Fornleifar

ÚRDRÁTTUR:

„Segja má að bóndinn fyrir sextíu árum hafi staðið landnámsmanninum nær en syni sínum – slíkar hafa breytingarnar orðið á íslensku þjóðlífi.“

Smalakjör fyrir 60 árum
1. Sextíu ár eru ekki langur tími í þjóðarævi. Samt hafa lífskjör þjóðarinnar breyst meira á þessum sextíu árum en á næstu þúsund árum áður.
2. Ég var á tíunda ári þegar bóndi, sem byrjað hafði búskap um vorið og vantaði smala, falaðist eftir mér.
3. Ég var mættur daginn eftir. Mjaltastúlka á fjórtánda ári fór með mér í fyrstu yfirsetuna til að kynna mér smalaslóðirnar.
4. Um miðaftansleyti mátti reka ærnar heim undir bæ, fá sér hressingu, en gæta þeirra síðan fram að mjöltum.
5. Seint á tíunda tímanum var lokið kvöldmjöltum, þá tók smalinn þær og vaktaði, ekki langt frá bæ, til klukkan eitt að nóttu.
6. Klukkan 6 að morgni hleypti einhver fullorðinn ánum út og gætti þeirra þar til kl. 8, en kvíaði þær þá til mjalta. Húsfreyjan og vinnukonan mjólkuðu báðar og voru búnar að því seint á níunda tímanum. Þá átti smalinn að vera kominn á kvíarnar með bita og mjólkurpela til dagsins.
7. Einveran, sem mörgum smala þótti einna verst, en öðrum ágætur tími til afþreyinga.
8. Smalinn hafði sín ákveðnu fyrirmæli. Hann varð að leyfa ánum að dreifa sér hóflega, svo þær beittu sem best, en gefa þeim ekki lausari tauminn en svo, að sjá að mestu yfir þær, og telja oft, vera helst alltaf að telja þær aftur og aftur, svo engin tapaðist, því það átti að vera fyrsta skylda hans að skila þeim alltaf með tölu á hverjum tíma. En vandalaust var það ekki.
9. Ég hafði ekki klukku að deginum, en mátti þess í stað koma með ærnar heim undir bæ upp úr miðaftni. Svefntóm smalans var ekki nema frá kl. 1 að nóttu til kl. 8 að morgni og þætti það líklega í styttsta lagi nú.
10. Á flestum bæjum voru sérstakar kvíar til að mjólka ærnar í. Það var tóft, sem hlaðin var úr torfi og grjóti eða torfi einu eftir ástæðum. Breidd hennar var við það miðuð, að þegar ærnar röðuðu sér á ská með báðum veggjum, væri dálítill gangur milli raðanna, eftir þeim gangi stikkluðu mjaltakonurnar.
11. Mjaltafötur voru á þeirri tíð heimasmíðaðar úr tré og voru heldur liðlegar og léttar.
12. Þegar mjöltum var lokið, átti smalinn að vera kominn, albúinn, því óhæfa þótti að láta ærnar standa í kvíum lengur en brýnasta þörf krefði.
13. Sums saðar voru notaðar svokallaðar “færikvíar”, það voru trégrindur, sem bundnar voru saman á hornunum og hægt að færa til, þegar blotnaði í þeim. Þær voru gjarna settar á greiðfæran óræktarbala, sem varð þá fljótlega að grónu túni, því ærnar báru vel á þá staði, ar sem þær stóðu í kvíunum; þrátt fyrir sína góðu kosti náðu færikvíar ekki þeirri útbreiðslu, sem þær áttu skilið.

Horfin stétt
1. Vegna sérstakra tilmæla krotaði ég niður 1965 litla greinargerð um fráfærur, eins og ég þekkti þær af eigin raun.
2. Sauðféð og umhirða þess tók því, beint eða óbeint, mestan hluta af starfi sveitafólksins, með ærinni önn allan ársins hring.
3. Þegar sauðburður hófst, voru skildar að fyrri viku ær og hinar, sem seinna áttu að bera, til þess að hafa færri ær í vöktun, og var nógu örðugt samt.
4. Næst eftir burðinn þurfti að hafa góða gát á ánum. Var gengið stöðugt til þeirra, og þurfti margs að gæta.
5. Þegar sauðburði var lokið, hófust vikulega sameiginlegar smalamennskur, venjulega hvern mánudag.
6. Þegar leið á vorið var farið að “stía”, þ.e. að skilja að ær og lamb næturlangt. Oftast var það gert á “stekk”, sem var eins konar rétt með viðbyggðri “lambakró”, en hún þurfti að hafa örugglega griphelda veggi.
7. Vaknað var klukkan 5 árdegis til að fara á stekkinn.
8. Varla var fært frá yngri lömbum en fimm vikna, helst þurftu þau að vera orðin 6-7 vikna gömul.
9. Þegar hinn endanlegi fráfærudagur rann loks upp, voru ærnar reknar inn fyrir miðjan dag, lömbin tínd þegar inn eins og venjulega, en ánum hleypt út og þær reknar í haga með valdi, því viljugar gengu ærnar ekki burt frá lömbunum sínum.
10. Þegar ærnar væru komnar svo langt frá, að tryggt var að ekki heyrðu hvort til annars, ær og lamb, var þeim hleypt út. Þau kveinuðu sárt, þegar engin móðir tók á móti þeim, en héldu sig við stekkinn og gripu í jörð á milli grátkviðanna.
11. Þar voru þau svo næstu tvo til þrjá daga, am.k. hýst í stekknum um nætur.
12. Ánum var haldið til beitar um daginn.
13. Frá þriðja degi voru lömbin rekin í örugga fjarlægð frá stekknum og þeirra gætt þar.
14. Þegar ærnar voru reknar á stekkinn gripu þær í tómt, og verður varla með orðum lýst þeim kveinstöfum, sem kváðu við frá stekknum næsta hálftímann, á meðan ærnar æddu eða ráfuðu um stekkinn í vonlausri leit að aleigu sinni. Það voru ömurlegustu stundir smalans.
15. Þegar kom fram á sautjándu viku sumars, var hætt að hýsa ærnar en þeim í þess stað vikið í haga og svo smalað til mjalta að morgni af einhverjum fullorðnum.
16. Síðustu daga fyrir göngurnar voru ærnar ekki mjólkaðar nema annað málið og geltust þá fljótt, enda veitti þeim ekki af að braggast svolítið fyrir veturinn.

Skógerð
1. Fram undir okkar daga, sem nú gjörumst rosknir, urðu flestir landsmenn að bjargast við þá skól, sem hægt var að gjöra heima, og voru þá varla tiltæk önnur efni en skinn ýmissa dýra láðs og lagar. Var mikið verk að gjöra skó á alla á fjölmennari heimilum, því fremur sem ending skinnsins var heldur lítil, þó menn leituðu snemma ýmissa ráða til að bæta hana.
2. Þeir, sem voru efnaðir og fornbýlir, áttu oft kippur hertra bjóra og fleiri húðir í reyk.
3. Sauðskinn og kálfskinn voru notuð í skó handa kvenfólki og börnum og þeim, sem lítið gengu.
4. Þeir, sem þurftu mikið að ganga, urðu að hafa leðurskó, og veitti ekki af, því allt fram til 1920 og lengur þó var meira um göngulag en nútímafólk á gott með að skilja. Til lands var látlaust göngulag árið um kring, en minnstum sláttinn, mikið var ferðast á fæti, og þótti varla meðalmannsverk þá að ganga 50 km á dag, en góðir göngumenn lögðu að baki miklu lengri leiðir.
5. Skónálar voru smíðaðar af innlendum hagleiksmönnum.
6. Selskinn þótti gott til skæða, og voru oft gjörðir úr því skór.
7. Gerðir voru skór úr hvelju og hákarlaskráp.
8. Þá voru skinnsokkar algengir í hausthrakningum og algengum ferðalögum.
9. Íleppar fylgdu íslensku skónum lengi. Gerð þeirra var með ýmsum hætti, en tilgangurinn var alltaf sá sami, að hlífa ilinni við kulda og ekki síður sárindum. Þeir voru prjónaðir úr grófu, lítt vönduðu bandi, til þess að þeir yrðu sem þykkastir.

Að koma ull í fat…
1. Við spurningunni, hvernig fólk gat lifað, verður mér tvennt hugstæðast til svara, en þar hygg ég drýgst hafa hjálpað torfhúsin og íslenska ullin.
2. Um torfhúsin hefur oft á síðari árum verið farið niðrandi orðum, af lítilli þekkingu en miklu vanþakklæti. Þau voru notagóð lausn, vaxin upp úr nauðsyn fyrir húsaskjól og eina lausnin, sem fólk hafi efni og möguleika á í þá tíð.
3. Ullin okkar hefur heldur ekki verið metin sem skyldi á undanförnum velgengdarárum þjóðarinnar, þó fólk sé nú heldur aðeins byrjað að átta sig á gildi hennar og nauðsyn í okkar ágæta en misvirðrasama landi.
4. Ekkert af ullinni mátti fara forgörðum, þjóðin var ekki það efnuð.
5. Hún var þvegin í keytu sem svaraði 1/3 á móti vatni.
6. Frá fornöld, langt fram eftir öldum, var ekki önnur verkfæri að ræða til spuna en teinsnælda.
7. Teinsnældan tók ekki teljandi breytingum frá söguöld og fram á mína daga, nema stærðin lagaðist eftir viðfangsefnum.
8. Rokkar voru bæði innfluttir og, einkum á seinni árum, innlend hagleikssmíði, sem þótti heldur betri en hinum útlendu.
9. Fólk fór snemma á fætur, eins þó dagar væru stuttir, ljósfæri lítil og frumstæð og spart þyrfti að halda á öllu ljósmeti. Lengi var aðeins innlent efni til ljósa; lýsi, hrossafeiti og margs konar flot.
10. Um svipað leyti og eldakonan risu karlmenn almennt til gegninga; konur settust þá líka við tóvinnu, þó kalt væri í baðstofunni fyrst, og jafnvel börnin vakin til starfa, svo fljótt þau gátu gert gagn.
11. Karlmenn voru lengst úti við á vetrum, alla daga, því beitt var fénu, hvenær sem fært var.
12. Konur og aðrir, sem inni voru, unnu úr prjónabandi.
13. Um og upp úr 1920 fara að koma prjónar úr öðru efni en stáli, en hollastir þeirra fyrir hendurnar voru tréprjónar.
14. Nálægt aldamótunum komu fyrst til landsins hringprjónavélar.
15. Flatprjónavél sá ég fyrst 1910.

….og mjólk í mat
1. Fyrsta og mest metna verðmætið var smjörið, sem oftast var fremur hörgull á.
2. Í eldri tíð var það fyrsta, sem gjöra þurfti fyrir mjólkina, að “setja” hana, þ.e. að hella henni í grunn ílát með miklum grunnfleti (trog eða byttur), en þær nefndust bakkar, og voru það grunn stafaílát.
3. Á hverri byttu var borað fingurgómastórt gat niðri við botninn og tappi hafður í því en þegar ná skyldi rjómanum, var tappinn tekinn úr og undanrennan látin renna í ílát, sat þá rjóminn eftir í ílátinu og var strokinn með fingrunum ofan í strokkinn.
4. Þá var komið að því að skaka strokkinn, því þótt rjóminn væri orðinn þykkur, var enn í honum væta, sem ná þurfti úr, svo smjörið yrði til, en það gjörðist í strokknum.
5. Bullustrokkna þekkja margir enn í sjón.
6. Mikið þurfti að geyma til vetrar, einkum skyr og osta.
7. Mjólkurílátin voru mest úr tré og því vandgerðara við þau en síðari tíma ílát.

Sauðatað til eldneytis
1. Allt frá upphafi Íslandsbyggðar hefur eldsneytisþörfin verið ærið vandamál, það því fremur sem hér var einatt kalt í veðri.
2. Tað húsdýra hefur lengi verið notað í eldinn, og hér hnúði nauðsyn því fastar á sem skógar eyddust og annar jarðargróður.
3. Til forna mun hafa þurft að nota “pál” til að stinga út taðið.
4. Karlmenn stungu og óku taðinu út, enda var hvort tveggja erfitt.
5. Næst var að kljúfa taðið, og gjörðu það kvenfólk og unglingar, oft voru hafðir til þess sérstakir spaðar, úr beini eða hörðu tré.
6. Kropið var á kné, annað eða bæði, hausinn lagður á hliðina og klofið eftir lögum, í sem næst eins þumlunga þykkar skánar eða þynnri.
7. Hlaðið var í taðhlaða.
8. Eldiviðarleysi þótti mikið böl í búskap og var nefnt í sama flokki og heyleysi og matarleysi. Þessi uggvænlega þrenning var tíðasta orsök þess, að fólk “flosnaði” upp.
9. Þeir þóttu heppnir, sem áttu rekafjörður og gátu hirt morvið til búdrýginda. Rekajarðir voru alltaf eftirsóttar, sem og allt annað sjávarfang.

Mótekja
1. Mótekja er einn þeirra fornu atvinnuhátta, sem nú má heita, að séu að mestu úr sögunni.
2. Var það eitt nauðsylegasta vorstarf allra að “taka upp svörð”, þurrka hann vandlega og hirða og ganga frá, svo nægði til vetrarins.
3. Hver hnaus var ferkantaður, tæp rekublaðslengd á hverja hlið en jafnlangur blaðinu.
4. Þegar mórinn hafði sigið í kestinum sem hæfilegt þótti, var hann fluttur á þurrkvöll.
5. Þegar komið var á þurrkvöllinn, var næst að kljúfa hann. Það var oftast gert með reku. Hnausinn varlagður á hliðina og skýfður í nokkrar skánar. Síðan voru skánarnar breidar flatar á jörðu, svo þær gætu skurnað, en eftir það oft snúið á hina hlið til að þorna betur. Ef óheppilega viðraði í móinn, þurfti stundum að hlaða honum í hrauka, en að síðustu var hann alltaf tekinn í hlaða, sem svo voru tyrfðir.
6. Í sveitinni var sauðatað aðaleldsneytið.

