Leifur Eiríksson í bakgarðinum

Víða hefur Leifi Eiríkssyni verið minnst sem fyrsta norræna landnámsmannsins í Ameríku. Af því tilefni hefur honum m.a. verið reist minnismerki á eftirtöldum stöðum, auk minnismerkja á Íslandi og í Noregi.

Kristófer Kólumbus (1451–1506) var ítalskur landkönnuður og kaupmaður. Ferð hans til Nýja heimsins 1492 (sem hann áleit austurströnd Asíu og nefndi því Vestur-Indíur) var sögð fyrsta skjalfesta ferð Evrópubúa til Ameríku, eftir að norrænir menn höfðu gefið landnám þar upp á bátinn. Hún markaði upphafið að umfangsmiklu landnámi Evrópubúa vestanhafs.
Leifur Eiríksson, sonur Eiríks rauða. Eiríkur rauði Þorvaldsson (d. um 1006) var fyrstur til að nema land á Grænlandi. Eiríkur fæddist í Noregi og var sonur Þorvaldar Ásvaldssonar, en kallaður „rauði“ vegna hárlitarins. Þeir feðgar flæmdust frá Noregi vegna vígamála. Sigldu þeir þá til Íslands og nam Þorvaldur land á Dröngum á Ströndum. Íslendingasagan Eiríks saga rauða segir frá ævi hans.
Þegar vísbendingar um árangur Leifs Eriksons sem fyrsta Evrópumannsins til að ná ströndum Norður-Ameríku fundust um miðjan 1800, varð vakning um afrek þessa sporgöngumanns í framhaldinu voru minnisvarðar, styttur og brjóstmyndir, settar upp víðsvegar um Norður-Ameríku, hér á landi, í Grænlandi sem og í Noregi.

Norrænu sögurnar um uppgötvun Leifs á Ameríku voru þýddar á ensku árið 1838 og bandarískir innflytjendur uppgötvuðu í framhaldinu framlag Leifs Eiríksonar til sögunnar. Sögurnar náðu verulegum vinsældum meðal almennings á síðari hluta 19. aldar.
Fyrstu uppgötvanir víkingaskipsfundarins við Tune árið 1867, uppgötvun Gauksstaðaskipsins í kjölfarið árið 1880 sem og Osebergsskipsins árið 1903 gáfu uppgötvunum um ferðir Leifs Eiríksonar aukna athygli.

Leifur heppni Eiríksson (um 980—um 1020) var landkönnuður sem er sagður hafa komið til Norður-Ameríku fyrstur Evrópubúa. Talið er að Leifur hafi fæðst um árið 980 á Íslandi, sonur Eiríks rauða Þorvaldssonar og Þjóðhildar konu hans. Hann flutti með foreldrum sínum til Grænlands ungur að árum, ásamt bræðrum sínum, Þorvaldi og Þorsteini. Í Grænlendinga sögu segir frá því að Leifur keypti skip Bjarna Herjólfssonar sem hafði áður villst til Norður-Ameríku, en steig ekki á land.
Um árið 1000 sigldi Leifur frá Grænlandi og kom fyrst að Hellulandi

(líklega Baffinsland). Hann sigldi því næst sunnar og kemur nú að skógi vöxnu landi (Marklandi), líklega Labrador. Að lokum er talið að hann hafi komið til Nýfundnalands. Leifur nefndi það Vínland eftir að hann fann þar vínber. Einnig voru þar ár fullar af fiski og grasið grænt árið um kring. Á Vínlandi byggðu Leifur og fylgismenn hans nokkur hús og höfðust við yfir veturinn.

Á heimleiðinni til Grænlands bjargaði Leifur 15 skipsbrotsmönnum af skeri og fékk upp úr því nafngiftina ‚hinn heppni‘.
Flugstöð Leifs Eiríkssonar á Keflavíkurflugvelli er kennd við Leif heppna.
Í Bandaríkjunum er 9. október ár hvert kallaður Dagur Leifs Eiríkssonar, og er til að minnast Leifs heppna og landafunda norrænna manna í Vesturheimi. Stytturnar af Leifi má m.a. finna á eftirfarandi stöðum:

Los Angeles, Kalifornía

Þessi virðing til norræna landkönnuðarins í Griffith Park er með stærri bronsbrjóstmynd af ungum Leifi Eiríksyni sem er settur upp á granítsúlu, um sjö fet á hæð. Hún var afhent borginni í október 1936 sem gjöf frá Nordic Civic League, einu af mörgum skandinavískum samtökum sem voru starfandi í Suður-Kaliforníu á þeim tíma.

