Námskeið í „grjóthleðslu í gömlum stíl“ var haldið í Vogunum á vegum Miðstöð Símenntunnar á Suðurnesjum.
Á námskeiðinu, sem tók tvo vinnudaga, var m.a. ætlunin að hlaða frístandandi og fljótandi veggi úr náttúrulegu grjóti. Auk 
þess var ætlunin að kenna öll grundvallaratriði grjóthleðslu. Nemendur áttu að læra að hlaða horn og bogaveggi og að „toppa“ grjótvegg. Þetta var að mestu verklegt námskeið og gert var ráð fyrir töluverðu líkamlegu puði – enda varð sú raunin, en eins og einhver komst að orði; „I love it!“.
Hér verður seinni degi námskeiðsins n.k. laugardag lýst. Leiðbeinendur voru Guðjón S. Kristinsson, torf- og grjóthleðslumeistari og skrúðgarðyrkjumaður, og bróðir hans, Benjamín Kristinsson, húsasmíðameistari og bátasmiður, miklir hagleiksmenn. Seinni hluti grjóthleðslunámskeiðsins fór fram við Kálfatjörn.
Markmið námskeiðsins var að nemandinn þjálfaðist í hefðbundnum vinnubrögðum við íslenskt byggingarhandverk; í þessu tilfelli grjóthleðslu úr náttúrlegu grjóti, þekkti helstu hugtök, verkfæri og hleðslugerðir er tíðkast í grjóthleðslu, kynni skil á góðu hleðslugrjóti og gæti hlaðið og gengið frá grjótvegg úr náttúrlegu grjóti og gæti hlaðið horn og boga.
Efnisatriði og kjarnahugtök voru m.a: Grjótnám (hleðslugrjót), einstakar bergtegundir, grjót klofið, höggvið, flutningur, árstími, grjóthleðsla, undirstöðusteinar, smásteinar, hellubrot (klípa), stæði steins (sæti), möl á milli laga, moldarfylling, þjöppun, veggjagrjót jafnað, þykkt grjótveggja, hæð, ending. Að mörgu var að hyggja. Lýst var t.d. vegghleðslu úr grjóti, m.a. með tilliti til mismunandi bergtegunda, er hlaðið var úr. Kynntir voru undirstöðusteinar og kampsteinar, smásteinar og hellubrot, sem notuð voru til að skorða steina í hleðslu (klípi t.d.). Stæði steins í hleðslu nefndist t.d. sæti. Lög í veggjum voru hlaðin úr langhellum eða langsteinum til bindinga. Í sumum veggjum var torf notað milli laga í grjóthleðslu. Mikilvægt var að leggja grjótið rétt í hleðsluna? Stundum var venjuleg heytorfa notuð við vegghleðslu, rist að endilöngu, er hlaða átti, og báðir helmingarnir notaðir í hleðsluna. Strengur (strengir) var einnig hafður milli laga í grjóthleðslu. Hleðslu á ytra borði útveggja og gaflhlaða var lýst sem og fláa í innveggjum.
Veggur hlaðinn með fláa myndaði boglínu upp og niður, líkt og torfveggir. Stundum var vegghleðsla bein eða bogadregin milli horna í húsi (þ.e. grunn lína). Moldarfylling gat verið í grjótveggjum. Þá var moldinni þjappað mjög vel. Veggjagrjót var jafnað með öxi eða sleggju er hlaðið var. Þykkt grjótveggja gat verið mismunandi. Ending grjótveggja gat og verið mismunandi, allt eftir tilgangi byggingarinnar.
Viðfangsefnið að þessu sinni var grjóthlaðin hlaða við bæjarstæðið, svonefnd Skjaldbreið. Skjaldbreið, eins og sjá má hana nú, mun hafa verið reist um 1850, líklega af þáverandi ábúendum Kálfatjarnar. Upphaflega hafa allir veggir hennar verið hlaðnir grjóti úr næsta nágrenni, líklega fjörunni, en árið 1926 þegar fjós var byggt við hlöðuna var suðurveggurinn steyptur upp en grjótið notað til þess að drýgja steypuna.