Hrístekja
1. Sem kunnugt er og oft hefur verið minnst á, hefur gróður mjög eyðst hér á landi frá landnámstíð. Hefir það í seinni tíð allt verið kennt mönnum og búsetu þeirra, en þetta er alls ekki rétt, eins og allt fullgreint fólks ætti að geta sagt sér sjálft.
2. Oft fór náttúran hamförum og eyddi í stórum stíl gróðri og gróðurlendi.
3. Eldgos, jökulhlaup, sandbylji og þvílíkt þarf síður að benda alþýðunni á en menntamönnum.
4. Nú rífa menn ekki lengur hrís, lyng og jafnvel mosann í eldinn af þeirri einföldu ástæðu, að “vísindin” hafa kennt þeim að kynda með mikli minni áreynslu útlendu eldsneyti, sem er enn botnlausari rányrkja en hin fyrri.
5. Þá var það, að ég fór á útmánuðum, oft dag eftir dag og fleiri ár, í hlíðina algróna hrísi og sótti hrísbyrðar stórar til drýginda og fóðurbóta handa kúnum þegar fóðurskortur var fyrirsjáanlegur.
6. Víða var allt fram á mína daga “skógviður”, en svo var allt birkikjarr nefnt, notaður mjög mikið í þéttrefti og tróð á hús, mjög til eldsneytis, jafnvel gripið til að gefa kúm til fóðurbóta og fóðurauka í heyskorti.
7. Íslenskt birki, vel þurrkað, hefur lengi þótt úrvalsviður til útskurðar og ýmissa smásmíða, því það er seinvaxið, fíngjört og ókleyfið.

Trjáreki
1. Trjáreki er snemma nefndur í fornum sögnum og heimildum, og mun vera eitt af þeim hlunnindum, sem landnámsmenn litu hvað hýrustum augum, þegar þeir komu hingað, ásamt veiðiföngum og óteljandi nytjum þessa fagra lands, sem átti að heita ósnortið. rekinn hafði þann stóra kost fram yfir aðrar landsnytjar, að varla var hægt að rányrkja hann.
2. Reki var notaður og unninn til smíðaviðar. Einnig í girðingastaura.
3. Þá var ekki smælkið vanmetið heldur, en hirt kostgæfilega, hvert kefli og sprek, sem fór mest í eldinn og þótti mikil hlunnindi.

Vatnsburður
1. Mikill kostur þótti á hverju býli, að þar væri þægilegt vatnsból eða a.m.k. stuttur vatnsvegur, en hvoru var ekki alls staðar til að heilsa.
2. Brunnhús voru stundum við bæjarlæki.
3. Hef ég grafið a.m.k. átján brunna en endurgrafið eina tíu.
4. Kvikasilfur var gott til brunngerðar. Það át sig niður á við.

Torfhús
1. Eitt af því, sem flestir menn þurftu að bera nokkurt skyn á í eldri tíð og geta bjargað sér við, var að byggja úr torfi og dytta að torfhúsum. Til þess þurfti að vera hlutgengur að skera torf.
2. Regla var að hafa grjót, a.m.k. að innan í öllum hesthús- og fyrir það sem skepnunar náðu að nudda sér við. Einnig voru allir garðar og jötuþrep hlaðin úr grjóti.
3. Réttarveggir stóu ekki heldur lengi nema hlaðnir úr grjóti, sérstaklega innan.
4. Þá má minna á vörslugarða, sem hlaðnir hafa verið fram á þessa öld úr torfi en löngum ekki síður úr grjóti, hinir síðustu einhlaðnir, eins og sjá má m.a. í Aðaldalshrauni og á Suðurnesjum.
5. Víða sjást enn eldforn garðalög, mikil um sig og greinileg, sem ætla má frá fornöld, en enginn getur sagt sér til nú, til hvers mörg þeirra voru.

Fjárhúsgerð
1. Snemma á öldum munu menn hafa þurft að fara að hugsa fyrir einhverju skýli fyrir búpening sinn, en er lítið um það vitað, hvernig það var helst gjört.
2. Notaðir hafa verið hellar eftir því, sem þeir hrukku til, og eru dæmi um, að þeir hafi verið notaðir fram, um síðustu aldamót.
3. Ak þess voru svo beitarhús, eitt eða fleiri, lengra frá bæ, þar sem landrými var mikið.
4. Hesthús voru oftast með eina jötu eða “stall” við annan vegg, og látnir voru þeir “standa á taði”, eins og féð.
5. Hæð veggja á gripahúsum var í upphafi miðuð við, að þeir væru gripheldir, en eftir því sem þeir sigu og greru, hættu þeir oft að vera það.
6. Ein er sú gerð fjárhúsa, sem varla verður gengið fram hjá í svona yfirliti, en það eru “borgir”, eldfornt nafn.
7. Fjárborgin er kringlótt, hlaðin úr grjóti einu, meira en mannhæðahá, með einum dyrum, lítið meira en kindgengnum á hæð, lögð flötum steinum í botninn, og fennti ekki inn í hana, svo teljandi væri, því snjónum hvirflaði í kringum hana.
8. Oft eru beitarhús langt frá bæ og beitarhúsasmalinn því hálfgerður útilegumaður vegna hátta sinna, en þau voru þó óðum að hverfa um síðustu aldamót.

Mataröflun í eldri tíð
1. Þykir svöngum sætt, sem söddum þykir óætt.
2. Viðarmest af þessu er sennilega grastekjan.
3. Sölvatekja var einnig umfangsmikil lengi vel, þar sem vel hagaði til á víðlendum flúðum; meira mun það þó hafa verið sunnanlands, því þar er miklu meiri munur flóðs og fjöru. Sölin eru skoluð vel í vatni, en síðan þurrkuð vel, líkt og hey, en troðið síðan, vel þurrum, fast ofan í tréílát. Brýst þá út úr þeim eins konar sykurefni, sem sest utan á þau eins og hrím, og má telja, að þau séu orðin fremur ljúffeng.
4. Þá var fjöldi jurta notaður til tevatnsgerðar, þ.ám. blóðberg, vallhumall, rjúpnalauf, sortulyng, aðalbláberjalyng, einir o.m.fl.
5. Svokallaður “ruslakeppur” var gjörður ur ýmsu smálegu innan úr kindum.
6. Kútmagar og sundagar úr þorski þóttu bæði sælgæti og til mikilla búdrýginda, lifraðir kútmagar voru etnir nýir, en sundmagar soðnir og súrsaðir.
7. Sporðar og bægsli hákarla voru sviðin, soðin og súrsuð.
8. Alþýðan fann, að skarfakál var gott við skyrbjúgi, þótt hugsun um vítamín hafi þá ekki verið komin inn meðal fólks.
9. Menn höfðu rótgróna ótrú á að eta hákarl nýjan, en þó voru hákarlahausar soðnir nýir og etnir með þrárri tólg bræddri út á, hákarlastappa.
10. Algengt var, að hörðum þorskhausum væri drepið ofan í sýru og þeir síðan lánir ryðja sig, en á eftir rifið úr þeim það, sem ætilegt var, en beinin barin og gefin kúnum, sem höfðu fulla þörf fyrir kalkið.

Brauðgerð í eldri tíð
1. Framan frá upphafi byggðar þessa lands og líklega miklu lengra voru hlóðirnar einu eldunarfærin fyrir alla matseld.
2. Brauðtrog var til á hverju heimili, en það var grunnt, fremur flátt, með nokkuð stórum botni, nærri jafnt breidd og lengd. Í því lá sem oftast eitt “kökudeig”, frá síðustu brauðgerð, súrdegið, sem sá um gerjunina.
3. Pottbraut var áreiðanlega mest notað og ljúfengast alls brauðs, ef vel tókst til með það.

Kornmölun
1. Langt er síðan mennirnir lærðu að hagnýta sér korn til manneldis.
2. Fundist hafa hér í mjög fornum rústum kvarnasteinar úr íslensku grjóti, og gæti það bent til þess, að landnámsmenn hafi haft út hingað þekkingu á mölun korns og jafnvel kvarnir.
3. Víða um land bjuggu menntil kvarnasteina, einkum úr eitilhörðuhraungrjóti.
4. Kvarnasteinar entust lengi, en slitnuðu með tímanum eins og flest annað. Þegar þeir gerðust sléttir á slitflötinn, þurfti að klappa þá upp, sem kallað var, en það var að höggva rásir með nokkru millibili eins og geisla út frá miðju og út úr brúnum.

Sléttun túna
1. Lengst þeirrar tíðar, sem liðin er, síðan landið byggðist, hafa menn strítt við þúfurnar, sér til ærinna óþæginda. Þær torvelduðu alla umferð og urðu orsök margar illrar byltu, en mest og verst töfðu þær fyrir heyskapnum, sem segja má, að gengi fyrir handafli einu, allt til síðustu aldamóta. Oft var á öllum þeim tíma búið að bannsyngja þúfurnar, en hvorki fækkaðu þær né lækkuðu neitt við það.

Lítið ljós
1. “Betra er lítið ljós en mikið myrkur”. Þannig hljóðar eitt hinna fornu spakmæla þjóðarinnar.
2. Langeldar, niðurgrafnir í gólf, voru fyrst og fremst til hlýinda, en einnig var birta þeirra hagnýtt til starfa.
3. Kolur voru úr steini.
4. Á seinni öldum, þegar ofurlítið fer að rýmkast hagur þjóðarinnar, fer að tíðkast að smíða ljósfæri úr látúni eða steypa þau úr kopar, og á síðustu öldum voru kolur orðnar tvöfaldar, kölluðust þær þá lampar og þóttu mestu þing og fyrirmyndarljósfæri, einkum ef hægt var að veita sér lýsi á þau.
5. Þegar byrjað var að flytja inn steinolíu til lýsingar, gjörðist hér bylting, en lítt mun alþýða hafa af því haft að segja fyrr en um 1870.
6. Fyrstu eldspýturnar fluttust hingað seint á átjándu öld, þá í litlum, renndum trébaukum.
7. Steinolíuluktir munu hafa farið að flytjast um aldamót, var þeim tekið fegins hendi, þó ekki væru þær notaðar nema í nauðsyn vegna eyðslu.

Járnsmíðar
1. Við, sem munum aftur undir síðustu aldarmót, höfum lifað meiri byltingu í þjóðlífinu en nokkur önnur kynslóð hérlend, og þýðing málma, einkum þó stáls, hefir farið vaxandi með breyttum starfsháttum og vaxandi notum verkfæra og véla til sjávar og lands, en járnsmíði, þ.e. járnslátta við kolahitun, má heita niður lögð.
2. Gömlu íslensku ljáina þurfti alltaf að dengja heita og herða þá á eftir. Þess vegna þurftu flestir, sem teldust sjálfbjarga, að hafa smiðju á sínum heimilum.

-Horfnir starfshættir – 1990 – Guðmundur Þorsteinsson frá Lundi.

Veðursteinn

ÚRDRÁTTUR:

„Sá sem les sögu Íslands með athygli kemst varla hjá að sjá samhengið milli loftslags og lífskjara.“

Veðurfar á Íslandi – Páll Bergþórsson
1. Frá sjónarmiði landbúnaðar er sannmæli, sem oft hefur verið haldið fram, að Ísland sé á mörkum hins byggilega heims. Það er aðallega kuldinn sem veldur. Þess vegna hafa bæði skammvinn og langvinn verðabrigði haft mikil áhrif á kjör þjóðarinnar og mótað hugsunarhátt hennar og menningu að mörgu leiti.
2. Hafísinn móta loftslag og loftlagsbreytingar meira á Íslandi en í flestum öðrum löndum. Það stafar af sérstökum aðstæðum hafstrauma.
3. Veðurlagið á hverjum tíma mótast talsvert af hálendinu og fjallgörðunum sem skipta veðrum.
4. Margir telja að allt að helmingur landsins hafi verið gróinn á landnámsöld, en helmingur þess gróðurlendis hafi blásið upp. Þó er erfitt að segja að hvað miklu leyti sá uppblástur hefur stafað af loftlagsbreytingum eða ágangi manna og búfjár.
5. Síðustu áramilljónir hafa skipts á hlýskeið og ísaldir og þeirra síðustu mun hafa lokið fyrir um 10.000 árum.
6. Aldirnar frá landnámi og fram undir 1200 ættu að hafa verið mildar, með litlum undantekningum, og líkar því hlýindaskeiði 20. aldar sem nútímamenn þekkja. Undir 1200 fer að kólna og svipað loftslag helst allt fram undir 1400. Um fimmtándu öldina eru svo litlar heimildir að þar er eyða. Sextánda öldin er álíka köld og sú 13. og 14. Um 1600 kólnar nokkuð og þótt sú breyting sýnist ekki mikil sýnir reynsla síðari tíma að jafnvel svo lítil loftslagsbreyting getur orðið örlagarík. Eftir það eru mikil harðindi öðru hvoru fram undir 1920.
7. Það er eftirtektarvert að þrátt fyrir allar frásagnir af landnámsöld, einkum í Landnámu, eru varla meinar sagnir af því að hafís hafi orðið til trafala svo líflegar sem siglingar voru þá.
8. Í landnámu er frásögn sem má kalla samantekt á veðurfari tveggja fyrstu aldanna í sögu landsins. Þar segir frá hallæri á tíundu öld, svonefndri óöld í heiðni, og að 80 árum síðar hafi komið annað hallæri. Þetta bendir til þess að loftslag hafi yfirleitt ekki verið kaldara en menn þekkja frá miðri þessari öld.
9. Örnefni, sagnir og fornleifar eru til vitnis um kornrækt á fyrstu öldum Íslandsbyggðar.
10. Beinfundir sýna að meðalhæð íslenskra karla var um 172 sc á miðöldum, en var orðin 169 cm á 18. öld. Þetta er í samræmi við vaxandi fjölda hungurfelliára á þessu tímabili.
11. Sá sem les sögu Íslands með athygli kemst varla hjá að sjá samhengið milli loftslags og lífskjara.
12. Til forna var talið að eitt kúgildi, eina kú eða sex ær loðnar og lembdar þyrfti til að framfleyta hverjum heimilsmanni ef bóndi átti að teljast þingfarakaupsskyldur.
13. Beint samhengi ætti að vera á milli lofthita og fjölda búpenings í landinu.
14. Þetta vekur þá spurningu hvaða áhrif fækkun búpenings hafi haft á fólksfjölda í landinu.

Íslensk þjóðmenning I – uppruni og umhverfi – 1987 Frosti F. Jóhannsson (bls. 195-366).

