háspennulínur

Færslur

Háspennulínur og -möstur

Greinargerð og samantekt um fyrirhugað línustæði milli Hellisheiðar og Hafnarfjarðar

I. Inngangur
Eftirfarandi er svolítil greinargerð og samantekt yfir minjar og náttúruverðmæti á fyrirhugaðri leið háspennumastra frá Hellisheiðarvirkjun að Hamranesi við Hafnarfjörð eftir því sem vitneskja liggur fyrir um slíkt. Ekki er um fornleifaskráningu að ræða, enda þarf hún að fara fram undir handleiðslu fornleifafræðings. Í reglugerð um þjóðminjavörslu, sem reyndar er úrelt (því hún miðast við lög sem felld hafa verið úr gildi) segir að “fornleifaskráning skuli gerð undir stjórn fornleifafræðings og að þess sé gætt, að teknar séu saman ritaðar jafnt sem munnlegar heimildir um fornleifar og allir minjastaðir séu kannaðir á vettvangi, hvort sem fornleifar eru sýnilegar á yfirborði eða ekki. Allir minjastaðir skulu færðir á kort og gerðar lýsingar og uppdrættir af þeim minjum sem sýnilegar eru.”
Rétt er því að fram komi að hér er einungis getið um sýnilegar minjar, en fleiri minjar kunna að leynast í jörðu á svæðinu. Það verður því að teljast bæði sjálfsagt og skylt að markviss fornleifaskráning fari fram á áætlaðri línuleið, í a.m.k. 50 metra út frá henni til hvorrar handar. Þá er og mikilvægt að meta bæði landslagið sem slíkt til verðmæta, sjónræn áhrif línunnar og þau áhrif er línugerðin kann að hafa á það með varanlegum hætti. Ekki verður hjá því komist, þótt kostnaðarmismunur virðist allnokkur, að meta hvort jarðstrengur geti verið raunhæfur kostur til lengri tíma litið og/eða aðrar lausnir, sem ekki hafa verið ígrundaðar sérstaklega hingað til.

Tækniþróun hefur jafnan verið árangur eða krafa um aðrar lausnir en þekkst hafa á hverjum tíma. Ísland hefur verið framarlega í virkjunum og nýtingu orku. Ýmsar lausnir á erfiðum og óvæntum viðfangsefnum hafa komið fram á tiltölulega stuttri sögu virkjana. Fáir virðast hafa lagt sig fram um að leysa flutningsvandann. Fremur hefur verið horft til lausna annars staðar í heiminum í þeim efnum, með tilheyrandi innflutningskostnaðir. Telja má að kominn sé tími til að virkja innlent hugvit til að leysa, annars vegar flutningsmöguleika raforkunnar og hins vegar lækka kostnaðinn við þá. Má í því sambandi nefna þá einföldu lausn að leggja sandlag yfir núverandi yfirborð og undir jarðstreng og síðan annað sandlag ofan á strenginn. Í fyrsta lagi væri um fljótvirkari framkvæmd að ræða og í öðru lagi væri auðveldara að endurnýja strenginn en heilt háspennumasturskerfi úreldist á tiltölulega skömmum tíma. Í þriðja lagi væri um miklu minni sjónmengun að ræða, í fjórða lagi yrði línulögnin afturkræf og í fimmta lagi yrðu lágmarkaðar mögulegar skemmdir á fornleifum. Jarðstrengur yrði væntanlega lagður beinni leið milli staða – og því styttri.
Sérstaklega er tekið fram að hér er hvorki fjallað um viðkvæman né sjaldgæfan gróður eða um dýralíf á svæðinu.

II. Línulögnin

Landsnet hf hyggst styrkja raforkuflutningskerfið á Suðvesturlandi, frá Ölkelduhálsi og Hellisheiði að Straumsvík vegna hugsanlegrar stækkunar álversins í Straumsvík og áforma um virkjanir á Hellisheiði, við Hverahlíð og á Ölkelduhálsi. Þessar framkvæmdir eru jafnframt áfangi í langtímauppbyggingu raforkuflutningskerfis á Suðvesturlandi, þ.m.t. 420 kV kerfis.
Ofangreindar háspennulínur liggja að mestu samsíða eldri línum. Að hluta er um að ræða nýbyggingu háspennulína en einnig er um að ræða breytingar eða tilfærslur á núverandi línum.
Einnig er til skoðunar hugsanlegar breytingar á legu Hamraneslínu 1 og 2, en línurnar liggja frá Geithálsi að Hamranesi. Breytingin virðast fela það í sér að í stað þeirrar línu komi lína samhliða nýrri línu frá Sandskeiði að Hamranesi, eða Stórhöfða því þar mun hugsanlega verða tengivirki í stað Hamranesstengivirkis, sem nú er.
Rögnvaldur Guðmundsson hjá “Rannsókn og ráðgjöf ferðaþjónustunnar óskaði eftir því við undirritaðan að fara yfir leiðir fyrirhugaðra háspennulína og gera grein fyrir helstu minja- og náttúrufyrirbærum, einkum þeim er sérstök ástæða væri til að gæta varkárni við.
Eftir að hafa skoðað fyrirhugaðar línuleiðir, þ.e. frá vestanverðri Hellisheiði að Hafnarfirði, var eftirfarandi listað upp sbr. framangreint, frá suðaustri til norðvesturs. Tekið var fyrir svæði vel rúmlega út fyrir línur svo minnka megi líkur á að verðmætar minjar eða náttúrufyrirbæri fari forgörðum við framkvæmdirnar.
Fornleifaskráning fyrir Ölfushrepp II, svæðisskráning fyrir Ölfus- og Selvogshrepp (Hildur Gestsdóttir & Orri Vésteinsson) og fornleifaskráning Fornleifastofu Íslands liggur fyrir um fornleifar á Hellisheiði og við Hverahlíð þar sem m.a. er sérstaklega tekið fram að ástæða sé til að fara varlega í nálægð hinnar gömlu mörkuðu þjóðleiðar um heiðina. Við Hverahlíð er steinhlaðinn grunnur húss er brann á fyrri hluta 20. aldar.
Línustæðið liggur um fjögur sveitarfélög, sem öll hafa lagt fram aðalskipulag um nýtingu sinnan umdæma til næst framtíðar. Í aðalskipulagi Ölfuss er t.a.m. tekið fram að “lagt er tila ð fram fari nákvæm skráning og kortlagning fornminja. Þá eru stórframkvæmdir umhverfis-matsskyldar sbr. kafla 4.2. og 4.3., s.s. vegagerð, háspennulínur og virkjanir.” Í aðalskipulagi Kópavogs og Hafnarfjarðar eru hliðstæð ákvæði. Í öllum tilvikum er gert ráð fyrir (a.m.k. í textanum) varfærni og að við engu verið hróflað nema að undangengnum athugunum með tilskyldum skilyrðum. Ljóst er að mikilvægt er að huga vel að undirbúningi, kanna alla möguleika og minnka sem tök eru á afleiðingar á röskun verðmæta er felast í náttúru og minjum á svæðunum.
Jafnan eru fyrirhugaðar framkvæmdir afsakaðar með því að svæðum hafi þegar verið raskað svo og svo mikið og því skipta þær í rauninni litlu máli til eða frá. Slík rök geta varla talist gjaldgeng – a.m.k. ekki lengur.
Flutningur raforku er og verður nauðsynleg. Henni mun ávallt fylgja eitthvert rask og jafnvel umhverfisspjöll.