Chicago, Illinois
Stytta Leifs Eiríkssonar í Humboldt Park var gefin af norska samfélaginu í norðvesturhluta Chicago árið 1901. Nicolay Grevstad útskýrði í Skandinaven í Chicago að Kólumbíusýningin 1892-1893 hefði verið innblástur hugmyndarinnar um minnismerkið. Þá var skipuð nefnd í þeim tilgangi á þeim tíma að minnast mætti landafundanna. Myndhöggvarinn var Sigvald Asbjornsen (Osló 1897 – Skokie, Illinois, 1954), bandarískur listamaður af norskum uppruna.

Boston, Massachusetts

Bronsstyttan í Massachusetts er af Leifi Eiríkssyni. Styttan er myndhögguð af Anne Whitney og reist meðal annars af norska fiðluleikaranum Ole Bull. Hún er staðsett á Commonwealth Avenue við Charlesgate East og varð það táknrænt samband milli Ameríku og Skandinavíu. Leifur er þar sagður „maður af líkamlegri fegurð og krafti, í búningi hins forna skandinavíska stríðsmanns“. Styttan er á stórum marmarastalli, með tveimur bronsmyndum á hliðunum. Styttan var gerð árið 1886 og afhjúpuð 29. október 1887.

Waltham, Massachusetts
Turninn við Norumbega Rd. á bökkum Charles River hefur að geyma styttu af Leifi Eiríkssyni í stuttri fjarlægð. Eben Norton Horsford, prófessor og áhugafornleifafræðingur, var sannfærður um að árið 1000 hafi Leifur Eiríksson siglt upp Charles-ána og byggt hús sitt þar sem nú er Cambridge, Mass.

Horsford gróf smá (bókstaflega) og fann nokkra grafna gripi sem hann fullyrti að væru norrænir. Á staðnum reisti hann minnisvarðann. Nokkrum kílómetrum uppstraums, við mynni Stony Brook (sem skilur að bæina Waltham og Weston), lét hann reisa turninn sem markar meinta staðsetningu víkingavirkis og borgar. Verk hans fengu lítinn stuðning frá almennum sagnfræðingum og fornleifafræðingum á tíma, og enn minna í dag.

Duluth, Minnesota
Minnisvarðinn í Duluth var gerður af John Karl Daniels árið 1956 og styrktur af norska samfélaginu árið 1956. Styttan er staðsett við Leif Erikson Park, 12th Ave. E og London Rd. Styttan var eftirlíking af styttunni af leifi í Boston.

St. Paul, Minnesota

13 feta bronsstuttan fyrir utan þinghúsið í Minnesota í St. Paul, Minn., sýnir Leif Eiríkson, sem margir telja að sé fyrsti Evrópumaðurinn til að ná til Norður-Ameríku aftur árið 1000. Styttan var vígð á Leif Erikson degi, okt. 9, 1949. Myndhöggvarinn var John K. Daniels.

New Rochelle, New York
Við inngang Hudson Park (staðsett við Hudson Park Rd. og Pelham Rd.) við hlið styttu af Kristófer Kólumbus, stendur stórt grjót með bronsplötu: „Til heiðurs Leif Eiricsson, norska víkingnum sem uppgötvaði Bandaríkjamann árið 1000. Minnismerkið var reist af Midnattsolen Lodge #263, Sons and Daughters of Norway, 9. október 1932.“

Brooklyn, New York

Leif Ericson Park og Square í Bay Ridge, Brooklyn, N.Y. er 16 hektara almenningsgarður sem er vinsæll samkomustaður norræn-ameríska samfélagsins í New York. Hann er staðsettur á milli 66th og 67th Streets sem nær frá Fourth Avenue til Fort Hamilton Parkway. Leikvöllur nefndur eftir landkönnuðinum var opnaður árið 1936 á aðliggjandi lóð. „Leif Ericson Drive“ var endurnefnt árið 1969 af borgarstjórn til viðurkenningar fjölmenns samfélags íbúa Norðurlandanna í Bay Ridge.