Mosfellssel

Gögn og heimildir um Reykjanes, sem skoðaðar voru:

Aftökustaðir í landi Ingólfs – Páll Sigurðsson.
Annálar 1400-1800.
Á refaslóðum – Theodór Gunnlaugsson.
Áður en fífan fýkur – Ólafur Þorvaldsson.
Ágúst Guðmundsson f. 1869: Þættir af Suðurnesjum. – Akureyri : Bókaútgáfan Edda, 1942. 113 s.
Álftanessaga.
Álög og bannhelgi.
Árbók F.Í. – 1936 – 1984 – 1985.
Árbók hins íslenska fornleifafélags – 1998-1994-1981-1979-1978-1974-1971-1966-1955-1956-1903.
Árbók Suðurnesja 1983-1998. Sögufélag Suðurnesja
Árbók Suðurnesja 1984-1985 og 1986-1987.
Árni Óla f. 1888: Strönd og Vogar : úr sögu einnar sveitar í landnámi Ingólfs. – Reykjavík : Bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1961. 276 s.
Ársrit Sögufélag Ísfirðinga 1978, Ísafirði, bls. 136-142.
Ásgeir Ásgeirsson f. 1957: Við opið haf : sjávarbyggð á Miðnesi 1886-1907. – [Sandgerði] : Sandgerðirbær, 1998. 309 s.
Bjarni Guðmarsson f. 1961: Saga Keflavíkur : 1766-1890. – Reykjanesbær : Reykjanesbær, 1992. 302 s.
Bjarni Guðmarsson f. 1961: Saga Keflavíkur : 1890-1920. – Reykjanesbær : Reykjanesbær, 1997. 371 s.
Bjarni Guðmarsson f. 1961: Saga Keflavíkur : 1920-1949. – Reykjanesbær : Reykjanesbær, 1999. 448 s.
Blanda, I, II, III og IV.
Bláfjöll – Tómas Einarsson.
Bréf og bækur Jónasar Hallgrímssonar.
Egon Hitzler: Sel – Untersuchungen zur geschichte des isländschen sennwesens seit der landnahmzeit, gefið út á vegum Institutt for sammenlignende kulturforskning af Universitetforlaget, Oslo – Bergen – Tromsö, 1979, 280 bls. með myndum og uppdráttum.
Einar Þ. Guðjohnsen f. 1922: Gönguleiðir á Íslandi : Reykjanes. – Reykjavík : Víkingur, 1996. 96 s.
Einar Þ. Guðjohnsen f. 1922: Gönguleiðir á Íslandi : Suðvesturhornið. Reykjanes. – Reykjavík : Almenna bókafélagið, 1989. 91 s.
Exploring Suðurnes. – Keflavík : Enviromental Div. Of the Public Works Dept., NAS, 1998.
Faxi – 62. ágr. 2. tbl.
Ferðabók – Þorvaldur Thoroddsen.
Fimmtán gönguleiðir í nágrenni Reykjavíkur – Kristján Jóhannsson.
Flugsaga Íslands í stríði og friði.
Fornar Hafnir á Suðvetsurlandi – Jón Þ. Þór.
Fornleifakönnun á Reykjanesi 1998.
Fornleifaskrá á Miðnesheiði – – Ragnheiður Traustadóttir.
Fornleifaskráning í Grindavík – Elín Ósk Hreiðarsdóttir – 2002.
Fornleifaskráning í Selvogi.
Fornleifaskráning í Ölfushreppi II – Svæðisskráning í Ölfus- og Selvogshreppi – Hildur Gestsdóttir
Frá Suðurnesjum – Félag Suðurnesjamanna í Reykjavík.
Frá Suðurnesjum : frásagnir frá liðinni tíð. – Félag Suðurnesjamanna í Reykjavík, 1960. 384 s.
Frjálsa glaða líf – Guðmundur Bjarnason.
Gamlar minningar – Sigurður Þorleifsson.
Gerðahreppur 90 ára.
Gísli Brynjólfsson f. 1909: Mannfólk mikilla sæva : Staðhverfingabók. – [Reykjavík] :
Gísli Sigurðsson – handrit í Bókasafni Hafnarfjarðar.
Gísli Sigurðsson – leiðarlýsingar – handrit.
Gráskinna hin meiri, útg. af Sigurði Nordal og Þórbergi Þórðarsyni, Rvík, Bókaútgáfan Þjóðsaga 1983; “Sagnir úr Hafnarfirði”.
Grúsk, I, II, III og IV.
Guðmundur A. Finnbogason f. 1912: Í bak og fyrir : frásagnir af Suðurnesjum. –
Guðmundur A. Finnbogason f. 1912: Sagnir af Suðurnesjum : og sitthvað fleira sögulegt. – Reykjavík : Setberg, 1978. 200 s.
Guðmundur Björgvin Jónsson f. 1913: Mannlíf og mannvirki í Vatnsleysustrandahreppi. – Guðmundur Björgvin Jónsson, 1987. 436 s.
Guðrún Sveinbjarnardóttir, grein í Acta Archaeologica 62 frá 1992? Þetta er sérhefti um rannsóknir á Norður Atlantshafssvæðinu.
Gunnar M. Magnúss f. 1898: Undir Garðskagavita. – Reykjavík : Ægisútgáfan, 1963. 360 s.
Gömul landakort – herforingjakort – leiðakort.
Gönguleiðir á Íslandi – Reykjanesskagi – Einar Þ. Guðbjartsson.
Harðsporar – Ólafur Þorvaldsson.
Heiðmörk – Páll Líndal.
Hengilssvæðið – Sigurður Kristinsson og Kristján Sæmundsson.
Hildur Harðardóttir f. 1943: Þjóðsögur af Suðurnesjum. Ópr. B.Ed ritgerð frá KHÍ.
Horfnir starfshættir – Guðmundur Þorsteinsson.
Hraunhellar á Íslandi – Björn Hróarsson.
Hraunin sunnan Straumsvíkur.
Hreindýr á Íslandi – Ólafur Þorvaldsson.
Húsatóftaætt . – Reykjavík : Sögusteinn, 1985. 247 s.
Í bak og fyrir – Guðmundur A. Finnbogason.
Ísland fyrir aldarmót – Frank Ponzi.
Íslandshandbókin – Örn og Ölygur.
Íslendingaþættir – vor- og sumarvinna.
Íslenskir sagnaþættir og þjóðsögur III og X.
Íslenskir sjávarhættir – Lúðvík Kristjánsson.
Íslenskir þjóðhættir – Jónas Jónasson.
Íslenskir þjóðhættir eftir séra Jónas Jónasson, III. útg. 1961 – bls 62-64 og 163-177.
Íslenskt þjóðlíf í þúsund ár – Daniel Bruun – Steindór Steindórsson þýddi – 1987 – bls. 367-370.
Íslenskt þjóðlíf í þúsund ár – Steindór Steindórsson.
Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns (1703), annað og 3ja bindi. Útg. Kbh. 1923-1924.
Jarðfræðikort af Reykjanesskaga – Jón Jónsson, jarðfræðingur.
Járngerðarstaðarætt 1-3 : niðjatal Jóns Jónssonar bónda á Járngerðarstöðum. – Reykjavík : Þjóðsaga, 1993
Járngerðarstaðir í Grindavík og hjáleigur – fornleifaskráning – Agnes Stefánsdóttir 2001.
Jón Böðvarsson f. 1930: Suður með sjó. – Keflavík : Rótarýklúbbur Keflavíkur, 1988. 152 s.
Jón Thorarensen f. 1902: Rauðskinna hin nýrri : þjóðsögur, sagnaþættir, þjóðhætti og annálar. 1-3. – [Reykjavík] : Bókaútgáfan Þjóðsaga, 1971
Jón Þ. Þór f. 1944: Hafnir á Reykjanesi : saga byggðar og mannlífs í ellefu hundruð ár.
Jón Þ. Þór f. 1944: Saga Grindavíkur : frá 1800-1974. – Grindavík, Grindavíkurbær, 1996. 293 s.
Jón Þ. Þór f. 1944: Saga Grindavíkur : frá landnámi til 1800. – Grindavík : Grindavíkurbær, 1994. 282 s.
Kristján Sveinsson f. 1960: Saga Njarðvíkur. –Reykjanesbær : Þjóðsaga, 1996. 504 s.
Landnám Ingólfs – Félagið Ingólfur.
Landnám Ingólfs : nýtt safn til sögu þess 1-5. [Reykjavík] : Félagið Ingólfur, 1983-1996.
Landnám Ingólfs 1-3 : lýsing Gullbringu- og Kjósasýslu : ýmsar ritgerðir : sýslulýsingar og sóknarlýsingar. – Reykjavík : Félagið Ingólfur, 1935-1939.
Landnámsbók – Sturlubók.
Líf og þjóðhættir í Hafnarfirði á 14. öld – Gísli Sigurðsson – handrit.
Lýsing Gullbringu- og Kjósarsýslu – Skúli Magnússon.
Mannfólk mikilla sæva, Staðhverfingabók – Gísli Brynjólfsson – 1975.
Mannlíf og mannvirki á Vatnsleysuströnd- Guðmundur Jónsson.
Mannviki við Eldvörp.
Mannvíf mikilla sæva – Staðhverfingabók – Gísli Brynjólfsson.
Marta Valgerður Jónsdóttir f. 1889: Keflavík í byrjun aldar 1-3 : minningar frá Keflavík. – Reykjavík : Líf og saga, 1989
Matsáætlanir vegna vegagerðir, t.d. Suðurstrandarvegur.
Menningaminjar í Grindavikurkaupstað – Svæðisskráning – Orri Vésteinsson – 2001.
Náttúrfræðingurinn – 1972.
Náttúrufræðistofnun Íslands : Náttúrufar á sunnarverðum Reykjanesskaga. – Reykjavík : Samvinnunefnd um skipulagsmál á Suðurnesjum, 1989. 85 s.
Náttúruminjaskrá.
Orðabók Háskólans – ritmálsskrá.
Orri Vésteinsson.
Rauðskinna hin nýrri.
Rauðskinna I.
Reglugerð um fornleifaskráningu.
Reglugerð um þjóðminjavörslu.
Reykjanesbær : Reykjanesbær, 2003. 271 s., örnefnakort.
Reykjanesför 1796.
Reykjanesskagi vestan Selvogsgötu. – Reykjavík : Ferðafélag Íslands, 1984. (Ferðafélags Íslands, Árbók; 1984).
Saga Bessastaðahrepps.
Saga Grindavíkur.
Saga Hafnarfjarðar, eldri og nýrri.
Saga Njarðvíkur – Kristján Sveinsson.
Sagnir af Suðurnesjum – Guðm. A. Finnbogason.
Selatangar – verstöð og verkun.
Selvogsgata og Krýsuvíkurleiðir – Ólafur Þorvaldsson.
Sesselja G. Guðmundsdóttir f. 1947: Örnefni og gönguleiðir í Vatnsleysustrandarhreppi. – [Keflavík] : Lionsklúbburinn Keilir, [1995]. 152 s.
Sigurlína Sigtrygssdóttir – Handrit er birtist í “Göngur og Réttir”, Bragi Sigurjónsson, Bókaútgáfan Norðri, 1953, bls. 253-256.
Skammir – Skuggi.
Skipulag byggðar á Íslandi – Trausti Valsson – 2001
Skipulag byggðar á Íslandi – Trausti Valsson.
Skrá um friðlýstar fornleifar 1990 – Fornleifanefnd og Þjóðminjasafnið.
Skrá um friðlýstar fornminjar 1989.
Staður í Grindavík – Fornleifaskráning – Agnes Stefánsdóttir 1999.
Steinabátar – Sturlaugur Björnsson.
Strönd og Vogar – Árni Óla 1961.
Sturlaugur Björnsson f. 1927: Steinabátar : í máli og myndum. – [Keflavík] :
Sturlaugur Björnsson, 2000. 141 s.
Suður með sjó – leiðsögn um Suðurnes – Jón Böðvarsson.
Suðurnes. Reykjavík : Náttúrurfærðistofnun Íslands, 1982. 82 s.
Söguslóðir – afmælisrit helgað Ólafi Hanssyni sjötungum.
Sölvi Helgason.
Tillaga til alþýðlegrar fornfræði.
Tímarit Máls og menningar – 1966.
Tyrkjaránið.
Um sel og selstöðu í Grindavíkurhreppi 1979 – Guðrún Ólafsdóttir.
Um sel og selstöður í Grindavíkurhreppi – Guðrún Ólafsdóttir.
Undir Garðskagavita – Gunnar M. Magnús.
Útilegumenn og auðar tóttir – Ólafur Briem.
Útivist 1 og 6.
Við opið haf – Ásgeir Ásgeirsson.
Viðeyjarklaustur – Árni Óla.
Þjóðminjalög.
Þjóðsögur – ýmsar.
Þjóðsögur á Reykjanesi.
Þjóðsögur í heimabyggð.
Þjóðsögur og þættir.
Ægir 1936 – bls. 194.
Önefni og gönguleiðir í Vatnsleysustrandarhreppi – SG.
Örn og Örlygur, 1975. 239 s.
Örnefni í Ölfusi – Selvogur.
Örnefni og gönguleiðir í Vatnsleysustrandarhreppi – Sesselja G. Guðmundsdóttir 1995.
Örnefni og leiðir í landi Garðabæjar – 2002.
Örnefni og leiðir í landi Garðabæjar – Guðlaugur Rúnar Guðmundsson 2001.
Öskjuhlíð – Náttúra og saga – Helgi M. Sigurðsson og Yngvi Þór Loftsson 1993.