Í áranna rás hefur útlit hlöðunnar breyst nokkuð. Er helsta breytingin sú að árið1946 mun Erlendur, þáverandi bóndi á Kálfatjörn hafa gert kvist á hlöðuna að norðanverðu. Hann hafði eignast nýja dráttarvél þetta sama ár og var kvisturinn byggður til þess að auðvelda aðkomuna vegna heyflutninga. Bárujárn er á þaki hlöðunnar en upphaflega mun það hafa verið klætt skarsúð með breiðum borðum.
Standandi klæðning mun einnig hafa verið á báðum göflunum og er sú klæðning enn sýnileg á vesturgaflinum. Fyrsti hluti uppbyggingarinnar á Skjaldbreið hafði verið hafinn og hafði Víglundur Kristjánsson, torf- og grjóthleðslumaður, unnið að henni ásamt vinnuflokki sínum. Hluti hans hafði þá þegar skemmst vegna aksturs stórra tækja um bæjarhlaðið.
Skjaldbreið hefur umtalsvert menningarsögulegt gildi um aðstöðu og lifnaðarhætti sjávarútvegsbænda á 19. öld auk þess að vera ómissandi hluti af umhverfinu við kirkjuna og mikilvægur þáttur í sögu staðarins. Samkvæmt aldursákvæði Þjóðminjavarðar er hlaðan Skjaldbreið friðuð.
Grjót sem var notað í hleðsluna var nánast eins og það kemur af skepnunni, kannski örlítið snyrt til að það legðist betur. Víglundur er menntaður bifvélavirki en þrátt fyrir það hefur hann unnið sem fornhleðslumaður síðastliðin 30 ár, þar af sem aðalstarf síðastliðin 15.
Hans þekktustu verk eru Skansinn í 
Vestmannaeyjum, húsin í Bröttuhlíð á Grænlandi og svo endurbyggði hann Þjóðveldisbæinn í Þjórsárdal svo fátt eitt sé nefnt. Menntun til að verða fornhleðslumaður er ekki hægt að læra í neinum skóla. Hún lærist eingöngu frá manni til manns, til að mynda lærði Víglundur af afa sínum sem lærði þetta af föður sínum og svo koll af kolli. Í dag er þessi stétt að deyja út og að mati Víglunds eru aðeins 4-5 menn sem gefa sig út sem fornhleðslumenn. Það er fyrst og fremst vegna þess að starfsöryggi er ekki nóg og svo er þetta hreinlega fjári erfitt að vera að burðast með grjót allan daginn.
Víglundur kannast við flest ef ekki öll þau nöfn sem hleðslan bar með sér hér áður fyrr, mismunandi gerðir hleðslu, verkfærum og annað slíkt. Þau eru samt flest orðin úrelt vegna tækniframfara. Það er einungis eitt verkfæri sem hefur sama nafn og áður en það er stutull, hann var notaður til að þjappa moldina í veggjunum. Að þjappa moldina hefur alla tíð verið mikilvægt og sagt hefur verið að það að þjappa vel er jafn mikilvægt og að hlaða vel. Hleðsluheitin hafa haldið sér.
Heitin eru í raun skírskotun í nöfn þess sem hlaðið er úr, til dæmis eru tvennskonar hleslur á Jaðar, grjóthleðsla þar sem eingöngu er notað grjót og svo hlaðið í streng en þá er sett torf(streng)- og grjótlag til skiptis. Sem sagt að það er annaðhvort hlaðið í torfið, grjótlag á milli, eða úr torfi en þá er eingöngu torf líkt og með grjótveggina.