Minot, Norður-Dakóta

Í suður af bænum Minot í Norður-Dakóta er nýjasta aðdráttarafl bæjarins, Scandinavian Heritage Park. Þar er um 230 ára gamalt hús frá Sigdal, Noregi; dönsk vindmylla; stytta og eilífur logi sem heiðrar fræga skandinavíska skíðamenn eins og Casper Oimoen og Sondre Norheim; og stytta af þessum fræga víkingaflakkara, Leifi Eiríkssyni. Bronsstytta er eftir Arlen Evenson frá Boundary Lake, N.D., og var afhjúpuð í Minot’s Scandinavian Heritage Park 12. október 1993. Framkvæmdin var styrkt af Íslenska minjafélaginu.

Cleveland, Ohio
Bronssteypan af Leifi Eiríkssyni í Ohio var gerð af Riverdog Foundry í Seattle, Washington. Fyrirmyndin var af heimsfrægri styttu af Leifi eftir myndhöggvarann August Werner árið 2001.

Leikarar í Riverdog Foundry í Seattle, Washington, undir eftirliti Phillip Levine. Sjóðum safnað af Emilie Knud-Hansen, skipuleggjandi Leifs Ericson Þúsaldarnefnd Norðurstrandar Ameríku.
„Við vildum velja stað á vatninu sem myndi tákna allan lífsstíl víkingakönnuða sem hugnuðust ótrúlegar aðstæður á ótrúlegum bátum,“ sagði Emilie Knud-Hansen í tilefni af víxlunni.

Newport News, Virginía
Árið 1938 var í Newport News, Virginía, afhjúpuð 12 feta eftirlíking af Reykjavíkurstyttunni af leifi Eiríkssyni sem Þjóðardeild Íslands í Bandaríkjunum gaf Bandaríkjunum og sýnd var síðan á heimssýningunni í New York árið 1939.

Þótt öldungadeildarþingmaðurinn Warren G. Magnuson hafi síðar lagt til að styttan yrði flutt til Washington, D.C., til að horfa framhjá Potomac ánni, voru Íslendingadeildin og borgarar Newport News ánægðir með stöðu hennar á Sjóminjasafninu, þar sem hún er skoðuð árlega af þúsundum.
Mariner’s Museum í Newport News, Virginia er því með Leifs Eiríkssonar styttu, hannaða af Alexander Stirling Calder (amerískum myndhöggvara, 1870-1945) frá árinu 1938.

Seattle, Washington
Árið 1962 var 16 feta Leifs Eiríkssonar-stytta eftir August Werner reist við Shilshole Marina Bay í Ballard, Seattle, Wash. 2003. Seattle, Washington.

Þetta var önnur brjóstmyndin af Leif Erikson eftir August Werner. Hún var gefin til „Leifs Erikson-stúku sona Noregs í Ballard“ til heiðurs 100 ára afmæli þess af gefendunum Kristian Berg og Lillian Hagen.
Styttan var flutt á nýjan stað árið 2007 úr sýninu innanhúss í Sjóminjasafninu yfir í svæði utandyra á safnssvæðinu. Þar var hún umkringd rúnasteinum, sem bera nöfn skandinavískra innflytjenda. Jay Haavik, norsk-bandarískur listamaður á staðnum, hannaði grunninn og rúnasteinana.
Árið 2010 var fleiri innflytjendanöfnum bætt við rúnasteinana í kringum styttuna frá Seattle, sem gerði heildarfjöldann þá 1.767.
Árið 2014 var fimm hundruð níu nöfnum skandinavískra innflytjenda bætt við skjöldinn á botni Leifs Erikson styttunnar í Seattle, sem gerði heildarfjöldan þá 2.351 talsins.

Milwaukee, Wisconsin

Í Milwaukee, Wisconsin, er eftirlíking af Anne Whitney styttunni í Boston og var reist í Juneau Park, við Lake Michigan vatnið, í nóvember 1887, um tveimur vikum eftir að Boston styttan var reist. Að beiðni gjafa þess, frú Joseph Gilbert, var engin vígsluathöfn. Árið 2003 var lýsingu bætt við styttuna. Þetta var átak sona Noregs Fosselyngen Lodge, Milwaukee-sýslu og borgarinnar Milwaukee.

Chicago, Illinois
Styttan af leifi Eiríkssyni í Humboldt Park var gerð Sigvald Asbjornsen 1901 og innblásin af Kólumbíusýningunni og heimssýningunni 1893.

Reykjavík, Ísland
Árið 1930 var reist stytta af Leifi Eiríkssyni í Reykjavík á Ísland. Stytta er gerð af A. Sterling Calder og var gjöf frá Bandaríkjastjórn á Alþingishátíðinni til að minnast 1.000 ára afmælis Alþingis Íslands, elsta þings heims.