Vífilsstaðasel
Sel:
1. Er þar í seli haft lengi á sumri. Sel í Jarðab. VI, 168
2. At Sel edr Setr skylldu eptir laganna tilsøgn brúkaz á sérhvørium jørdum. sel LFR VII, 195
3. Hvar í Seli mætti hafa til stórra gagnsmuna. seli LFR VII, XVI
4. Og séu Garðar undanteknir, sem höfðu pening í seli til 1832. seli LandnIng III, 209 (1842)
5. Hér í sóknum er nú um stundir hvörgi haft í seli. seli SóknRang , 9
6. Þó á það sjer stað, að fleiri eða færri bændur leggja saman, hafa í seli í fjelagi og mynda þannig
sameiginlegt mjólkurbú. seli Bún 1899,
7. Opt standa saman í einni þyrpingu (hverfi) 4–8 sel. sel Bún 1899, 34
8. Kunna Íslendingar varla við það [ […]] að kaupmenn brúki landið fyrir útibú, eða hafi hjer í seli. seli Ísaf 1879, 48
1. Þu hefer eigi þat sem þu getr med ausit / enn hatt er ofan i brunninn. brunninn OGottNýjat Jh 4, 11
2. Vatz brunnuna [acc. pl.]. brunnuna OGottNýjat Opb 16, 4
3. Vatnsból bregðast stundum á vetur, og er þá vatnsvegur lángur. vatnsból Jarðab XI, 4
4. Fyrst skaltu velia þer gott vatnsbool. vatnsbool BHAt , 33
5. Á afviknum stad lángt frá vatnsbóli. vatnsbóli SpurnHeil , 28Kví:
1:.Aldrei var hún [::ærin] mjólkuð í kvíum. kvíum JÁÞj II, 89
2. Lýkst upp jökullinn, og verða þar fyrir kvíar, og stendur fellið efst uppi í kvíunum. kvíar NF VIII, 62
3. Morguninn næsta [ […]] var hún að mjólka ær í kvíum. kvíum SkGSkv, 46
4. Og þá langaði til að mæla enn meira og færa lengra út kvíarnar. kvíarnar Skírn 1860, 82

Nátthagi:
1. Nátthagi forn sést og verið hafa við túnmál á Þverá. nátthagi Sókn II, 55
2. Eru þar og um alla sveitina út um hagana þvílíkar niðurfallnar forngirðingar, líklega vörzlu- og
landamerkjagarðar, samt nátthagar eður akrar. nátthagar SóknRang , 125
3. Á ýmsum stöðum hafa verið byggðir nátthagar eða ,,bæli„, er ærnar hafa verið látnar liggja í að
sumrum. nátthagar Bún 1898, 126
4. Aðalkostur við nátthaga eru, að ærnar eru í sjálfheldu í þeim og nátthaginn ræktast. nátthaga Fjallk
1887, 30
5. Að byggja nátthaga handa fé á sumrum. nátthaga Skírn 1893, 17
6. Að byggja nátthaga. nátthaga Ísaf 1882, 24
7. Hann hefir og gert [ […]], sléttur stórar, garða og nátthaga. nátthaga ÞThFerð III, 339

Rétt:
1. Fer fólk að tínast af réttinni. réttinni Göngur II, 46
2. Lömbin tekin fyrir fullt og allt frá ánum, þau rekin til fjalla, en ærnar mjólkaðar til rétta. rétta Göngur V, 211

Smalabyrgi:
1. Selhreysi og smalabyrgi. smalabyrgi Ísaf 1890, 230
2. Enginn kemur upp að smalabyrginu framar, dalurinn hinumeginn er auður og tómur. smalabyrginu JóhKötlDauðs , 79
3. Hún þráir sitt gamla smalabyrgi. smalabyrgi JóhKötlSigl , 126
4. Í hjásetunni reisti hann fyrsta hús sitt, smalabyrgi, portbyggt með tveim kvistum. smalabyrgi Andv 1978, 4
5. Á Stóruskriðu var gamalt smalabyrgi, þannig staðsett að vel sást yfir fjallskinnina. smalabyrgi TrEmFólk , 138

Stekkur:
1. Því þá voru ólátabelgirnir teknir frá móðurspenanum og látnir í stekk. stekk JTrRit II, 393
2. Var lítil rétt út úr aðalréttinni, sem kölluð var stekkur. stekkur BKrFsl , 43
3. Vorið, sem hún [::ærin] gekk með Gotta, kom hún á stekkinn, þegar rekið var saman til fráfærnanna. stekkinn GFrRit II, 530
4. Á móti þessum ófögnuði var til gamalt ráð, sem kallað var að bera eld í stekk. stekk PHannLand , 304
5. Á stekkinn fór hún venjulega, þegar stíað var fyrir fráfærurnar. stekkinn Breiðdæla , 79
6. Ánum var síðan sleppt út úr stekknum, og nú áttu þær að hlaupa um stekk yfir nóttina. stekk EGuðmNýttSagn , 150
7. Lömbin voru hins vegar látin hlaupa um stekk fyrsta daginn, en ávallt voru þó einhverjir að gæta þeirra. stekk EGuðmNýttSagn , 151
8. Venja var að stía lömbum frá mæðrunum svo sem einn vikutíma á undan fráfærum, í stekk, sem til þess var gerður. stekk EGuðmNýttSagn , 149

Varða:
1. Heiðin var vörðuð 18 vörðum, hlöðnum úr fjallagrjóti. vörðum Vfsagn III, 211
2. Vörður eru gömul leiðarmerki á Íslandi. vörður ÁrbFerð 1967, 25

-Orðabók Háskólans.

Kaldársel

Sesselja Guðmundsdóttir tók í janúar 2002 saman upplýsingar um sel, sem getið er um í Jarðabókinni 1703. Þau eru eftirfarandi:

Gullbringu-og Kjósarsýsla.
Árnessýsla
Nefnd sel og eða selstöður.

Grindavíkurhreppur
1. Krisevik:
“Selstöður tvær á jörðin, aðra til fjalls en aðra nálægt sjó, báðar merkilega góðar. Og mega þær nýta hjálegumenn og bóndi.“ Skógur í landinu.
2. Isólfs Skále:
Ekki nefnd selstað en eiga skóg í Suðurnesja almenningum.
3. Hraun:
“Selstaða langt í frá og þó sæmilega góð.“ (sel í Þrenglsum).
4. Þorkötlu stader:
“Selstöðu brúkar jörðin og hefur lengi brúkað í Krýsivíkurlandi, þar sem heitir á Vigdísarvöllum, segja menn að selstaðan sje ljeð frá Krýsivík, en Krýsivík aftur ljeð skipstaða fyrir Þorkötlustaða landi. Er selstaðan að sönnu góð, en mikillega lángt og erfitt til að sækja.“
5. Hóp:
“Selstöðu þarf út að kaupa.“
6. Jarngerdar stader:
“Selstöðu hefur jörðin og brúkar enn nú þar sem heita Baðsvellir, og kvarta menn um að þar sjeu hagar oflitlir og þröngvir. Item sje þar stórt mein að vatnsleysi, þá þerrar eru, og fyrir þessa lesti selstöðunnar segja menn fulla nauðsyn til að kaupa selstöðu annarstaðar. Þessa brúkar bóndinn alleina.“
7. Husa Tofter:
„Selstöðu hefur jörðin lángvaranlega haft þar sem heitir á Selsvöllum, er þángað bæði lángt og erfitt að sækja.“
8. Stadur í Grindavík:
„Selstaða góð til haga, en lángt og erfitt til að sækja, hefur þó hjeðan frá staðnu brúkuð verið 1xxx ár á Selsvöllum.“

Hafnahreppur
9. Gálmatjörn:
“Selstöðu hefur jörðin átt sem nú er að mestu eyðilögð fyrir sandi, og verður því valla eður ekki brúkuð, og er augljóst að snart muni hún að öngvu liði verða.“
10. Merke Nes:
“Selstaða mjög haglítil og vatnslaus, so þíða verður snjó fyrir peníng, um sumur, þegar hann bregst, er ekki vært í selinu.“
11. Kyrkiu Vogur:
“Selstaða ei allfjarri. Mjög haglítil. En vatnsból í selinu mjög erfitt, so að á hestum þarf til að flytja um hásumar.“
12. Gamle Kyrkiu Vogur:
“Forn eyðijörð, hefur legið í auðn yfir stórt hundrað ár. Eru munnmæli að Kirkjuvogs bær sje þaðan fluttur, þángað sem nú stendur hann, og vill þá þetta bæjarstæði í Kirkjuvogslandi verið hafa. Aðrir halda að þetta bæjarstæði sje í Stafness landi.“
Gamle Kirkiuvogur: “ …. Nú að fleirum kringumstæðum betur yfirveguðum sýnist að sitt hafi hver bær verið, Kirkjuvogur, sem nú er bygður, og þessi gamli Kirkjuvogur, sem af gömlum documentum ráða er, að heitið hafi til forna Djúpivogur. . .“
13. Stafnes:
Ekkert minnt á selstöðu.
14. Basendar:
Kaupstaður. Nefndar eru 12 hjáleigur í landinu, í eyði fyrir 1-40 árum, landbrot og uppblástur.
15. Hualsnes:
“Selstöður tvær er sagt að kirkjan eigi, og eru nú báðar þær næsta því ónýtar fyrir grasleysi, og önnur aldeilis vatnslaus, so er og mestalt land jarðarinnar komið í sand, grjót og hrjóstur.“
16. Maasbuder:
“Tún fordjarfast stórkostlega af sands og sjáfar ágángi, og hefur sjórinn fyrir innan sjötíi ár brotið sig í gegnum túnið á tvo vegu, þar sem áður var svarffast land, so að nú stendur bærinn á umflotinni eyju, og fer þetta landbrot árlega í vöxt, so að nú er þar ekki fært yfir með stórstraumsflæði nema með brú, sem að brim brýtur af um vetur, og er það eitt með stærstum meinum ábúandans . . .“
17. Melaberg:
“Eyðijörð, hefur legið í auðn yfir hundrað ár.“

Vatnsleysustrandar hreppur
18. Innre Niardvik:
“Selstaða mjög haglítil.“
19. Storu Vogar:
“Selstöðu vissa á jörðin eina nærri þar sem kallað er Vogaholt, aðra vill hún eigna sjer þar sem heitir Fagridalur, en þar um eru misgreiningar, því Járngerðarstaðarmenn í Grindavík vilja eigna sjer þessa selstöðu, þó segja menn, að Fagridalur liggi fyrir norðan og vestan þann fjallahrygg, sem hæðst liggur millum Grindavíkur og Vatnsleysustrandar.“
20. Minne Vogar:
“Selstöðu brúkar jörðin frí hina sömu sem Stóru Vogar.“
21. Brunnastader:
“Selstöðu hefur jörðin við fjallgarð, eru þar hagar litlir, en vatnsskortur að miklu meini, þegar þerrar gánga.'“
22. Hlodunes:
“Selstöðu á jörðin þar sem heitir Hlöðuneskinn, og eru þar hagar bjarglegir en vatnsból í lakasta máta, so orðið hefur fyrir vatnsskort að flytja heim úr selinu.“
23. Stóru Aslaksstader:
“Selstöðu á jörðin frí þar sem heita Knararness sel, og eru þar hagar í lakasta máta en vatnsbrestur til stórmeina.“
24. Minne Aslakstader:
Sama selstaða.
25. Litla Knararnes:
Sama selstaða.
26. Stóra Knararnes:
“Selstaða þar sem heitir Knararness sel; eru hagar litlir mjög, en vatnsskortur til stórmeina, so að selstöðuna hafa menn næsta því forlátið, og kaupir bóndinn nokkrum sinnum selstöðu í fjarlægð.“
27. Breida Gierde:
Sama selstaða.
28. Audnar:
“Selstöðu á jörðin og brúkar þar sem kallað er Auðnasel, þar eru hagar nýtandi, en vatnsskortur til stórmeina margoft.“
29. Þorustader:
“Selstöðu á jörðin þar sem kallaðar eru Fornuselshæðir, þar eru hagar næsta að þrotum komnir, en vatnsból so lakt, að fyrir þann skort er selstaðan aflögð orðin, og hefur því bóndinn selstöðu að annara láni með miklum óhægðum og lángt í burtu.“ (tel að þarna sé átt við Sogasel. S.G.)
30. Kalfatiörn:
“Selstöðu á staðurinn þar sem kallað er Sogasel, og er í Stóru-Vatnsleysu landi; áður hefur hann og brúkað selstöðu þar sem staður á sjálfur land, þar sem heitir Fornuselshæði (svo hdr), þar er mein stórt að vatnsbresti og hagar naumir, en í Sogaseli skortir hvorki vatn nje gras, þó er þángað lángt og erfitt að sækja.“
31. Backe:
“Selstöðu brúkar jörðin ásamt staðarhaldaranum í Sogaseli í Stóru-Vatnsleysu landi.“
32. Fleckuvík:
“Selstöðu á jörðin og brúkar þar sem heitir Flekkuvíkursel, eru þar hagar viðsæmandi, en stórt mein að vatnsleysi, og báglegt eldiviðartak.“
33. Minne Vatnsleisa:
“Selstöðu segja menn jörðin eigi þar sem heitir Oddafell, og er þángað bæði lángt og erfitt að sækja, eru þar hjálplegir hagar og vatn nægilegt.“
34. Stóra Vatnsleisa:
“Selstöðu á jörðin þar sem heitir Rauðhólssel, eru þar hagar viðsæmandi, en stórt mein á vatnsskorti.“
35. Huassahraun:
“Selstöðu á jörðin þar sem heitir Hvassahraunssel; hagar eru þar sæmilegir en vatnsból brestur til stórmeina.“

Álftanesshreppur
36. Lónakot.
„Seltöðu á jörðin í egin landi, og eru hagar þar góðir, en þegar þurkur gengur, verður þar stórt mein að vatnsskorti.“
37. Ottarstader.
„Selstöðu á jörðin í Lónakotslandi, so sem á mót þeim skipsuppsátrum, er Lónakotsmenn hafa við Óttarstaði.“
38. Straumur.
„Selstöðu á jörðin þar sem heitir Straumssel, þar eru hagar slæmir, en oft mein að vatnsskorti þá þurkar gánga.“
39. Þorbiarnarstader.
“Selstöðu á jörðin þar sem kallað er Gjásel, þar eru hagar góðir, en vatn slæmt.“
40. Lambhæge.
“Selstöðu brúkar jörðin ásamt Þorbjarnarstöðum þar sem heitir Gjásel, eru þar hagar góðir en vatn slæmt.“
41. Ás.
“Selstöðu á jörðin í heimalandi, eru þar hagar sæmilegir og vatnsból gott.“
42. Ofridarstader.
„Selstöðu á jörðin í heimalandi, eru þar hagar sæmilegir en vatnsskortur mikill, og hefur því til forna bóndinn neyðst til að færa selið að eður í Ássland, og fyrir það halda sumir að Áss haf skipstöðu eignast í Ófriðastaðarlandi sem áður greinir.“
43. Hamarskot.
“Selstöðu eigna nokkrir jörðinni í Garðakirkjulandi þar nærri sem heitir Sljettahlíð hjá hellir nokkrum og skuli þar kallast enn í dag Hamarskotssel.“
44. Setberg.
„Selstöðu á jörðin þar sem heitir Kietsheller, eru þar hagar góðir, en vatnsból ekkert nema snjór í gjá, sem sólarhiti bræðir.“
45. Gardar.
“Selstöðu á staðurinn þar sem heitir við Kaldá, þar eru bæði hagar og vatnsból gott.“
46. Sandhus.
„Selstöðu á jörðin og hefur brúkað átölulaust þar sem heita Norðurhellrar.“
47. Hlid.
„Selstöðu hefur jörðin haft þar sem heita Norðurhellrar, þó ei ummælalaust af Garðastaðarhaldara, en ei hefur sú misgreining til laga komið.“
48. Mölshus.
„Selstöðu hefur jörðin brúkað þar sem heita Norðurhellrar.“
49. Brecka.
„Selstöðu hefur jörðin brúkað þar sem heita Norðruhellrar.“
50. Sualbarde.
„Selstöðu hefur jörðin brúkað þar sem heita Norðurhellrar.“
51. Suidhollt.
„Selstöðu hefur jörðin brúkað í Norðurhellrum.“
52. Deild.
„Selstaða hefur brúkuð verið til forna í Norðurhellrum.“
53. Selskard.
„Selstöðu má jörðin brúka í staðarins landi.“