III. Helstu staðir

Hér verða tilgreinir helstu staðir og svæði, sem ástæða er til að gaumgæfa og gæta sérstakrar varfærni við á línuleiðinni milli Hellisheiðar og Hafnarfjarðar:

1. Hellisheiðarvegur – Hellisskarð – vegur – Búasteinn
2. Kolviðarhóll – þjóðsaga – legstaður
3. Draugatjörn – sæluhús – rétt – veggur
4. Bolaöldur – Bolasteinn – þjóðsaga
5. Svínahraun (Kristnitökuhraun) – nútímahraun (Landnáma)
6. Fóelluvötn – rústir
7. Leitarhraun
8. Arnarþúfur – minjar – letursteinn
9. Lakheiði – ártalssteinn
10. Sandfell
11. Bláfjalla- og Reykjanesfólkvangur
12. Húsfellsbruni – (nútímahraun)
13. Selvogsgata – þjóðleið – Gálgaklettar (GS)
14. Helgafell – Litluborgir (Stórmerkileg jarðfræðifyrirbæri) – gervigígar
15. Skúlatúnshraun – Skúlatún – minjar – þjóðsaga um Skúlastaði?
16. Leiðarendi og fleiri hellar – 6359064N-02150600V
17. Gullkistugjá – þjóðsaga
18. Gvendarselshæð – selsminjar – 6400180N-02153662V
19. Dalaleið (þjóðleið)
20. Undirhlíðar – gígar á sprungurein
21. Undirhlíðavegur (þjóðleið)
22. Óbrennishólabruni (nútímahraun) – hellir – minjar
23. Hafnarfjarðarvegur gamli (Brynjúlfur Jónsson)
24. Selhraun – minjar
25. Stórhöfðastígur (þjóðleið)
26. Snókalönd
27. Dalurinn – minjar (fjárskjól) – 6402510N-02157101V
28. Straumsvíkurhraunin

IV. Lokaorð

Hér að framan er getið 28 staða eða svæða, sem sérstaklega þar að gæta varfærni við ef og þegar leggja á háspennulínu milli Hellisheiðar og Hafnarfjarðar. Upplýsingarnar gætu einnig komið að notum ef ákvörðun yrði tekin um að leggja jarðstreng þá sömu leið. Líklegt má þó telja að leið með jarðstreng yrði önnur og beinni (og þar með styttri) en hér er áætlað.
Tiltekinna verðmæta á svæðunum er getið hér að framan. Þau gætu verið fleiri, s.s. selsminjar við Hvaleyrarvatn (Hvaleyrarsel og Ássel), sem ekki eru svo fjarri fyrirhugaðri línuleið. Einnig eru hlaðin skjól í Leyninum í Kapelluhrauni.
Þurfi að færa línustæðið m.v. núverandi forsendur þarf að sjálfsögðu að gaumgæfa það eða þau svæði af nákvæmni. Ef svo færi þrátt fyrir allt að fornleifar fyndust við framkvæmdir á svæðinu kveða þjóðminjalög svo um að stöðva beri verkið og tilkynna það til Fornleifaverndar ríkisins sem ákveður hvort verkinu megi halda áfram og með hvaða skilmálum.
Hér er ekki tekin afstaða til áhrifa er háspennumöstur og/eða –línur geta haft á ásýnd og viðhorf útivistarfólks á svæðinu er um ræðir. Einungis er tínt til það helsta er lýtur að kunnum minjum og náttúrufyrirbærum á og nálægt leiðinni, sem fyrirhuguð er.
Hvort sem um verður að ræða jarðstreng eða háspennuloftlínu, eins og hér er lagt upp með, þarf að huga vel að framangreindum svæðum með hliðsjón af minjum og náttúruverðmætum á leiðinni. Mikilvægt er að “jarðýtustjórinn” ráði ekki för þegar af stað verður farið heldur verði mjög nákvæmlega fylgst með framkvæmdum frá einum tíma til annars og að þess verði gætt að valda eins litlu raski og mögulegt er.

Háspennulínur ofan Hafnarfjarðar.

29. nóvember, 2022/by Ómar

Skrár

Háspennulínur á Reykjanesskaga

Fyrirhugað er að bora á Reykjanesskaga í leit að jarðvarma. Verði af framkvæmdum og álver rísi í Helguvík munu háspennulínur verða strengdar í loftlínu til Suðurnesja frá Hafnarfirði með tilheyrandi raski. Reynir Ingibjartsson skrifar um baráttuna um Reykjanesskagann.

