þurrabúð væri. Hétu bæirnir Sigvaldabær og Halldórsbær. Ásbúðartún og Ásbúðar-Nýjatún lágu hér kringum bæina, girt Ásbúðartúngörðum. Sunnan túnsins var svo Ásbúðardý, vatnsból bæjanna. Um aldamótin byggðist Melshús og ræktaðist Melshústún. Hér upp brekkuna var vegur lagður, Suðurgatan. Sunnan vegarins var Mómýrin eða Raftamýrin, því raftamór kom upp þarna. Gíslatún nefndist hér, eftir að Gísli Gunnarsson ræktaði mýrina nær alla, en Ólafstún var hér ofar í holtinu.

Horft frá þar sem Ásbúð stóð að Flensborg og yfir fjörðinn. Í forgrunni má sjá garðahleðslur og hrunið hlaðið útihús svo þar sem Brandsbæjarlækur rann út í höfnina, þar var áður uppsátur skipa. Flensborgarskólinn þá skólahúsið nýja reist 1902. Hamarinn ber við himininn.

Niður við Ásbúðarlæk, sunnan Suðurgötu, var byggður bær, nefndist upphaflega Lækjamót, og fylgdi bænum Lækjamótalóð. Nafnið hélzt ekki við, en annað kom í staðinn, Mýrin eða _í Mýrinni“ og Mýrartún. Snemma á öldinni, sem leið, um 1835, var byggður bær hér ofan mýrar. Nefndist Melurinn. Þar var ræktað Melstún. Melsdý voru í mýrinni, litlar lindir, en rennsli frá þeim sameinaðist í Melslæknum. Neðan frá Flensborg, sunnan garða og upp með læknum, lá Melsstígur. Þar sem bærinn var byggður hafði áður verið þurrkvöllur fyrir mó úr mýrinni. Guðbrandur hét sá, er fyrstur bjó hér, því tók bærinn einnig nafn af honum, Brandsbær, Brandsbæjartún og Brandsbæjardý og Brandsbæjarlækur.“

Jófríðastaðasel – tóftir.

Í Örnefnalýsingu Guðlaugs Rúnars Guðmundssonar fyrir Hafnarfjörð segir: „Ásbúð var upphaflega þurrabúð frá Ási. Þar var tvíbýli.“
Í Jarðabók inni 1703 segir: „Jörðin Ófriðarstaðir átti selstöðu … i heimalandi, eru þar hagar sæmilegir en vatnsskortur mikill, og hefur því til forna bóndinn neyðst til að færa selið að eður i Ássland, og fyrir það halda sumir að Áss hafi skipstöðu eignast í Ófriðarstaðalandi sem áður greinir.“

Ásbúð – loftmynd 1954.

Ás átti ekki land að sjó. Hins vegar er líklegt, eins og að framan greinir, að bærinn hafi fengið skipsuppsátur vestast í landi Ófriðarstaða í skiptum fyrir aðgengi að vatni neðan Ófriðarstaðasels norðan Hvaleyrarvatns, reist þar sjóbúð; Ásbúð, og nafnið færst yfir á nýja bæinn þar ofan búðarinnar um og í kringum aldarmótin 1900.

Á loftmynd af Ásbúð, sem tekin var árið 1954, má enn sjá uppistandandi íbúðarhúsið, en á myndinni má jafnframt sjá hversu mikið umhverfinu hefur verið raskað á skömmum tíma.

Heimildir:
-Örnefnaskráning fyrir Ófriðarstaði – Gísli Sigurðsson.
-Örnefnalýsing fyrir Hafnarfjörð, Guðlaugur Rúnar Guðmundsson.
-Jarðabókin 1703.

Hafnarfjörður – herforingjaráðsuppdráttur 1902. Ásbúð er nr. 5.

Hellyerstímabilið í Hafnarfirði 1924-1929 – I

Hraunbúar 40 ára

Gerðin í bænum – Gísli Sigurðsson

Íbúar Hafnarfjarðar 1902 III – Magnús Jónsson

Íbúar Hafnarfjarðar árið 1902 II – Magnús Jónsson

Íbúar Hafnarfjarðar árið 1902 I – Magnús Jónsson

Seljabúskapur II

Fótspor fyrri alda– Stiklað á stóru yfir sögu Laugarnesjarðarinnar

Ófriðarstaðir – örnefni

Ásbúð – örnefni

Um okkur

Síður

Viltu styrkja þessa síðu?