Seltjarnarnesshreppur
54. Lambastader.
„Selstöðu þykjast nokkrir heyrt hafa jörðinni eignaða þar sem heitir undir Selfjalli og kallað er Lambastaðasel.“
55. Nes.
“Selstaða er jörðinni eignuð þar sem heitir Nessel í Seljadal undir Grímafelli, og hefur um lánga stund ekki brúkuð verið.“
56. Erfersey.
“Selstöðu á jörðin undir Selfjalli þar sem heitir Erferseyjarsel.“
57. Reikiavík.
“Selstaða er jörðunni eignuð þar sem heitir Víkursel undir Undirhlíðum; sumir kalla það gamla Víkursel; þar hefur jörðin brúkað hrís til eldiviðar fyrir selsins nauðsyn.“
Selvogur.
58. Snióthús.
“Selstöðu brúkar jörðin í óskiftum úthögum, sem hún hefur saman við Nesmenn haft og brúkað ómótmælt so lángt menn minnast.“ . . . „Vötn engin nema sjóstemma, og er það flutt á hestum til seljanna á sumardag, en kvikfje rekið meir en fjórðúng þingmannaleiðar til vatns.“ (37,5 km/4 = 9,4 km, aths. S.G.).
59. Nes.
“Selstaða vatnslaus sem áður segir um Snjóthús.“
60. Biarnastader.
“Selstaða lángt í frá og vatnslaus sem áður segir um Nes og Snjóthús.“
61. Gata.
“Selstöðu brúkar jörðin í sama stað sem Bjarnastaðamenn, og hefur það verið tollfrí og átölulaust það lengst menn minnast.“
62. Þorkelsgerde.
“Selstaða vatnslaus ut supra.“
63. Eima.
“Selstöðu brúkar jörðin í heiðinni, vatnslausa so sem aðrir.“
64. Windás.
“Selstaða í heiðinni vatnslaus sem annarstaðar.“
65. Straund.
“Selstöðu á jörðin gangvæna í eigin landi, en þó vatnslausa nærri sjer, nema votviðri tilfalli, þó er hjer skemra til vatns en annarstaðar hjer í sveitum frá seljum.“
66. Wogshús.
“Selstöðu á jörðin í Hlíðarlandi og færa menn þó vatn til selfólks brúkunar, en kvikfje er vatnað stórbágindalaust í Hlíðarlandi“
67. Stackawijk
“Selstöðu á jörðin yfrið erfiða, so valla er hestum fært á fjöll upp, þarf og vatn til að flytja, nema votviðri gángi því meiri, og er hún fyrir þessara ókosta sakir í margt ár ekki brúkuð.“
68. Herdijsarwijk
“ Selstöðu eigna menn jörðinni í Krísivíkurlandi, þar sem enn heitir Herdísarvíkursel. Ekki brúkast hún nú í nokkur ár, heldur önnur í heimalandi.“

Ölfus
69. Breiðabólsstaðarsel
„Inn af Löngudölum eru aðrir, grösugir dalir sem heita Kvíadalir. Eru klettabríkur milli þeirra. Mesta bríkin heitir Kvíadalaberg, nokkurra metra hátt standberf, sem horfir mót austri. Austan undan því eru allgreinilegar rústir. Þar stóð Breiðabólsstaðarsel. Tætturnar eru: 1) Tvö hús sambyggð, úti á grundinni, utanmál 6 m. lengd og 13 m. breidd, beggja húsanna. 2) Eitt hús upp við bergið, utanmá þess: 6 m. breidd og 5 m. lengd. 3) Lítið hús rétt við hlið hins, um 2 m. sinnum 2 m. að utanmáli.“
70. Litlalandssel
„upp á fjallinu, ofan Lyngbrekkna og Grislingahlíðar, er hraun austur frá Búrfelli. Það heitir Litlalandshraun. Í því austarlega er Litlalandssel, í stefnu frá Búrfelli á Kerlingarberg.“
71. Hlíðarendasel
„Á miðri leið frá Búrfelli inn að Geitarfelli er Hlíðarendasel, í stefnu af Búrfelli á Hrútagil.“

Fornleifar

Þjóðminjalög – fornleifar

Í fyrstu grein Þjóðminjalaga segir að “tilgangur laganna er að stuðla að verndun menningarsögulegra minja og tryggja að íslenskum menningararfi verði skilað óspilltum til komandi kynslóða. Lögin eiga að tryggja eftir föngum varðveislu menningarsögulegra minja í eigin umhverfi, auðvelda aðgang og kynni þjóðarinnar af menningarsögulegum minjum landsins og greiða fyrir rannsóknum á þeim.

Til menningarsögulegra minja teljast ummerki um sögu þjóðarinnar, svo sem fornleifar og gömul mannvirki, kirkjugripir og minningarmörk, forngripir, listmunir og nytjahlutir, svo og myndir og aðrar heimildir um menningarsögu þjóðarinnar. Til slíkra minja geta einnig talist staðir sem tengjast menningarsögu.

Þjóðminjar teljast þær minjar er varða menningarsögu Íslendinga sem ákveðið hefur verið að varðveita í Þjóðminjasafni Íslands, í byggðasöfnum eða með friðlýsingu.
Fornminjar samkvæmt lögum þessum eru annars vegar fornleifar og hins vegar forngripir”.

Í 9. gr. laganna segir að til “fornleifa teljast hvers kyns leifar fornra mannvirkja og annarra staðbundinna minja sem menn hafa gert eða mannaverk eru á, svo sem:

a. búsetulandslag, byggðaleifar, bæjarstæði og bæjarleifar ásamt tilheyrandi mannvirkjum og öskuhaugum, húsaleifar hvers kyns, svo sem kirkna, bænahúsa, klaustra og búða, leifar af verbúðum, naustum, verslunarstöðum og byggðaleifar í hellum og skútum;
b. vinnustaðir þar sem aflað var fanga, svo sem leifar af seljum, verstöðvum, bólum, mógröfum, kolagröfum og rauðablæstri;
c. gömul tún- og akurgerði, áveitumannvirki og leifar eftir veiðar til sjávar og sveita;
d. gamlir vegir, stíflur, brýr, vatnsvöð, varir, hafnir og bátalægi, slippir, ferjustaðir, kláfar, vörður og vitar og önnur vega- og siglingamerki ásamt kennileitum þeirra;
e. virki og skansar og önnur varnarmannvirki;
f. gamlir þingstaðir, meintir hörgar, hof og vé, brunnar, uppsprettur, álagablettir og aðrir staðir og kennileiti sem tengjast siðum, venjum, þjóðtrú eða þjóðsagnahefð;
g. áletranir, myndir eða önnur verksummerki af manna völdum í hellum eða skútum, á klettum, klöppum eða jarðföstum steinum og minningarmörk í kirkjugörðum;
h. haugar, dysjar og aðrir greftrunarstaðir úr heiðnum eða kristnum sið;
i. skipsflök eða hlutar úr þeim.

Minjar 100 ára og eldri teljast til fornleifa, en heimilt er þó að friðlýsa yngri minjar, sbr. 11. gr.”.

Fimmtánda greinin kveður á um að “Fornleifavernd ríkisins annist eftirlit með rannsóknum á fornleifum í landinu”.

Reglugerð um þjóðminjavörslu.

Í reglugerð um þjóðminjavörslu er kveðið á um hlutverk hennar í 1. gr: “Hlutverk þjóðminjavörslunnar er að stuðla sem best að varðveislu menningarminja þjóðarinnar, rannsókn þeirra og kynningu”.

Reglugerð um fornleifaskráningu.

Nýlega hefur menntamálaráðuneytið samþykkt reglugerð sem tekur af allan vafa um hvað í fornleifaskráningu felst. Hún hljóðar svo:
„Fornleifaskráning er gerð undir stjórn fornleifafræðings og er fólgin í kerfisbundinni söfnun upplýsinga um fornleifar sbr. [9]. grein þjóðminjalaga. Við fornleifaskráningu skal taka saman ritaðar jafnt sem munnlegar heimildir um fornleifar og allir þekktir minjastaðir skoðaðir á vettvangi, hvort sem fornleifar eru sýnilegar á yfirborði eða ekki. Allir minjastaðir skulu færðir á kort og gerðar lýsingar og uppdrættir af þeim minjum sem sýnilegar eru. Fornleifaskráningu telst því aðeins lokið að út hafi komið fjölrituð, prentuð eða stafræn skýrsla um hana með kortum, teikningum og lýsingum á minjastöðum.“

Friðlýsingarskrá

Á friðlýsingarskrá fornleifanefndar útg. 1990 er einungis eitt sel skráð á Reykjanesi. Það er Kaldársel: “Bæjarhús, rétt sunnan við skála KFUM”. Minjarnar voru sléttar út á sínum tíma vegna framkvæmda við skálann, en sjá má móta fyrir þeim á túninu. Daniel Bruun teiknaði upp mannvirki í Kaldárseli skömmu eftir aldarmótin 1900 og tók ljósmyndir. Á þeim sjást hlutar selsins þar reyndar á að vera búið allt árið.

Almenningsvegur

Þjóðlíf og þjóðhættir – Guðmundur frá Egilsá.

ÚRDRÁTTUR:

I. Undir hausthimni:
Göngur og réttir.
1. Göngur og réttir hafa löngum skipað hátíðlegan sess í hugum sveitafólks með eftirvæntingu og spennu. Í bændasamfélagi fortíðar voru drengir farnir að hlakka til gangnanna upp úr höfuðdegi, þegar tók að hilla undir heyskapalok með aðfarandi hausti, svo vatn var farið að koma í munninn, er hugsað var til nýrrar og ilmandi kjötsúpu og digurra sláturkeppa, sem röðuðu sér á búrborðið eins og sauðir á garða.
2. Matföng voru oft einhæf, varð jafnvel að skera við nögl hjá fátækara fólki, einkum er leið á sumar, þegar ekki fannst lengur kjötbiti á borni saltkjötstunnunnar.
3. Tár gleymast og þorna yfir feitum bita eða mörvuðum sláturpekk, því feitin var höfuðeinkenni alls góðmetis þess tíma.
4. Göngur og hlaup við haustsprækar kindur innan um fjalldrapa og lyng, sem orðið var rautt eins og jólakerti var betri en vöruferðin með magamiklum kaupmanni, sem lifði á rúsinum og döðlum og bruddi kandís með kaffinu. Ekkert var betra en reksturinn þegar maður fékk að fara langan veg ríðandi, vaka heila nótt og sjá sólina rísa með nýgreitt hár upp úr ókunnu dalverpi.
5. Loks var runninn upp sunnudagurinn í tuttugustu og annarri viku sumars – gangnasunnudagur – mikill dagur og búið að sjóða í gagnanesti og baka brauð, ásamt öðrum undirbúningi.
6. Þegar menn höfðu hresst upp á líkamshróið í réttunum, var gengið til réttar og ævinlega byrjað á því að draga ókunnuga féð út.
7. Þegar drætti var lokið, þurfti að smala úrtíningnum, því ekki var girðingarhólf.
8. Silfrastaðarétt var gengin á tveimur dögum. Hún var aðalréttin, svokölluð skilarétt.
9. Réttin var eitt fjölmennasta mannamót í sveitinni.
10. Skylda landeigenda var að smala heimalönd.

Sláturtíð.
1. Eftir fyrstu göngur tóku haustannir við, og voru sláturstörfin þar gildur þáttur. Strax og bændur höfðu náð saman mestum hluta fjár var tekið frá, það sem fara átti í kaupstað til slátrunar, og rekið eins fljótt og auðið var.
2. Hausar, fætur, mör og rislar voru bundnir í klyfjar, kannski vambir og viðkvæmur innmatur frekað silað upp, lifrar og hjörtu fluttar í trékössum. Erfiðleikar voru oft með ílát undir blóð.
3. Strax og heim var komið með slátrin, var hafist handa að taka allt upp og breiða. Salt var stráð í strjúpa sviðahausa.
4. Mikil vinna var að kalóna vambir.
5. Talsvert verk var að bryja mörinn.
6. Slátur var soðið í þrjá tíma og ævinlega í stærsta potti heimilisins.
7. Sviðaflot var talið ganga næst smjöri.
8. Adrei var farið í heimaslátrun fyrr en upp úr þriðju göngum eða eftirleit. Jafnan var nokkrum sauðum slátrað heima.
9. Sláturféð var rekið í hús og síðan ein og ein kind tekin og leidd inn á blóðvöll.
10. Kjötið var látið hanga áður en það var reykt.
11. Magálar voru eftirlætismatur.
12. Stundum morknaði hangikjöt og þótti sumum það ekki verra.
13. Gærur voru rakaðar með heimasmíðuðum gæruhníf, oftast úr ljáblaði.
14. Sauðskinn voru blásteinslituð, lögð í blásteinsvatn nýrökuð.
15. Stórgripahúðir voru rakaðar og yfirliett spýttar á vegg eða þilstaf. Úr þeim voru leðurskórnir gerðir.
16. Allt var hirt, sem mögulegt var, og nýtt til matar eða annarra þarfa búsins.
17. Súrmatur allur var geymdur í köggum og olíufötum og mestan part í mysu, þó var stundum drýgt með vatni og sakaði ekki á slátur.
18. Kaggar voru íslensk smíði, jafnvíðir og á hæð við síldartunnu.
19. Kæfa var ævinlega gerð á haustin. Í hana var helst nota ærkjöt.
20. Allt flot var nýtt. Kjötflot þótti gott með brauði, ef lítið var um smjör, einnig með harðfiski.
21. Bræðingur var oft gerður og notaður til viðbits.
22. Mör var aldrei bræddur fyrr en lokið var öðrum sláturstörfum.