“Hvað skyldu margir vita hvar Móhálsadalur er? Dalurinn sá liggur um fólkvang flestra sveitarfélaga á suðvestur-horni landsins sem heitir Reykjanesfólkvangur. Nú eru á borði stjórnar fólkvangsins, tillögur til umsagnar um lagningu háspennulína þvers og kruss um fólkvanginn m.a. um Móhálsadal. Þar um liggur sk. Djúpavatnsleið þvert yfir Reykjanesskagann og gefur þá tilfinningu að allt þéttbýli sé víðs fjarri og ósnortin náttúra tekin við. Og örnefnin lýsa fjölbreytileikanum eins og Fjallið eina, Norðlingaháls, Hrútagjá, Mávahlíðar, Fíflavallafjall, Hofmannaflöt, Lækjarvellir, Djúpavatn, Ketilsstígur, Hattur og Hetta, Krókamýri og Vigdísarvellir og loks er komið að Latsfjalli og Lat við Suðurstrandarveg. Þessi kennileiti hafa vísað veginn í 1.100 ár og gera enn.

Háspennulínur í Reykjanesfólkvangi
Í og við Reykjanesfólkvang hefur Hitaveita Suðurnesja sótt um leyfi fyrir tilraunaborunum til að virkja jarðvarmann, ef hann reynist nægur. Þegar hefur verið borað við Trölladyngju við Sog, skammt austur af Keili með tilheyrandi jarðraski á einkar viðkvæmu svæði. Boranir eru að hefjast við Sandfell sunnan Selsvalla og vestan Núpshlíðarháls á svæði fjarri öllum vegum og slóðum og síðan kemur röðin að Seltúni í Krýsuvík, einum kunnasta ferðamannastað á Reykjanesskaganum. Kannski verður Brennisteinsfjöllum hlíft (nafngjafi Jónas Hallgrímsson), en þar hafa Orkuveita Reykjavíkur og Landsvirkjun óskað eftir að bora. Í þetta svæði á að sækja orku til að hægt verði að byggja álver í Helguvík og nú stendur stjórn Reykjanesfólkvangs uppi með kvölina og völina og háspennulínurnar. Ef af verður mun verða byggð ný háspennulína – loftlína til Suðurnesja út frá Hafnarfirði og um miðju Reykjanesskagans. Sú lína mun blasa við þegar ekið er suður á Höskuldarvelli og í nánd Keilis. Einnig ef farið er á Selsvelli sunnan Trölladyngju, en þar er eitt mesta gróðurlendi á öllum Reykjanesskaganum og eitt sinn heimkynni hreindýra. Tillaga er gerð um jarðstreng frá Seltúni og yfir Sveifluháls hjá svokölluðum Ketilsstíg og áfram yfir Móhálsadal og Núpshlíðarháls að Trölladyngju. Annar kostur er að leggja streng frá Seltúni með Suðurstrandarvegi allt til Svartsengis.

Einnig er boðið upp á jarðstreng þvert yfir Sveifluháls, Móhálsadal og Núpshlíðarháls að Sandfelli. Leggja þarf vegaslóða til að koma strengjunum fyrir og augljóslega mun fylgja þeim mikil rask, einkum í hraununum. Ekki er talið gerlegt að leggja háspennulínuna út á Suðurnes með viðkomu í Trölladyngju og Sandfelli í jörð sökum tæknierfiðleika og kostnaðar. Hér eru engir kostir góðir og reyndar hver öðrum verri, hugsi menn eitthvað um umhverfið og ósnortna náttúru þessa svæðis.

Umhverfisslys í Krýsuvík 1949
Haustið 1949 flutti Sigurður Þórarinsson, jarðfræðingur tímamótaerindi sem síðar var flutt í útvarpið og vakti þjóðarathygli, en þar talaði Sigurður fyrir setningu löggjafar um náttúruvernd. Dæmið sem fyllti mælinn var umgengni við sprengigíginn Grænavatn í Krýsuvík, en brennisteinssambönd gefa vatninu sérkennilegan grænan lit og þar hafa fundist sjaldgæfir gabbró hnyðlingar. Meðal þeirra sem heyrðu málflutning Sigurðar var Eysteinn Jónsson sem þá var menntamálaráðherra og fékk hann Sigurð til að undirbúa fyrstu löggjöf um náttúruvernd á Íslandi. Í erindi Sigurðar sagði hann m.a. eftirfarandi: ,,Þetta litla vatn er óefað meðal merkustu náttúrufyrirbrigða í sinni röð, og þar sem það liggur í sérkennilegu umhverfi, við þjóðveg, og ekki nema klukkutíma keyrslu frá höfuðstaðnum, kemur vart sá útlendur jarðfræðingur til landsins, að ekki sé keyrt með hann um Krýsuvíkurveg og honum sýnt Grænavatn.“

Síðan segir: ,,En nú er á einu ári búið að fordjarfa svo þetta fallega og merkilega náttúrufyrirbæri, að hér eftir mun maður blygðast sín fyrir að sýna það nokkrum útlendingi.“ Síðan lýsir Sigurður framkvæmdum Hafnarfjarðarbæjar á staðnum og segir svo: ,,En þessum turnum og fjósi hefur verið valinn undarlegur staður, frammi á norðvesturbakka Grænavatns. Nú er búið að fara um stórt
svæði með jarðýtum alveg fram á bakka vatnsins. Með þessu umróti og hinum háu votheysturnum er búið að gjörbreyta svip vatnsins og svipta svæðið þeirri sérkennilegu auðnarstemningu, er þar ríkti áður.“ Og enn segir Sigurður: ,,Svo virðist, sem nú eigi að fara að nota Grænavatn sem eins konar ruslatunnu. Þar er búið að hella hlassi af glerbrotum og drasli niður yfir suðurbakka vatnsins, svo að blasir við vegfarendum langt að“.
Loks segir Sigurður í þessu magnaða erindi: ,,Hefði hér verið komin á náttúruverndarlöggjöf, hefði líklega verið hægt að bjarga Grænavatni frá
fordjörfun án þess að ,,nýsköpun“ Hafnarfjarðar í Krýsuvík hefði á nokkurn hátt beðið tjón af“.