Efnisöflun í dag er með nokkuð breyttu sniði frá því sem var. Núna má eiginlega ekkert hirða og er flest allt grjót fengið úr námum, það er sprengt grjót en ekki tilhöggið af nátturunnar hendi. Torfið er náttúrulega fengið úr nánasta umhverfi, það eru þó til svæði sem ekki gefa hentugan jarðveg til grjóthleslu. Þar sem það á við er í raun ekkert hægt að gera þrátt fyrir góðar samgöngur og gjöfulli svæði, það er vegna sauðfjársjúkdóma eins og riðu og eru lög sem koma í veg fyrir það að jarðvegur er fluttur landshorna á milli.
Þegar tekist var á við Skjaldbreið þurfti að rífa hluta veggjanna alveg niður, rétta þá af og lagfæra. Við þá vinnu komu í ljós eldri undirlagshleðslur, sem nýrri veggir höfðu verið byggðir ofan á. Neðsta lag austurveggjarins var t.a.m. runnið til, en það samt sem áður notað fyrir nýja vegghleðslu. Neðsta lag suðurveggjarins var vandlega hlaðið, en greinilega eldra en það sem ofan á var. Vesturvegginn vantaði alveg. Hann hafði verið steyptur, sem fyrr sagði, en fallið þegar þakið fauk af hlöðunni í óveðri s.l. vetur. Nú átti að endurhlaða hann frá grunni. Á norðurveggnum voru fjögur flórgöt í mismunandi hæð. Þau neðri virtust hafa verið á eldri veggnum. Veggir voru tvíhlaðnir og var bæði púkkað á milli með smágrjóti og skeljasandi. Að þessum uppgötvunum fengnum má ætla að Skjaldbreið, sem mannvirki, sé miklu mun eldri en áætlað hefur verið. Fulltrúi Fornleifaverndar ríkisins mætti á staðinn, en hann virtist „út á þekju“ líkt og jafnan þegar slíkir frá þeirri stofnun koma að fornum mannvirkjum Reykjanesskagans.
Breidd nýja hússins verður 6.50 m. Lengdin er svipuð. Ætlunin er að koma ártalssteini, A° 1674, fyrir í suðurveggnum, en hann fannst fyrir nokkrum árum í fjörunni við Rásina neðan við Kálfatjörn eftir að leitað hafði verið að honum. Steinninn hafði verið hornsteinn í sjóbúð þar á sjávarkambinum, en sjórinn tekið húsið til sín. Steinninn fannst fyrir tilviljun.
Fróðlegt var að skoða handbragð hleðslumeistarans á seinni stigum veggsteinshleðslunnar í Skjaldbreið og bera hana saman við vegghleðsluna í Staðarborginni. Í fljótu bragði virtist handbragðið (hleðslulagið) vera það sama. Hafa ber í huga að jafnan hafa vanir hleðslumenn reynt að hlaða „lárétta“ eða „lagskipta“ veggi, þ.e. notað grjót svipað að þykkt líkt og sjá má í neðsta lagi suðurveggjarins í Skjaldbreið. Veggþykktin er þó hin sama á báðum stöðunum (um 65 cm) og vegghallinn einnig (um 5 cm). Því má ætla að hleðslumeistarinn hafi verið sá sami í báðum tilvikum eða að sá hinn sami hafi kynnt sér handbragðið á öðru hvoru staðnum áður en hófst handa. Ef hleðslumeistarinn hefur verið á Kálfatjörn á sama tíma og Skjaldbreið var hlaðin og þá, annað hvort á eftir eða á undan, hlaðið eða endurhlaðið Staðarborgina, má ætla að síðarnefna mannvirkið hafi verið reist um 1850. Líklega er það mjög raunhæft þegar tekið er tillit til hversu heilleg borgin er og lítt skófvaxinn. Neðstu umförin á austanverðri Skjaldbreið eru t.d. með svipuðum skófvexti og sjá má á austanverðri Staðarborginni.
Í lokin útskrifuðust nemendur af grjóthleðslunámskeiðinu, sem var MSS og vettvagnsstjórnendum til mikillar fyrirmyndar í alla staði.
Heimild m.a:
-khi.is/torf/2003/jada