Matur og matseld.
1. Matseld var eitt þeirra starfa, sem átti sér engan endi fremur en eilífðin og var í umsjá og verkahring kvenna.
2. Það var mikið verk að “koma mjólkinni í mat” og hirða mjólkurílát, sem yfirleitt voru úr tré.
3. Einn þátturinn í því mikla verki að koma mjólkinni í mat var skyrgerðin. Fyrst var undirrennan flóuð.
4. Á heimilum, sem ekki var hægt að safna skyri á sumrin til vetrarforða, var oft steypt saman, undanrennu safnað í ílát og látin súrna.
5. Vöruskipti milli sjómanna og bænda voru nokkuð algeng og báðum hagkvæm, þar eð fáir báru digra sjóði. Bændur fengu fisk, nýjan, saltaðan eða hertan og létu ýmsar landbúnaðarvörur fyrir.
6. Maðkamaltur fiskur var sætur og nokkuð bragðgóður og hafði engum orðið meint af að eta hann.
7. Man ekki eftir orðinu grænmeti í máli manna og ferska ávexti sá ég aldrei.
8. Hænsni voru á einstaka bæ.
9. Einstak maður komst að orði, að heitt kaffi “brenndi úr manni þorstann”.
10. Flóuð mjólk var stundum drukkin og kölluð “heitmjólk”.
11. Kornkvarnir voru á velflestum bæjum.
12. Fuglinn var silaður upp í kippum.

Ljósfæri.
1. Það mun hafa verið siður á sumum bæjum að kveikja ekki upp fyrr en um göngur, því allt var sparað.
2. Lýsislampar voru úr sögunni þegar ég man eftir. Algengustu ljósfæri í frambæ og peningshúsum voru olíutýrur.
3. Tálgaður var annar endinn af tvinnakerfli.

Kyrralíf.
1. Þegar haustönnum lýkur ásamt fjallgöngum og matarstússi tila ð mæta kyrrlátum æðarslætti vetrar, fellur líf fólksins í nokkrn veginn fastan farveg um sinn.
2. Kominn er vetur með rokkhljóð í baðstofu, tíst prjóna og urghljóð kamba.
3. Fram undan eru dagar, sem æ styttast. Sjálf sólin gerist tómlát.
4. Í þessum hæggenga heimi gefa bændur sér kannski tíma til að staldra við á bæjarstéttinni og ropa af vellíðan eftir góðan málsverð, þar sem feit slátursneið hefur synt í hræringsskálinni.
5. En ekki geta allir litið á lífið með þvílíkri velþóknun. Í djúpi hinnar kyrrlátu þagnar getur leynst kvíði fyrir komandi skammdegi.
6. Ef einhvers staðar er eftir hrísmór eða birkikló, sem glatt hefur augu mann í sumar, verður þó gengið þangað út og öxin reidd að undir vor.
7. Dytta varð að húsum yfir veturinn. Flest hús voru úr torfi og grjóti.

Húsfólk.
1. Í þennan tíma var algengt að hafa húsmennskufólk á bæjum, fæddi sig sjálft, oft skepnur, sem það heyjaði fyrir og vann húsbændum oftast eitthvað, að minnsta kosti fyrir húsmennskunni.

Kvöldvökur.
1. Stundum las pabbi bækur upphátt á vökunni og kom sér vel, því mamma var mikil starfskona og féll sjaldnast verk úr hendi.
2. Draugar og hulduverur voru farnar að setja ofan, en myrkfælni algeng.

Ígangsplögg og stag.
1. Þjónustan var ávallt kona. Bar henni að draga vosklæði, að minnsta kosti sokka, af þeim karli, er hún þjónaði.
2. Ekki mátti fara bæði úr skóm og sokk á öðrum fæti. Þá afklæddust menn láninu.
3. Vettlingar voru ýmislegrar gerðar, sparivettlingar og ullarvettlingar.
4. Íleppar voru notaðir innan í alla skó.
5. Konur og yngri börn gengu í sauðskinsskóm, karlar oftast í leðurskóm, nema spari. Kvöldskór voru altént úr sauðskinni.
6. Skinnsokkar voru saumaðir úr sauðskinni, náðu aðeins til hnés.
7. Við skógerð voru notaðar sérstakar nálar.
8. Utanyfirskór voru eiginlegar skóhlífar, einkum notaðar við heimsóknir.

Rjúpnaveiði.
1. Fyrrum voru rjúpur veiddar í vað.
2. Aldrei var gengið til rjúpna á sunnudögum. Hefð var að aflífa ekki á helgidögum.
3. Hagstæðasta veður til rjúpnaveiða var logn og nokkurt frost.
4. Rjúpur voru ekki skotnar á flugi, stafaði trúlega af því að skotfæri kostuðu sitt.
5. Rjúpur voru verslunarvara.
6. Allt hirt af rjúpunni nema garnir.

Jól.
1. Alltaf nóg að starfa í aðdraganda jólanna.
2. Bærinn var sópaður og skúraður nærri eins og á vorin.
3. Allt bakað á hlóðum meðan engin var eldavél.
4. Kökukeflið var ávöl spýta. Stundum var flaska notuð í bland.
5. Þetta voru miklir dagar. Á Þorláksmessu var hangikjötið tekið niður úr eldhúsrótinni og soðið í stórum potti. Hangikjötsilmurinn fannst alla leið út á hlað.
6. Á aðfangadag fóru fram hreingerningar á sjálfu mannfólkinu.
7. Um þetta leyti var byrjað að hleypa til ánna.
8. Klukkan sex á aðfangadag gengu jólin í garð.
9. Allir fengu sitt kerti. Það bar þessa blessaða birtu.
10. Uppistaðan í jólamatnum var hangikjöt og laufabrauð.
11. Ekki voru jólagjafir komnar til sögunnar.
12. Aldrei var spilar á spil á jólanóttina.
13. Jóladagurinn bar örlítið annan blæ, lítið eitt veraldlegri. Þá mátti spila á spil og skvetta sér upp og auðvitað fara í kirkju.
14. Þegar fullorðna fólkið spilaði, en það var helst ef gestir voru, þá var það einkum trompvistin.
15. Á gamlárskvöld var borðað á svipuðum tíma og jólanótt. Þá var líka kveikt á kertum, því auðvitað var ekki bruðlað með þau fremur en annað.
16. Á nýársdag hafði mamma oft baunir og kjöt í miðdegismat, en þá voru matmálstímar sömu og hversdags.
17. Á þrettándakvöldi var einni eitthvað tilhald í mat. Það var kallað að rota jólin.

Gegningar.
1. Gegningar voru fyrirferðamikill þáttur í vetrarstarfinu og höfðu sinn hefðbundna tíma, eftir því sem við var komið.
2. Það er svo margt smálegt í sveitinni, sem hægt er að gleðja sig við á hverjum degi.

Gestaflugur höfðu spásagnargáfu. Tylltu sér á stólinn við baðstofuborðið, ekki brást, að von var á gestkomu.

Hrosshárstóskapur tilheyrði vetrarvinnunni.

Um vetur skófu menn af sér í bæjardyrum.

Þá höfðu menn oft sokkaskipti. Gestum voru færðir þurrir sokkar.

Konur fléttuðu yfirleitt í tvo hversdags.

Þær báru kaffirót á kinnar til að fá rjóðan lit.

Tóbaksílát voru að ýmissri gerð; tóbakspungar, pontur og dósir.

Spár.
1. Jafnan hafa vissir dagar veitt vísbendingar um komandi tíð.
2. Fyrsti september spáir um haustveðráttu.
3. Ef jörð er auð á jólum, mátti búast við hvítum páskum og öfugt.
4. Þurr þorri, þeysöm góa, votur einmánuður. Þá mun vel vora.
5. Hrafnahret níu nóttum fyrir sumar. Þá verpir hrafninn.
6. Uppstigningardagshretið og hvítasunnuhretið.
7. Vorið gerir útslagið á allt, sögðu menn, heyrist jafnvel enn.
8. Sumir tóku mark á sumardeginum fyrsta, aðrir meira á sunnudeginum fyrstum í sumri.
9. Jónsmessunótt bjó yfir sérstökum törfum varðandi heilsufar.
10. Hundadagar bjuggu yfir þeim kynjamætti að spá fyrir um veður.
11. Vígahnettir boðuðu mannslát.
12. Tunglið hafði áhrif á fleira en veðurfar. Það hafði einnig áhrif á “gangmál” búfjár.
13. Nöfn í draumi gátu verið viðsjárverð. Hörð nöfn voru ekki fyrir góðu, þveröfugt við mjúk nöfn.
14. Ekki var neitt smáræðis happ að dreyma óhreinindi.
15. Ef mann klæjaði í lófa eða hægri augabrún í vöku, þótti manni betur.
16. Rjúpan sagði til um veðursprár.

II. Sumardís með sól í hári:
Líður að vori.
1. Loks hillir undir vorið. Menn hafa þreyð þorrann og góuna og páskana.
2. Vermisteinn nefnist það þegar svellglottar eru farnir að lyftast og ísar orðnir ótryggir að vori.
3. Sumardagurinn fyrsti var mikil hátíð.
4. Sleppt var um sumarmál, ef tíð var sæmileg.
5. Hugað var að grenjum síðast í maí.
6. Þó vorið fari oft hægt af stað, kemur það ævinlega á endanum.
7. Taðkvörnin var tekin fram, sem raunar hét skítavél.
8. Þegar lokið var vorsmölun, lá fyrir að ausa áburðinum á túnið og var það gert úr skarntrogum.
9. Útstungan var talsvert verk. Úti á hlaðhólmanum var mamma og klauf hnausana í flögur og breiddi jafnóðum.
10. Taðið var borið saman í fanginu í hlaðann, sem var valinn staður, hvort hlaðinn skyldi vera ferkantaður eða hringlaga. Í undirstöðurnar voru flögurnar reistar þétt saman á röð og þá ákveðin stærðin.
11. Ef pabba datt í hug að fækka þúfum í túninu, slétta svo sem fimmtíu eða hundrað ferfaðma, var valinn til þess einhver tími vorsins.
12. Ofast þurftu torfhúsin einhverja viðgerð. Venjan var að lagfæra eitt hús í einu.

Bæir og byggingar.
1. Eins og áður hefur verið getið, þurftu torfhús sífellda lagfæringu og endurnýjun.
2. Byggingarefnið var torf, grjót og mold.
3. Jafnan voru veggir tvíhlaðnir, oftast með mold milli ytra og innri hleðslu.
4. Veggir bæjar og peningshúsa voru tíðast hlaðnir úr grjóti, klömbru og streng, oftast með kvíahnaus (stokkhnaus) í hornum nema horn væru hlaðin ávöl.
5. Klambra var langur hnaus, með talsverðum fláa og miklu þykkri í annan enda, vissi sá alltaf að útbrún veggs.
6. Grjót í udnirstöðu veggja var alla tíð stórt.
7. Ef veggur var ekki allur grjóthlaðinn eða úr grjóti og streng, var oftast klömbruhleðsla ofan á grjótinu.
8. Annars er ég ekki viss um að versti ókostur torfbæja hafi verið kuldinn, heldur miklu fremur þaklekinn.

Hreingerningar.
1. Ævinlega á vori.
2. Þetta var mikill dagur og tekinn snemma.
3. Baðstofan var sandskúruð hátt og lágt og rúmin.
4. Allar tómar súrtunnur voru bornar út og velt upp úr bæjarlæknum.

Vorsmalanir voru tvær og hagað á svipaðan hátt og
haustgöngur.

Ávallt var reynt að byrja ullarþvott í góðu veðri og þá jafnan
farið snemma á fætur.

Heyskapur.
1. Það fór að sjálfsögðu eftir sprettu og tíðarfari, hvenær heyskapur hófst, algengast var þó um tólftu helgi sumar og stæði hann í tíu vikur.
2. Aldrei var unnið á sunnudögum nema mikið lægi við.
3. Karlar slógu og konur rökuðu.
4. Bindingsdagar voru miklir dagar, einkum þegar bundið var af túni.

Messurnar voru helstu samkomur fólks fyrrum.

Meðal skemmtiferða var að ríða á útkirkjur.

Úr Þjóðlíf og þjóðhættir – 1991 – Guðmundur frá Egilsá – bóndi frá 1905-1932.