Fólkvangur í niðurníðslu

Hvernig er svo ástandið við Grænavatn í dag, nærri 60 árum síðar? Því er fljótsvarað – lítið breytt. ,,Nýsköpunarbyggingarnar“ að hruni komnar, girðingarræksni liggur ofan í Grænavatn og ekki hefur komist í verk að gera brúklegan göngustíg kringum vatnið. Satt að segja er þetta lýsandi fyrir umgengnina í öllum Reykjanesfólkvangi og kannski á Reykjanesskaganum öllum. Hann er eins og einskis manns land þar sem allt er leyfilegt.
Vélhjóla- og jeppamenn hafa sína hentisemi. Gapandi malarnámur bjóða fólk velkomið í fólkvanginn. Gróðurinn á undanhaldi og rusl fyllir lautir og gjótur. Kannski vita fæstir að þeir séu komnir í fólkvang og þá tekur virðingarleysið við. Eina byggingin sem sannarlega stendur undir nafni er litla kirkjan í Krýsuvík, en gönguskálinn á Lækjarvöllum í Móhálsadal var skotinn í tætlur. Er þá nema létt verk fyrir ýtur, gröfur, bori og önnur stórvirk tæki að klæða landið borholum, stöðvarhúsum, háspennulínum, gufurörum, vegum og öðrum mannvirkjum fyrir álið í Helguvík eða eitthvað annað? Kannski er líka öllum sama?

Landvernd og eldfjallagarður
Á sumardögum 2006 settu samtökin Landvernd fram hugmyndir sínar um framtíðarsýn á Reykjanesskaganum. Kjarninn í þeim hugmyndum var eldfjallagarður og fólkvangur er næði yfir svæðið frá Þingvallavatni út á Reykjanestá og að Eldey. Stoðir eldfjallagarðsins yrðu fjórar: náttúruvernd, útivist, ferðaþjónusta og jarðvarmavinnsla og nýting jarðefna. Á Reykjanesskaganum eru ósnortin víðerni eins og Brennisteinsfjöll og friðlýst svæði s.s. Reykjanesfólkvangur, Bláfjallafólkvangur o.fl. Þá eru verðmætar menningarminjar við hvert fótmál og má þar nefna: Selvog, Herdísarvík, Krýsuvík, Húshólma og Selatanga. Í þessum menningarminjum er ekki síst skráð atvinnusaga okkar til sjós og lands í gegnum aldirnar. Merkilegust er þó jarðfræðin með úthafshrygg á þurru landi og plötuskilin milli Evrópu og Ameríku, þar sem landið stækkar um 2 cm á ári hverju. Segja má að Reykjanesskaginn sé eins og opin bók í landsköpun, sem gerir þetta svæði eitt hið áhugaverðasta í heiminum fyrir jarðvísindamenn jafnt sem allan almenning. Orkuvinnslan á Reykjanesskaganum fram til þessa hefur annars vegar verið bundin við austasta hluta skagans á Hengilssvæðinu og á Hellisheiði og hins vegar vestast á Reykjanesi og í Svartsengi. Í tillögum Landverndar er lögð áhersla á þessi svæði sem áframhaldandi orkuvinnslusvæði m.a. vernduð og nýtt fyrir útivist og ferðaþjónustu. Þá er bent á að í og við Reykjanesskagann búa um 200 þúsund manns og vaxandi þörf er fyrir fjölbreytt útivistarland í nágrenninu.

Um Keflavíkurflugvöll fari svo flestir þeir ferðamenn, sem koma til landsins og innan áratugar verða þeir líklega orðnir um milljón talsins, enda fjölgar þeim um og yfir 10% á ári hverju. Miklar samgöngubætur eru
að verða á Reykjanesskaganum; annars vegar með tvöföldun Reykjanesbrautar og hins vegar með væntanlegum Suðurstrandarvegi.

Aðvaranir Jóns Baldvins
Framundan eru örlagaríkar ákvarðanir um framtíð Reykjanesskagans. Eins konar forleikur voru kosningarnar í Hafnarfirði um stækkun álversins í Straumsvík. Úrslitin voru mikil viðvörun til þeirra sem áfram vilja álver í hverri höfn með tilheyrandi virkjunum og háspennulínum. Samt virðist eins og sumir hafi ekkert lært. Á fundi í Hafnarfirði fyrir þessar kosningar sagði Jón Baldvin Hannibalsson, fyrrum utanríkisráðherra, m.a.: ,,Ef þið segið já, þá heldur stóriðjustefnan áfram með þeim afleiðingum, sem við þegar þekkjum. Umhverfismat og orkusamningar liggja þegar fyrir, þótt með fyrirvörum sé. Ríkið hefur ekki frekara stöðvunarvald í þessu máli. Og veikburða sveitarfélög munu freistast til þess að fara að fordæmi ykkar án þess að þjóðin sem slík fái rönd við reist. Afleiðingarnar gætu orðið geigvænlegar ef við hugsum málið til enda. Ef þið hins vegar segið nei þýðir
það frestun framkvæmda. Það gefur fyrirheit um stefnubreytingu í kjölfar komandi kosninga. Það vekur vonir um að stöðva megi feigðarflanið svo að þjóðin fái ráðrúm til að ná áttum, áður en í óefni er komið.“