Styttan var reist árið 1931 á Skólavörðuholti í Reykjavík.
Styttan var gjöf Bandaríkjamanna til Íslendinga á Alþingishátíðinni 1930. Myndhöggvarinn Alexander Stirling Calder gerði styttuna en
hann varð hlutskarpastur í samkeppni sem Bandaríkjastjórn efndi til árið 1929. Þegar styttan var gefin var tekið fram að hún kæmi til landsins sumarið 1931 og yrði þá vonandi fundinn viðeigandi staður. Sóttust Bandaríkjamenn eftir því að henni yrði valinn staður á Skólavörðuholti. Borgarstjóri samþykkti tillöguna í andstöðu við meirihluta borgarfulltrúa.

Eiríksstaðir, Ísland

Við Eiríksstaði er lítil bronsstytta af Leifi Eiríkssyni, sem stendur á skipsboganum, eftir Nínu Sæmundsson myndhöggvara. Þessi stytta hlaut annað sætið í keppni í Bandaríkjunum árið 1930 og tapaði fyrir styttu Sterling Calder, sem þá var gefin Íslandi. Syttunni var komið fyrir árið 2000 á bæ Eiríks rauða á Íslandi og fæðingarstað Leifs, á þúsund ára afmæli ferð Leifs til Norður-Ameríku.

Brattahlíð (Qassiarsuk), Grænlandi.
Önnur 10 feta eftirlíking af styttunni af Leifi Eiríkssyni í Seattle eftir August Werner var afhjúpuð árið 2000 á heimili Leifs og sveitabæ til að minnast 1.000 ára afmælis ferðarinnar. Fjármögnun var veitt af Leif Erikson International Foundation í Seattle og ríkisstjórnum Danmerkur, Noregs og Grænlands.

Við hátíðahöldin í Brattahlíð á Grænlandi í tilefni landafundaafmælisins afhentu Björn Bjarnason, menntamálaráðherra Íslands, og Lise Lennert, menntamálaráðherra Grænlands, þjóðhöfðingjum landanna fyrstu eintökin af nýrri námsbók um Leif Eiríksson og landafundina. Bók um Leif Eiríksson var flutt með Íslendingi til Grænlands og afhenti Gunnar Marel Eggertsson skipstjóri Birni Bjarnasyni menntamálaráðherra þær við afhjúpun styttunnar í Brattahlíð.

Þrándheimur (Throndheim), Noregur

Árið 1997 var reist í Þrándheimur, Noregi, 10 feta eftirlíking af styttunni í Seattle eftir August Werner. Hún var gefin borginni til að fagna 1.000 ára afmæli sínu. Leif Erikson Society í Seattle safnaði fjármunum frá framlögum til heiðurs innflytjendum, en nöfn þeirra voru áletruð við botn styttunnar.

L’Anse aux Meadows, Nýfundnaland

L’Anse aux Meadows er staður á norðurodda eyjunnar Nýfundnalands í Kanada. Þar fundust um 1960 minjar norrænnar byggðar frá víkingatíma. Norsku fornleifafræðingarnir Helge Ingstad og Anne Stine Ingstad grófu rústirnar upp, og rituðu tveggja binda verk um niðurstöðurnar. Ekki er hægt að fullyrða hvort staðurinn er Vínland, sem sagt er frá í fornritum.
L’Anse aux Meadows er eini staðurinn í Norður-Ameríku, utan Grænlands, þar sem víkingaminjar af þessu tagi hafa fundist. Eru þær vitnisburður um ferðir og búsetu Evrópubúa í Nýja heiminum mörg hundruð árum fyrir ferðir Kristófers Kólumbusar.

Þann 28. júlí árið 2013 var þarna, við veginn um 50 metra frá Norstead Village, var staðsett þriðja og síðasta eftirlíkingin af Seattle styttunni sem reist var nálægt Vinlandi. Þar er og að finna „gröf“ Leifs (þ.e.a.s. í hinu sögulega samhengi).

Heimildir:
-https://www.norwegianamerican.com/leif-erikson-in-your-backyard/
-https://www.leiferikson.org/Timeline.htm
-https://is.wikipedia.org/wiki/Eir%C3%ADkur_rau%C3%B0i_%C3%9Eorvaldsson
-https://is.wikipedia.org/wiki/Leifur_heppni