Nafn: Fjöldi: Fundið:x Staðsetning:
Aðalhola – 17 m djúp – 1 x Kapelluhrauni
Aðventan 1 x Hrútargjárdyngja
Afmælishellir – 40 1 x Hnúkum
Annar í aðventu – 160 1 x Stakkavíkurfjalli
Arnarhreiðrið – 170 1 x Leitarhrauni
Arnarseturshellir – 100 1 x Arnarseturshrauni
Arngrímshellir – fjárh. 1 x Klofningum
Arngrímshellir s. -30- 1 x Klofningum
Aukahola – 10 m djúp – 1 x Kapelluhrauni
Álfakirkja – fjárhellir 1 x Óttastaðalandi
Áni – 70 – hleðslur 1 x Selvogi
Árnahellir – 150 – 1 x Leitarhrauni
Áttatíumetrahellir 1 x Brennisteinsfjöllum
Bálkahellir – 450- 1 x Klofningum
Bálkahellir – miðgat 1 x Klofningum
Bálkahellir – neðsta gat 1 x Klofningum
Bátahellir – 25 – 1 x Strompahrauni
Bekkjaskútinn 1 x Óttast.selsst.
Bjargarhellir 1 x Strandarhæð
Bjargarhellisskúti 1 x Strandarhæð
Bjössabóla – 90 – 1 x Krýsuvíkurhrauni
Bjössabóla – 80 – 1 x Krýsuvíkurhrauni
Bjössabóla – 30 – 1 x Krýsuvíkurhrauni
Bláslæða -25- 1 x Leitarhrauni
Bleikingshellir – 1 x Bleikingsdal
Bólan 1 x S/Sauðabrekku
Bólið – hleðsla – tótt 1 x Hellholti
Bratti – 280 – 1 x Þríhnúkum
Breiðabás – fjárhellir 1 x Herdísarvík
Breiðabáshellir – 800- 1 x Breiðabás
Brennisteinshellar 3 Brennisteinsfjöllum
Brennuselshellar 2 x Almenningum
BRH-01 1 x Breiðdalshraun
BRH-02 1 x Breiðdalshraun
BRH-03 1 x Breiðdalshraun
Brugghellir 1 x Hvassahrauni
Brugghellir – 160- 1 x Arnarseturshrauni
Brunntorfuhellir 1 x Brunntorfum
Brúnahellir – 30 1 x Stakkavíkurfjalli
Búrfellshellir 1 x Búrfellsgjá
Bæjarfellshellir 1 x Bæjarfelli
Dauðadalah. – 500- 6 x Markraki
Dauðsmannsskúti 1 Litla-Kóngsfell
Dátahellir – 40 – 1 x Arnarseturshrauni
Dimma 1 x Hafnarberg
Dimmihellir – 30 – 1 x v/Gráhrygg
Djúpihellir – 300 – 1 x Strompahrauni
Dollan – 30 – 1 x Arnarseturshrauni
Dóruhellir 1 x Hrútargjárdyngja
Draugahellir 1 x Heiðmörk
Draugaskúti 1 x Litla-Kóngsfell
Draugshellir 1 x Breiðabólstað
Dýpið 1 x Kristjánsd. syðst
Dýrfinnuhellir 1 x Illahraun
E-1 (FERLIR) 1 x Eldborgarhrauni
Efri-hellar – fjárhellar 1 x Kapelluhrauni
Efri-hellir v/Húsafell 1 x Grindavík
Eimuhellir – 400 1 x ofan Vörðufells
Einbúahellir 1 x vestan Einbúa
Eldvarparhellir I 1 x Eldvörpum
Eldvarparhellir II 1 x Eldvörpum
Eldvarparhellir III 1 x Eldvörpum
Eldvarparhellir IV 1 x Eldvörpum
Eldvarparhellir V 1 x Eldvörpum
Elgurinn – 100 1 x Tvíbollahrauni
Fellsendahellir 1 x Þorlákshöfn
Ferlir 1 x Eldborgarhrauni
Fimmrásahellir 1 x Herdísarvíkurhrauni
Fjarðarhellir – skúti 1 x Hellisgerði
Fjárhellar – hleðslur 2 x Kálffell
Fjárskjólshraunshellar 7 x Fjárskjólshraun
Fjárskjólshraunshellir 1 x Fjárskjólshraun
Fjárskjóshraunsfjárh. 1 x Fjárskjólshraun
Flatur – 60 – 1 x Arnarseturshrauni
Flóki – 500 – 1 x Tvíbollahrauni
Fosshellir 1 x Helgadal
Fosshellir -80 1 x Heiðinni há
Gapi 1 x Selvogi
Gashellir 1 Tvíbollahrauni
Gatið 1 x Hrútargjárdyngja
Gálgahraunshellir 1 Gálgahrauni
Gegnumg. – 100 – 1 x Arnarseturshrauni
Geilin 1 x Hrútargjárdyngja
Ginið 1 x Sauðabrekkum
Gíslhellir 1 x ofan Gíslhellislága
Gjáahellir – fjárhellir 1 x Gjánum
Gjáarréttarhellir 1 x Búrfellsgjá
Gjögur – 1 x Leitarhrauni
Gljái – 100 – 1 x Strompahrauni
Goðahellir 1 x Strompahrauni
Gránuskúti 1 Þorbjarnastaðir
Grindavíkurhellir 1 x Grindavíkurhrauni
Grindavíkurvegshellir 1 x Grindavíkurhrauni
Grjóti 1 Þríhnúkahrauni
Grændalahellir 1 x Hvassahrauni
Guðbjargarhellir 1 x Grindavík
Gullbringuhellar 3 x a/við Gullbringu
Gvendarbrunnshellir 1 x v/Gvendarbrunn
Gvendarhellir 1 x Klofningum
Hafri – 50 – 1 x Hellisholti
Hallur – 260 – 1 x Herdísarvíkurfjalli
Hamarshellir 1 v/Eldvörp
Hamarskotshellir 1 x n/Sléttuhlíðar
Hattur – 30 – 1 x Arnarseturshrauni
Háaleitishellir 1 Nesheiði
Hásteinahellir 1 Nesheiði
Heiðarvegsskúti 1 x v/Heiðarveg
Hellholtsfjárhellir – I 1 x Hellholti
Hellholtsfjárhellir – II 1 x Hellholti
Hellholtshellir – 70 – 1 x Hellholti
Helliholtshellar 2 x Hellholti
Hellir 1 x Sléttuhlíð
Hellir – fjárhellir 1 x Breiðabás
Hellisbjargarhellir 1 x Hlíðarenda/Selv.
Hellisþúfuhellir 1 x Nesheiði
Herdísarfjallsfjárskjól 1 x Herdísarvíkurfjalli
Herdísarvíkurhraunsh. 1 Herdísarv.hrauni
Hesthellir – 160 – 1 x Arnarseturshrauni
Hildarhellir 1 x Stórhöfðahrauni
Híðið – 155 – 1 x Hrútargjárdyngja
Hjallhólahellir 1 x Hvassahrauni
Hjartartröð – 310 – 1 x Tvíbollahrauni
Hlíðarendahellir 1 x Leitarhrauni
Hlíðarskarsgötuhellir 1 x v/Hlíðarskarðsveg
Hnappur – 80 – göng 1 x Arnarseturshrauni
Hnúkahellir 1 x Hnúkum
Hnúkaskúti – 30 1 x Hnúkum
Holan – 50 1 x Hrútargjárdyngja
Hólmshellir 1 x túninu á Hólmi
Hraunfosshellir 1 x Helgadal
Hraunsholtshellir 1 x Flatahrauni
Hrauntunguhellir 1 x Hrauntungum
Hreiðrið 1 x Kaldárseli
Hrossagjárhellar – 1 x Heiðinni há
Hrossagjárhellar -2 1 x Heiðinni há
Hrossagjárhellar -3 1 x Heiðinni há
Hrossagjárhellar -4 1 x Heiðinni há
Hruni – 60 – 1 x Hellisholti
Hundraðm.h. – 200 – 1 x Helgadal
Húsfellshellir 1 x Húsfelli
Húshellir 1 x Hrútargjárdyngja
Hvalur – 50 1 x Arnarseturshrauni
Hvammahraunshellir 1 x Hvammahrauni
Hvatshellir 1 x Sléttuhlíð
Ísólfsskálahellir 1 x Ísólfsskáli
Ísólfsskálaskúti 1 x Katlahrauni
Járnhellar 1 Selvogi
Jóhanna – 30 1 x s/Hellholts
Jónshellar – skútar 3 x Vífilstaðarhrauni
Jónshellir 1 x Grindavík
K-1 1 x Kistuhrauni
K-2 1 x Kistuhrauni
K-3 1 x Kistuhrauni
K-4 1 x Kistuhrauni
K-5 1 x Kistuhrauni
K-6 – 450 1 x Kistuhrauni
Kaðalhellir 1 x Kaldárseli
Kaldárselshellar 5 x Kaldárseli
Kaplatór – fjárhellir 1 x Helgafell
Katlahraunsfjárskjól 1 x Katlahrauni
Katlahraunshellir 1 x Katlahrauni
Kálffellsfjárhellar 2 x Kálffelli
Kápuhellir 1 Þorbjarnastaðir
Kershellir 1 x Sléttuhlíð
Ketshellir 1 x Sléttuhlíð
KIS-01 1 x Kistufellshrauni
KIS-02 1 x Kistufellshrauni
KIS-03 1 x Kistufellshrauni
KIS-04 1 x Kistufellshrauni
KIS-05 1 x Kistufellshrauni
KIS-06 1 x Kistufellshrauni
KIS-07 1 x Kistufellshrauni
KIS-08 1 x Kistufellshrauni
KIS-09 1 x Kistufellshrauni
KIS-10 1 x Kistufellshrauni
KIS-11 1 x Kistufellshrauni
KIS-12 1 x Kistufellshrauni
KIS-13 1 x Kistufellshrauni
KIS-14 1 x Kistufellshrauni
KIS-15 1 x Kistufellshrauni
KIS-16 1 x Kistufellshrauni
Kistufellshellar 3 x Kistufellshrauni
Kistufellshellir – 160 1 x Kistufellshrauni
Kjallarahellir 1 x Heiðin há
Klofahellir – 115 – 1 x Sandklofahrauni
Kokið 1 x Hrútargjárdyngja
Kolbeinshæðahellir 1 x Kolbeinshæð
Kolbeinshæðaskjól 1 x Þorbjarnastaðir
Kristjánsdalah. – 300- 3 x Kristjánsdölum
Krókudílahellir 1 x Strompahrauni
Krýsuvíkurhellir 1 x Bergsendar
KST-1 (Ískjallarinn) 1 x Kistufellshrauni
KST-2 (Jökulgeimur) 1 x Kistufellshrauni
KST-3 (Kistufellsg.) 1 x Kistufellshrauni
KST-4 (Loftgeimur) 1 x Kistufellshrauni
Kubbur – 60 1 x Arnarseturshrauni
Landamerkjahellir 1 x Krýs./Herd.vík
Langihellir – 500 – 1 x Strompahrauni
Leiðarendi 1 x Tvíbollahrauni
Leitahraunshellir 1 Leitarhrauni
Litlahraunshellir 1 x Litlahrauni
Litlalandsselshellir 1 x Öfusi
Litli-Brúnn 1 Þríhnúkahrauni
Litli-Rauður 1 Hrútargjárdyngja
Loftsskúti 1 x Hvassahrauni
Lónakotsfjárhellir 1 x vestan Lónakots
Lýðveldishellir 1 x Brennisteinsfj.
Lækjabotnahellir 1 x Lækjarbotnum
Maístjarnan 1 x Hrútargjárdyngja
Maríuhellar 3 x Heiðmörk
Meitlaskjól 2 x v/Óttast.selst.
Mosaskarðshellir 1 x Mosaskarði
Mosaskarðhellir efri 1 x Mosaskarði
Músarhellar – 80 – 3 x Valabóli
Músarhellir 1 a/v Kleifarv.skarð
Mölunarkór 1 x Selatöngum
Mönguhola 1 x Merkinesi
Naddi – 30 – 1 x Arnarseturshrauni
Nátthagi – 450 1 x Stakkavíkurfjalli
Neðri-Hellar 1 x Gerði
Nesselsbóla 1 x Selvogi
Nesselshellir 1 x Selvogi
Neyðarútgöngud.hellir 1 x Hrútargjárdyngja
Niðurfallið 1 x Herdísarvíkurhrauni
Nían 1 x Vatnaheiði
Níutíumetrahellir 1 x Helgadal
Norðurhellar 1 x Urriðavatnshrauni
Norðurhellir 1 x Óttarstaðaseli
Norðurhellir 1 x Urriðavatnshrauni
Nónhellir 1 x Vogastapa
Nótarhellir 1 x Selatöngum
Nýhruni 1 x Kistufellshrauni
Oddshellir 1 x Kálffell
Ó 1 x Eldvörpum
Óbrennishólahellir 1 x Óbrennishólum
Óttarstaðafjárhellir 1 x s/v Óttarstaða
Óttarstaðaselshellar 3 x Almenningum
Páskabóla 1 x v/Hlíðarskarðsveg
Pínir 1 x a/v Kleifarv.skarð
Ranghali 1 x Strompahrauni
Raninn 1 x Hrútargjárdyngja
Rauðhólaskútar 2 x Almenningum
Rauðhólshellir 1 x Óttarstaðaseli
Rauðshellir 1 x Helgadal
Raufarhólsh. – 1360 – 1 x Leitarhrauni
Rebbi – 260 1 x Stakkavíkurfjalli
Rebbi 2 – 100 – 1 x Stakkavíkurfjalli
Rebbi 3 (Hvalskj. – 90 1 x Stakkavíkurfjalli
Rósahellir – 60 – 1 x Strompahrauni
Rósaloftshellir – 40 1 x Tvíbollahrauni
Rótahellir – 210 – 1 x Strompahrauni
S 1 x Núpshlíðarhálsi
Salur 1 x Arnarseturshrauni
Sandfellshellir 1 x s/v Þórðarfell
Sandklofahellir 1 x Sandklofa
Sauðabrekkuhellir 1 x Sauðarbrekkugjá
Sauðahellir 1 x Vífilsstaðahlíð
Sauðahellirinn 1 x Urriðakotshraun
Sautjándimaíhellir -1 1 x Brennisteinsfj.
Sautjándimaíhellir -2 1 x Brennisteinsfj.
Sautjándimaíhellir -3 1 x Brennisteinsfj.
Selatangahellar 4 x Selatöngum
Selgjárhellir 1 x Selgjá
Selgjárhellir 1 x Selgjá
Selhellar 1 x Selbrekku
Seljabótahellir 1 x Seljabót
Seljahraunsfjárskjól 1 x Seljahrauni
Selvogsgötuhellar 3 x Grindarskörð
Selvogsgötuhellir 1 x Oafn Hlíðarskarðs
Setbergsselshellir 1 x Sléttuhlíð
Sigurðarhellir 1 x Óttast.selsst.
Sigurðarskúti 1 x Sigurðarhæð
Skálabarmsh. – 100 1 x Skálafelli
Skátahellir-nyrðri 1 x Urriðavatnshrauni
Skátahellir-syðri-100 1 x Urriðavatnshrauni
Skjóli – 30 – 1 x Arnarseturshrauni
Skolli-litli 1 x Strandarhæð
Skolli-stóri 1 x Strandarhæð
Skógarnefsskúti 1 x Hvassahrauni
Skrínuhellir 1 x Breiðabólstað
Skútinn 1 x Vogastapa
Skyrhellir 1 x Þorkelsgerðissel
Slóðaketill – 30 1 x Geitahlíð
Smalaskálaskjól 1 x Smálaskála
Smáhellir 1 x Strompahrauni
Smárás – 10 1 x Stakkavíkurfjalli
Smíðahellir 1 x Selatöngum
Snorri – 300 – 1 x Geitahlíð
Stakkavíkurfjallsh. 2 Stakkavíkurfjalli
Stakkavíkurhellir 1 x Stakkavíkurfjalli
Stakkavíkurselsfjárh. 1 x Stakkavíkurfjalli
Steinbogahellir – 170 -1 x Hrútargjárdyngja
Stekkshellir 1 x Litlalandi
Stígshellar 1 x v/í Svörtubjörgum
Stínuhellir 1 x Arnarfelli
Stóra-Fjárskjól 1 x Óttastaðasel
Strandarhellir 1 x Strandarhæð
Straumselshellar -n 1 x Almenningum
Straumsselshellir -e 1 x Almenningum
Straumsskúti 1 x Sigurðarhæð
Strembuhellir 1 x Helgadal
Stubbur 1 x Stakkavíkurfjalli
Suðurhellir 1 x Urriðavatnshrauni
Sundhnúkahellar 3 Sundhnúkum
Svartiskúti 1 x Stapi
Svartsengishellir 1 Sundhnúkahrauni
Sveifluskúti 1 x Sveifluhálsi
Sveinshellir 1 x Óttast.selsst.
Sveltir 1 x a/v Kleifarv.skarð
Syðri-hellar 1 x Selhrauni
Sæluhús 1 x Lat
Sængukonuhellir -100 -1 x Herdísarvíkurhraun
Tanngarðshellir – 190 -1 x Strompahrauni
Tappatogari 1 Þríhnúkahrauni
Tóhólaskúti 1 x Óttastaðasel
Tvíbollahraunshola 1 x Tvíbollahrauni
Urriðakotshellir 1 x Heiðmörk
Útilegumannahellir 1 x Marardal
Útilegumannahellir 1 x Marardal
Útilegumannahellir 1 x Marardal
Útilegumannahellir 1 x Innstadal
Útilegumannahellir I 1 x Eldvörpum
Útilegumannahellir II 1 x Eldvörpum
Útilegumannahellir 1 x Marardal
Útilegumannahellir 1 x v/Húsafjall
Útilegumannahellir 1 x Engidal
Útilegumannahellir 1 x Lækjarbotnum
Útilegumannahellir 1 x Höskuldavöllum
Valahnúkahellir 1 x Valahnúkum
Vatnshellir 2 x Helgadal
Viðarhellir 1 x Þorlákshöfn
Vigdísarvallafjárhellir 1 x Vigdísavöllum
Vífilsstaðahellir 1 x Heiðmörk
Vörðufellsrás 1 x Selvogsheiði
Þjófadalahellar 3 x Þjófadalir v/Eyra
Þorsteinshellir 1 x v/Gráhrygg
Þorsteinshellir 1 x Urriðavatnshrauni
Þórðarhellir 1 x v/Kristjánsdalahorn
Þríhellir 1 Þríhnúkahrauni
Þríhnúkahellir – 160 – 1 x Þríhnúkum
Þríhnúkahellir 1 x Þríhnúkum
Þríhnúkahraunshellir 1 x Þríhnúkahrauni
Þumall – 1 Hrútargjárdyngja
Öskjuholtsskúti 1 x ÖskjuholtiÁ bak við nafn er GPS-punktur.
Ath: Sumir hellar heita fleiru en einu nafni.