Sól í Hvalfirði

Á ráðstefnu um eldfjallagarð í Reykjanesskaga sem haldin var í Hafnarfirði, skömmu fyrir kosningarnar um álverið sagði einn fyrirlesara, sr. Gunnar Kristjánsson, prófastur á Reynivöllum, í upphafi erindis síns: ,,Samtök um óspillt land í Hvalfirði eða Sól í Hvalfirði var fámennur hópur baráttuglaðra hugsjónamanna við Hvalfjörð fyrir áratug. Hugsjónir þeirra voru varðveisla óspillts lands en um leið nýting þess í þágu mannsins.
Eftir á að hyggja var baráttan ekki líkleg til sigurs, alþjóðlegt viðskiptaveldi veifaði peningaseðlum og sigur þess mátti bóka fyrirfram. Þegar ljóst var að baráttan var töpuð mættu forsvarsmenn Sólar í Hvalfirði til guðþjónustu í Reynivallakirkju og héldu síðan út á Hálsnesið sem gnæfir yfir hina fornu og sögufrægu Maríuhöfn, þaðan sem álverið blasir við sjónum. Þar afhjúpaði sóknarpresturinn minnisvarða með áletrun sem allir Íslendingar þekkja: ,,Þar sem jökulinn ber við loft hættir landið að vera jarðneskt en jörðin fær hlutdeild í himninum…, þar ríkir fegurðin ein …““.
Í lokaorðum sínum sagði sr. Gunnar: ,,Í umræðunni um álver og umhverfi er slegið á ýmsa strengi, þar eru lagðir fram útreikningar og áætlanir. En þeir sem hafa breytt sögunni í þessu efni eru einstaklingar sem lögðu sjálfa sig að veði, lífsviðhorf og gildismat“.

Samtök um eldfjallagarð
Seta í stjórn Reykjanesfólkvangs veltir ekki stórri þúfu. Þar eru stjórnarmennirnir fyrst og fremst fulltrúar sinna sveitarfélaga og þeirra viðhorfa sem þar ríkja. En Reykjanesfólkvangur á að vera útivistarsvæði fólksins á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum. Fólkvangar innan Reykjanesskagans eru friðlönd – ekki orkuvinnslusvæði og þessi friðlönd þurfa málsvara á eigin forsendum. Í mínum huga þurfa öll sveitarfélögin sem tengjast Reykjanesskaganum og ríkisvaldið að móta heildstæða stefnu um framtíð svæðisins. Annars munu hinir sterkustu ráða för með peninga og vald að leiðarljósi. Ég kalla á íbúa þeirra sveitarfélaga sem aðild eiga að Reykjanesfólkvangi, að hugsa sinn gang. Þetta eru íbúar Reykjavíkur, Seltjarnarness, Kópavogs, Garðabæjar, Hafnarfjarðar, Grindavíkur og Reykjanesbæjar. Síðast en ekki síst skora ég á öll samtök, félög og fyrirtæki sem tengjast útivist, náttúruvernd og ferðaþjónustu, að láta í sér heyra. Sterkast væri ef til yrðu samtök til að berjast fyrir eldfjallagarði á Reykjanesskaganum. Sú hugmynd gæti klifið hæstu fjöll ef krafturinn og viljinn væri nægur. Við þurfum háspennu – ekki háspennulínur í Reykjanesfólkvang.”

Og svolítið um utanvegaakstur á svæðinu: Enginn virðist vera að sinna sínu hlutverki í stjórnsýslunni, hvorki umhverfisyfirvöld né löggæsluyfirvöld. Þetta umrædda svæði virðist svo afskekkt að lögreglumenn frá Suðurnesjum virðast ekki hafa stigið þar niður fæti um langan aldur. Þegar FERLIR var á ferli um svæðið umrætt sinn mættu þátttakendur 12 bifhjólum og 8 fjórhjólum. Ökumennirnir virtust vera frá 8 ára aldri til 30 ára. Allir virtust þeir einstaklega afslappaðir, enda svæðið eftirlitslaust með öllu. Nýleg hjólför voru upp um allar hlíðar, hvarvetna sem sæmilega greiðfært var. Hér er um að ræða umdæmi lögreglunnar á Suðurnesjum.

Heimild:
-Morgunblaðið sunnud. 30. sept. 2007, bls. 32 – Höfundur er í stjórnReykjanesfólkvangs.

5. maí, 2022/by Ómar

Skrár

Fyrirhuguð leið háspennulínu milli Hellisheiðar og Hafnarfjarðar

Eftirfarandi er úrdráttur úr greinargerð, sem FERLIR vann vegna fyrirhugaðrar lagningu háspennilínu milli Hellisheiðar og Hafnarfjarðar í desembermánuði árið 2006.
Niðurstaðan er sérstaklega áhugaverð í ljósi síðustu frétta af línunni, þar sem fram kemur að ákvörðun hafi verið tekin um að hún verði lögð í jörð frá Ásfjalli að nýrri aðveitustöð í Hrauntungum. Vegna þeirrar ákvörðunar er rétt að taka fram að ekki var gert ráð fyrir framkvæmdum áÂ síðastnefnda svæðinu, enda bætast þá við ábendingar um nokkra staði til viðbótar sem þarf að varðveita, til viðbótar þeim 28, er sérstaklega var getið varnaðar við í greinargerðinni.