Baðsvallasel

Staður: Fjöldi: Fundið: Staðsetn.:
Arasel (Arahnúkasel) 2 x Vatnslstr.
Auðnasel 1 x Vatnslstr.
Ásláksstaðasel 1 x v/Knarranessel
Ássel – (Ófr.st.sel)) 1 x Hvaleyrarv.
Baðsvallasel 3 x Þorbj.fell/Hagafell
Bjarnastaðasel 1 x Strandarh.
Bótasel – Herdv.s. 1 x Herdísarv.hraun
Breiðabólstaðasel 1 x Ölfusi
Breiðagerðissel 1 x v/Auðnasel
Brennisel 1 x Óttastaðlandi
Brunnastaðasel 2 x Vatnslstr.
Býjasel 1 x Miðnesh.
Bæjarskerssel 1 x ofan Bæjarskerja
Dalssel 1 x Fagradalsfj.
Eimuból 1 x Strandarh.
Fífuhvammssel 1 o Selshrygg
Flekkuvíkursel 1 x Vatnslstr.
Fornasel 1 x Almenningum
Fornasel 2 2 x Vatnslstr.
Fornusel – nyrðri 1 x Vatnslstr.
Fornusel – Sýrholti 1 x Vatnslstr.
Fuglavíkursel 1 x Miðnesh.
Garðasel* 1 x Garðaflöt
Gjásel 8 x Vatnslstr.
Gjásel 1 x Almenningum
Gvendarsel 1 x Undirhlíðum
Gvendarsel* 1 x Litlahrauni
Hamarskotssel 1 x Sléttuhl.
Hásteinssel* 1 x Hásteini
Herdísarvíkursel 1 x Seljabót
Hjallasel efra 1 x Sellautum
Hjallasel neðra 1 x Selbrekkum
Hlíðarendasel 2 x Geitafell
Hlíðarhúsasel 1 x Öskjuhlíð
Hlíðarsel 1 x Selvogsheiði
Hlöðunessel 1 x Vatnslstr.
Hólasel 1 x Vatnslstr.
Hópssel 1 x Selshálsi
Hnúkasel* 1 x Hnúkum
Hraunsholtssel 1 o Flatahrauni
Hraunssel – Hraun 1 x Lönguhlíð
Hraunssel eldra 1 x Núpshl.
Hvaleyrarvatnssel 1 x Hvaleyrarv.
Hvassahraunssel 1 x Vatnslstr.
Höfðasel 1 x v/Auðnasel
Innra-Njarðvíkursel 1 x Seltjörn
Ísólfsskálasel* 1 Fagradalsfj.
Kaldársel 1 x Kaldárseli
Kirkjuvogssel 1 x Höfnum
Knarrarnessel 3 x Vatnslstr.
Kolasel 1 x Óttastaðalandi
Kolhólasel 2 x Kálfatjarnarlandi
Krýsuvíkursel* 1 x Húshólma
Lambastaðasel 1 x Selfjalli
Litlalandssel 1 x Ölfusi
Litlasel** 1 x Selvatni
Lónakotssel I 3 x Vatnslstr.
Lónakotssel II* 1 x v/Lónakots
Lyngsel 1 x Miðnesh.
Merkinessel – eldra 1 x Höfnum
Merkinessel – yngra 1 x Höfnum
Miðsel 1 Höfnum
Möngusel 1 x Höfnum
Nessel I 1 x Selvogi
Nessel II 1 x Hnúkum
Nessel** 1 x Seljadal
Nýjasel 1 x Vatnslstr.
Oddafellssel I 1 x Oddafelli
Oddafellssel II 1 x Oddafelli
Ófriðarstaðarsel 1 x Hvaleyrarv.
Ólafarsel 1 x Strandarh.
Óttastaðasel 2 x Vatnslstr.
Rauðshellissel* 1 x Helgadal
Rauðhólssel 1 x Rauðhól
Reykjavíkursel 1 x Rvík
Rósasel 1 x Keflavík
Sel í Búrfellsgjá 2 x Búrfellsgj.
Sel í Selgjá 11 x Selgjá
Sel v/Stampa 1 o Höfnum/horfið
Selsvallasel I 3 x Núpshl.
Selsvallasel II 3 x Núpshl.
Seltúnssel 1 x Krýsuvík
Selöldusel 1 x Selalda
Setbergssel 1 x Sléttuhl.
Snorrastaðasel 1 x Snorrast.tj.
Sogasel I 3 x Trölladyngju
Sogasel II 1 x Trölladyngju
Staðarsel 1 x Strandarh.
Staðarsel I* 1 x Strandarh.
Staðarsel II* 1 x Strandarh.
Stafnessel 1 x Ósum
Stakkavíkursel I 1 x Herdísarv.fjall
Stakkavíkursel II 1 x Herdísarv.fjall
Stórasel** 1 x Selvatn
Strandarsel 1 x Selvogsheiði
Straumssel 1 x Almenningum
Vatnsleysusel 1 x Vatnslstr.
Viðeyjarklausturssel* 1 x Selfjalli
Vigdísarvellir 1 x Vigd.vellir
Vindássel 1 x Strandarh.
Vífilstaðasel 1 x Vífilst.hlíð
Víkursel 1 x Undirhlíðum
Vogasel eldri 1 x Vatnslstr.
Vogasel yngri 3 x Vatnslstr.
Vogsósasel 1 x a/við Hlíðarvatn
Þorkelsgerðissel 1 x Selvogsheiði
Þorlákshafnarsel 1 x Votaberg
Þórusel 1 x Vatnslstr.
Þórustaðasel 1 x Vatnslstr.
Örfiriseyjarsel 1 x Lækjarbotnum

*spurning um selstöður
** utan Reykjaness
Ath: Sel geta verið undir fleiru en einu nafni.
Á bak við hvern stað er falinn GPS-punktur.

Merkinesbrunnur
Nafn: Fjöldi: Fundið: Staðsetn:
-Arngrímshellisbr. 1 x v/Arngrímshellisop
-Auðnabrunnur 1 x N/v Auðnir
-Básendabrunnur 1 x a/við Básenda
-Bergvatnsbrunnur 1 x s/v við Bergvötn
-Bessastaðabrunnur 1 x Bessastöðum
-Bjarnastaðabrunnur 1 x v/Bjarnastaði
-Bolafótsbrunnur 1 Ytri-Njarðvík
-Brandsbæjarbrunnur 1 x Suðurbæjarlaug
-Brekkubrunnur 1 x s/Brekku
-Brekkubrunnur 1 x Brekka/Garði
-Brunnastaðabrunnur 1 x Efri-Brunnastöðum
-Brunnur 1 x Selatöngum
-Búðarvatnsstæði 1 x Almenningum
-Bæjarbrunnur 1 x Litlalandi
-Djúpmannagröf 1 x Þórustöðum
-Duusbrunnur 1 x í Duushúsi Keflav.
-Eyrarhraunsbrunnur 1 x Mölum
-Flekkuvíkurbrunnur 1 x n/húss
-Fornaselsbrunnur 1 x ofan v/Fornasel
-Fornaselsbrunnur 1 x ofan v/Fornasel
-Fornaselsbrunnur 1 x n/við Fornasel
-Fuglavíkurbrunnur 1 x vs/við Fuglavík
-Gamla-Kirkjuvogsbr. 1 x neðan v/tóttir
-Gamlibrunnur 1 x Hrauni
-Garðalind – hleðslur 1 x v/Garða
-Garðhúsabrunnur 1 x v/Garða
-Garðskagabrunnur 1 x n/v vitann
-Gerðisvallabrunnar 1 x v/Járngerðarstaða
-Gesthhúsabrunnur 1 x Gesthús Álftan.
-Gjáréttarbrunnur 1 x n/réttar
-Goðhólsbrunnur 1 x v/Goðhóls
-Góðhola 1 x Hafnarfirði
-Guðnabæjarbrunnur 1 x v/Guðnabæjar
-Gvendarbrunnur 1 x Alfaraleið
-Gvendarhola 1 x Arnarneshæð
-Gvendarbrunnur 1 x Vogum
-Halakotsbrunnur 1 x Halakoti
-Hausthús 1 x a/Grænuborgar
-Herdísarvíkurselsbr. 1 x Herdísarvíkursel
-Hnúkavatnsstæði 1 x N/Hnúka
-Hólmsbrunnur 1 x n/ við St.-Hólm
-Hólmsbrunnur – lind 1 x s/við St.-Hólm
-Hólmsbrunnur II 1 x s/a við S-Hólm
-Hrafnagjá 1 x v/Járngerðarstaða
-Hraunsbrunnur 1 x s/bæjar
-Hrólfsvíkurbrunnur 1 x ofan við Hrólfsvík
-Húsatóftarbrunnur 1 x Húsatóftum
-Hvirflabrunnur 1 x Staðahverfi
-Innri-Njarðvíkurbr. 1 x v/Tjörn g/kirkjunni
-Ísólfsskálabrunnur 1 x undir Bjöllum
-Jónsbúðarbrunnur 1 x Jónsbúð
-Kaldadý 1 x Hafnarfirði
-Kálfatjarnarbrunnur 1 x n/v við kirkjuna
-Kálfatjarnarbr. II 1 x v/v Kálfatjörn
-Kálfatjarnarvatnsst. 1 x a/Helgahúss
-Kirkjuvogsbrunnur 1 x s/v Kirkjuvog
-Knarrarnesbrunnur I 1 x Knarrarnes
-Knarrarnesbrunnur II 1 x Minna-Knarrarnes
-Kvíadalsbrunnur 1 x Staðarhverfi
-Landabrunnur 1 x Staðarhverfi
-Landabrunnur 1 x Kálfatjörn
-Landakotsbrunnur 1 x Landakoti
-Langhólsvatnsstæði 1 x Fagradalsfjall
-Leirdalsvatnsstæði 1 x Leirdal
-Leirubrunnur 1 x s/a í Leiru
-Litli-Nýjabæjarbr. 1 x v/Litla-Nýjabæ
-Merkinesbrunnur I 1 x Merkinesi
-Merkinesbrunnur II 1 x Merkinesi
-Merkiselsbrunnur II 1 x v/yngra Merkin.sel
-Miðengisbrunnur 1 Miðengi
-Móakotsbrunnur 1 x v/Móakot v/Kálfatj.
-Móakotsbrunnur 1 x n/Móakots
-Móvatnsstæðið 1 x s/v Urðarfells
-Mýrarhúsabrunnur 1 Álftanesi
-Nesbrunnhús 1 x v/við Nes
-Norðurkotsbrunnur 1 x n/Norðurkots
-Óttastaðabrunnur I 1 x n/Óttastaða
-Óttastaðabrunnur II 1 x v/Óttastaði
-Óttastaðaselssbr. 1 x v/Óttast. sel
-Rafnstaðabrunnur 1 x Kistugerði
-Reykjanesbrunnur 1 x v/Bæjarfells
-Staðarbrunnur 1 x v/v kirkjugarðinn
-Staðarvararbrunnur 1 x Staðarhverfi
-Stafnesbrunnur 1 x s/v Stafnes
-Stapabúðabrunnur 1 x v/Stapabúðir
-Stóra-Gerðisbrunnur 1 x a/Stóra-Gerðis
-Stóru-Vatnsleysubr. 1 x a/v St.-Vatnsleysu
-Straumsselsbrunnur 1 x Straumsseli
-Suðurkotsbrunnur 1 x n/húss v/veginn
-Sælubuna 1 v/v Svörtubjörg
-Torfabæjarbrennur 1 x Selvogi
-Tófubrunnar 1 x Selatangar
-Urriðakotsbrunnur 1 x n/v bæinn
-Varghólsbrunnur 1 x v/Herdísarvík
-Vatnaheiðavatnsst. 1 Grindavík
-Vatnsskálar 2 x á Vatnshól
-Vatnssteinar 1 x Borgarkot
-Þorbjarnastaðabr. 1 x a/bæjar
-Þorkelsgerðisbrunnur 1 x v/Þorkelsgerði
-Þorlákshafnarbr. 1 x s/verbúðargötu
-Þórkötlustaðabr. 1 x a/v Þórk.staði
-Þórkötlustaðanesbr. 1 x norðan við HöfnÁ bak við nafn er falinn GPS-punktur.