Inngangur
Eftirfarandi er svolítil greinargerð og samantekt yfir minjar og náttúruverðmæti á fyrirhugaðri leið háspennumastra frá Hellisheiðarvirkjun að Hamranesi við Hafnarfjörð eftir því sem vitneskja liggur fyrir um slíkt. Ekki er um fornleifaskráningu að ræða, enda þarf hún að fara fram undir handleiðslu fornleifafræðings. Í reglugerð um þjóðminjavörslu, sem reyndar er úrelt (því hún miðast við lög sem felld hafa verið úr gildi) segir að “fornleifaskráning skuli gerð undir stjórn fornleifafræðings og að þess sé gætt, að teknar séu saman ritaðar jafnt sem munnlegar heimildir um fornleifar og allir minjastaðir séu kannaðir á vettvangi, hvort sem fornleifar eru sýnilegar á yfirborði eða ekki. Allir minjastaðir skulu færðir á kort og gerðar lýsingar og uppdrættir af þeim minjum sem sýnilegar eru.”
Rétt er því að fram komi að hér er einungis getið um sýnilegar minjar, en fleiri minjar kunna að leynast í jörðu á svæðinu. Það verður því að teljast bæði sjálfsagt og skylt að markviss fornleifaskráning fari fram á áætlaðri línuleið, í a.m.k. 50 metra út frá henni til hvorrar handar. Þá er og mikilvægt að meta bæði landslagið sem slíkt til verðmæta, sjónræn áhrif línunnar og þau áhrif er línugerðin kann að hafa á það með varanlegum hætti. Ekki verður hjá því komist, þótt kostnaðarmismunur virðist allnokkur, að meta hvort jarðstrengur geti verið raunhæfur kostur til lengri tíma litið og/eða aðrar lausnir, sem ekki hafa verið ígrundaðar sérstaklega hingað til. Tækniþróun hefur jafnan verið árangur eða krafa um aðrar lausnir en þekkst hafa á hverjum tíma. Ísland hefur verið framarlega í virkjunum og nýtingu orku. Ýmsar lausnir á erfiðum og óvæntum viðfangsefnum hafa komið fram á tiltölulega stuttri sögu virkjana. Fáir virðast hafa lagt sig fram um að leysa flutningsvandann. Fremur hefur verið horft til lausna annars staðar í heiminum í þeim efnum, með tilheyrandi innflutningskostnaðir. Telja má að kominn sé tími til að virkja innlent hugvit til að leysa, annars vegar flutningsmöguleika raforkunnar og hins vegar lækka kostnaðinn við þá. Má í því sambandi nefna þá einföldu lausn að leggja sandlag yfir núverandi yfirborð og undir jarðstreng og síðan annað sandlag ofan á strenginn. Í fyrsta lagi væri um fljótvirkari framkvæmd að ræða og í öðru lagi væri auðveldara að endurnýja strenginn en heilt háspennumasturskerfi úreldist á tiltölulega skömmum tíma. Í þriðja lagi væri um miklu minni sjónmengun að ræða, í fjórða lagi yrði línulögnin afturkræf og í fimmta lagi yrðu lágmarkaðar mögulegar skemmdir á fornleifum. Jarðstrengur yrði væntanlega lagður beinni leið milli staða – og því styttri.
Sérstaklega er tekið fram að hér er hvorki fjallað um viðkvæman né sjaldgæfan gróður eða um dýralíf á svæðinu.

Línulögnin
Landsnet hf hyggst styrkja raforkuflutningskerfið á Suðvesturlandi, frá Ölkelduhálsi og Hellisheiði að Straumsvík vegna hugsanlegrar stækkunar álversins í Straumsvík og áforma um virkjanir á Hellisheiði, við Hverahlíð og á Ölkelduhálsi. Þessar framkvæmdir eru jafnframt áfangi í langtímauppbyggingu raforkuflutningskerfis á Suðvesturlandi, þ.m.t. 420 kV kerfis.
Ofangreindar háspennulínur liggja að mestu samsíða eldri línum. Að hluta er um að ræða nýbyggingu háspennulína en einnig er um að ræða breytingar eða tilfærslur á núverandi línum. Einnig er til skoðunar hugsanlegar breytingar á legu Hamraneslínu 1 og 2, en línurnar liggja frá Geithálsi að Hamranesi. Breytingin virðast fela það í sér að í stað þeirrar línu komi lína samhliða nýrri línu frá Sandskeiði að Hamranesi, eða Stórhöfða því þar mun hugsanlega verða tengivirki í stað Hamranesstengivirkis, sem nú er.
“Destination Viking Sagalands – sagas & storytelling” (Rögnvaldur Guðmundsson) óskaði eftir því við [FERLIR] að fara yfir leiðir fyrirhugaðra háspennulína og gera grein fyrir helstu minja- og náttúrufyrirbærum, einkum þeim er sérstök ástæða væri til að gæta varkárni við.
Eftir að hafa skoðað fyrirhugaðar línuleiðir, þ.e. frá vestanverðri Hellisheiði að Hafnarfirði, var þáÂ listað upp meðvitaðar minjar, frá suðaustri til norðvesturs. Tekið var fyrir svæði vel rúmlega út fyrir línur svo minnka megi líkur á að verðmætar minjar eða náttúrufyrirbæri fari forgörðum við framkvæmdirnar.
Fornleifaskráning fyrir Ölfushrepp II, svæðisskráning fyrir Ölfus- og Selvogshrepp (Hildur Gestsdóttir & Orri Vésteinsson) og fornleifaskráning Fornleifastofu Íslands liggur fyrir um fornleifar á Hellisheiði og við Hverahlíð þar sem m.a. er sérstaklega tekið fram að ástæða sé til að fara varlega í nálægð hinnar gömlu mörkuðu þjóðleiðar um heiðina.
Línustæðið liggur um fjögur sveitarfélög, sem öll hafa lagt fram aðalskipulag um nýtingu sinnan umdæma til næst framtíðar. Í aðalskipulagi Ölfuss er t.a.m. tekið fram að “lagt er til að fram fari nákvæm skráning og kortlagning fornminja. Þá eru stórframkvæmdir umhverfis-matsskyldar sbr. kafla 4.2. og 4.3., s.s. vegagerð, háspennulínur og virkjanir.” Í aðalskipulagi Kópavogs og Hafnarfjarðar eru hliðstæð ákvæði. Í öllum tilvikum er gert ráð fyrir (a.m.k. í textanum) varfærni og að við engu verið hróflað nema að undangengnum athugunum með tilskyldum skilyrðum. Ljóst er að mikilvægt er að huga vel að undirbúningi, kanna alla möguleika og minnka sem tök eru á afleiðingar á röskun verðmæta er felast í náttúru og minjum á svæðunum.
Jafnan eru fyrirhugaðar framkvæmdir afsakaðar með því að svæðum hafi þegar verið raskað svo og svo mikið og því skipta þær í rauninni litlu máli til eða frá. Slík rök geta varla talist gjaldgeng – a.m.k. ekki lengur.
Flutningur raforku er nauðsynleg. Henni mun ávallt fylgja eitthvert rask og jafnvel umhverfisspjöll.

Lokaorð
Hér að framan [í óbirtum millikafla] er getið 28 staða eða svæða, sem sérstaklega þarf að gæta varfærni við ef og þegar leggja á háspennulínu milli Hellisheiðar og Hafnarfjarðar. Upplýsingarnar gætu einnig komið að notum ef ákvörðun yrði tekin um að leggja jarðstreng þá sömu leið. Líklegt má þó telja að leið með jarðstreng yrði önnur og beinni (og þar með styttri) en hér er áætlað. [Auk þess myndi verðmæti landsvæðisins, sem línan á að liggja um, margfaldast ef um jarðstreng væri að ræða].
Tiltekinna verðmæta á svæðunum er getið hér að framan. Þau gætu verið fleiri, ekki síst er lýtur að öðrum þáttum, s.s. gróðri og dýralífi. Þurfi að færa línustæðið m.v. núverandi forsendur þarf að sjálfsögðu að gaumgæfa það eða þau svæði af nákvæmni.
Verði háspennuloftlína ofan á, eins og hér er lagt upp með, þarf að huga mjög vel að framangreindum svæðum með hliðsjón af minjum og náttúruverðmætum á leiðinni. Mikilvægt er að “jarðýtustjórinn” ráði ekki för þegar af stað verður farið heldur verði mjög nákvæmlega fylgst með framkvæmdum frá einum tíma til annars og að þess verði gætt að valda eins litlu raski og mögulegt er.

Sjá meira á RÚV.

Háspennulínur ofan Hafnarfjarðar.

27. mars, 2022/by Ómar

Skrár

Jarðstrengir

Háspennulínur fara æ meira í taugarnar á náttúruunnendum, útivistarfólki, leiðsögumönnum og ferðafólki.
Ferðaþjónustur bjóða gjarnan ferðafólki upp á óspillta náttúru og óraskað umhverfi. Þegar leitað er viðhorfs ferðafólks segja þeir það meginástæðu ferðalaga þess til landsins. Þegar hins vegar er af stað farið verður varla þverfótað fyrir háspennumöstrum. Slíkt er ástandið að leiðsögumenn verða að sæta lagi til að geta staðnæmst með ferðafólk á útsýnisstöðum þar sem mörstrin og línurnar leika ekki aðalhlutverkin.
Háspennulínur hafa verið nauðsynlegar því þær flytja rafmagn milli staða. Burðarvirki háspennulína eru ýmist úr timbri eða stáli og með eða án sérstakra undirstaða. Hönnunarforsendur taka m.a. mið af hugsanlegri áraun af vindi og ísingu. Spennuval ræður mestu um hvort byggingarefnið er valið. Þá ræður spennuval mestu um hæð mastra í háspennulínu. Af því helgast að nær sjálfgefið er að möstur í 220 kV línum eru nær undantekningarlaust byggðar upp af stáli og eru á steyptum undirstöðum. Helgunarsvæði slíkra lína er 65 – 85 m svo sérhver lína þarfnast umtalsverðs landrýmis. Gerð er sérstök krafa um fjarlægð leiðara (rafmagnsvíranna) frá jörðu. Fjarlægð er þeim mun meiri sem spenna er hærri. Helgunarrýmið ræðst í réttuhlutfallið við spennuna og hæðina. Með þessum flutningsmáta er það því í raun andrúmsloftið sem einangrar rafmagnið frá jörðu en sérstakir einangrar ýmist úr gleri eða postulíni einangra leiðara frá burðarvirkinu. Auk burðarvirkis háspennulínu eru mikilvægustu þættir línunnar leiðari (rafmagnsvírarnir) , einangraskálar, tengibúnaður og stagbúnaður. Þá eru margar háspennulínur með sérstökum jarðvír efst í burðarvirki til að taka við eldingum og verja endabúnað í spennustöð og leiða eldingarnar um burðarvirki til jarðar. Allt er þetta vel sýnilegt sæmilega sjándi fólki. Hin síðari ár hefur þó áhersla verið lögð á að háspennulínur falli sem best að því landi sem þær liggja um – með takmörkuðum árangri.
Aukin umræða hefur verið lagningu jarðstrengja í stað háspennulína. Ekki er langt síðan að allt flutningskerfi rafmagns hér á landi fór um loftlínur, einnig í þéttbýli. Tækniþróun gaf síðar kost á jarðstrengjum svo nú sést varla loftlína innan bæjarmarka sveitarfélaga. Og það er alls ekki svo langt um liðið.

Verst af öllu, hvort sem um er að ræða loftlínu eða jarðstreng, er þó allt það rask og náttúrueyðilegging sem því fylgir, ekki síst á órsökuðum svæðum, s.s. á Reykjanesskaganum. Verðfall hans sem eitt af náttúrudjásnum landsins verður umtalsvert ef heldur áfram sem horfir. Líkja mætti því við gengisfellingu eða verðhrun á fasteignamarkaði, hér við bæjardyr þorra Íslendinga og við dyrnar inn í landið. Fyrirhugaðar jarðvarmavirkjanir, með til heyrandi byggingum, vegarslóðum, borplönum, risarörum og ekki síst risavöxnum háspennulínum sem skera í augu, verða orsakavaldarnir, en þar ræður skammvitur maðurinn ferðinni eins og svo oft áður.
Til stendur nú t.a.m. að leggja að minnsta kosti tvær 30 metra háar háspennulínur að fyrirhuguðu álveri við Helguvík og stórskemma með þeim dýrlegt útsýni um skagann þveran og endilangan. Auk ferðafólks munu Vogabúar, Grindavíkingar og Sandgerðingar fá að súpa seyðið af því ef af verður.

Þegar stóð til að leggja nýja háspennulínu frá Henglinum að Straumsvík var línulagningunni mótmælt. Viðbrögð Landsnets voru að láta leggja orkudreifinguna í jarðstreng. Í fyrstu sagði skrifstofustjóri Landsnets að ekki kæmi til greina að leggja svo öflugar háspennulínur í jörðu þar sem kostnaðurinn við slíkt væri allt að tíu sinnum meiri en með því að reisa möstur. “Það er einfaldlega of mikið,” sagði hann í samtali við Morgunblaðið. “Ástæðan fyrir hinum mikla kostnaði við að grafa línur í jörðu sé að einangrun fyrir línurnar sé afar dýr og í sumum tilvikum þurfi einnig að steypa undir þær. Viðgerð á jarðstrengjum taki einnig mun lengri tíma en loftlínu og það skipti verulegu máli fyrir rekstraröryggi álvera.” Ekkert var t.d. minnst á hversu auðveldlega mönnum hefði tekist hingað til að greina með afar mikilli nákvæmni bilanir í sæstrengnum milli Íslands og Skotlands. Þá hafa menn ekki átt í neinum erfiðleikum með að staðsetja bilanir í öðrum jarðstrengjum, t.a.m. í þéttbýli. Ástæðan eru greiningarpóstar, sem auðvelt er að rekja ef á þarf að halda. Hvers vegna skyldi það verða eitthvað öðruvísu um aðra fyrirhugaða jarðstrengi?
Kostnaður við lagningu háspennulína í jörðu fer eftir því hversu flutningsgeta þeirra er mikil. Spennustig línunnar er mæld í kílóvoltum (KV). Samkvæmt (úreltum) upplýsingum frá Landsneti er jafndýrt að leggja 66 kV línur í jörðu og í möstrum eða í staurum. Ef línan er 132 kV er talið að um 30-50% dýrara sé að leggja hana í jörðu sem þýðir að hver kílómetri af jarðlögn myndi kosta um og yfir 20 milljónir í stað 15 milljóna í staurum. Háspennulína sem er 220 kV og lögð er í jörðu kostar um 4-6 sinnum meira en lína sem er lögð í möstur, í stað þess að hver kílómetri kosti 30 milljónir kostar hann því 120-180 milljónir. Þegar línan er 420 kV er kostnaður við að leggja í jörðu tífaldur. Samkvæmt upplýsingum frá Landsneti kostar hver kílómetri af 420 kV línu um 40 milljónir, sé hún lögð í möstur en myndi kosta 400 milljónir ef hún yrði lögð í jörðu. Þessar upplýsingar segja einfaldlega að það er alls ekki útilokað að leggja háspennulínu í jörðu – það er bara dýrara (eins og stendur). Auk þess myndu margfalt burðarmeiri jarðstrengur afkasta nokkrum loftlínum, sem nú eru til staðar. Þær eiga líka sinn takmarkaða líftíma. Lítið sem ekkert fé hefur verið lagt í rannsóknir og þróunarvinnu á hagkvæmari flutningi raforku hér á landi.

Þessar upplýsingar segja einfaldlega að það er alls ekki útilokað að leggja háspennulínu í jörðu – það er bara dýrara (eins og stendur). Auk þess myndu margfalt burðarmeiri jarðstrengur afkasta nokkrum loftlínum, sem nú eru til staðar. Þær eiga líka sinn takmarkaða líftíma. Lítið sem ekkert fé hefur verið lagt í rannsóknir og þróunarvinnu á hagkvæmari flutningi raforku hér á landi. Nánast öll þekking og efni eru innflutt. Af hverju og hversu lengi ættum við að sætta okkur við það? Ljóst er að takist sérfræðingum okkar að þróa nýja, hagkvæmari og umhverfisvænni flutningsleið á raforku myndi það óumræðanlega skapa landinu gríðarleg útflutningsverðmæti. Hvers vegna ekki að byrja? Þegar til stóð að leggja háspennustrenginn fyrirhugaða að álverinu í Straumsvík var sagt að það myndi verða 800 miljónum króna dýrara að grafa háspennustrengi vegna stærra álvers í jörðu en að hafa áfram loftlínur. Þann kostnað myndi Alcan greiða, samkvæmt samkomulagi fyrirtækisins við Landsnet. Ríflega níu kílómetrar af nýjum jarðstrengjum átti þá að leggja í lögsögu Hafnarfjarðar, en afleggja átti um 17 kílómetrar af loftlínum. Þegar upp var staðið virtist ágóðinn umtalsverður.
Leiða má líkur að því að í náinni framtíð komi stöðugt fram betri tækni við framleiðslu og nýtingu jarðstrengja. Draumsýnin er að þeir verði ekki grafnir í jörðu heldur verði lagðir á jörðu, þ.e. þeir verði afturkræfir með sem allra minnstu ummerkjum. Líftími mannvirkja, s.s. orkuvera, er takmarkaður við 60-80 ár. Jarðstrengir munu úreldast líkt og annað, jafnvel mun hraðar en nú er talið eftir því sem fram líða stundir. Það er því ástæðulaust að leyfa skammsýnum að ráða ferðinni í þessum efnum. Ekki má gleyma að ósnortin náttúra og óraskað umhverfi munu margfaldast að verðgildi eftir því sem tíminn líður – og komandi kynslóðir vaxa úr grasi.

Heimild m.a.
-Landsnet.
-www.grindavík.is
-Þorvaldur Örn Árnason.

Háspennulínur ofan Hafnarfjarðar.

24. mars, 2022/by Ómar

Færslur

Háspennulínur og -möstur

Háspennulínur á Reykjanesskaga

Fyrirhuguð leið háspennulínu milli Hellisheiðar og Hafnarfjarðar

Jarðstrengir

Um okkur

Síður

Viltu styrkja þessa síðu?