Þann 29. desember 2023 birtist eftirfarandi á vefsíðu Dómsmálaráðuneytisins um “Bygging varnargarðs til að verja byggð og innviði í Grindavík“:
Guðrún Hafsteinsdóttir, dómsmálaráðherra.
“Dómsmálaráðherra lagði til á ríkisstjórnarfundi að ráðist yrði í fyrsta áfanga varnargarða við Grindavík sem fyrst. Fyrsti áfanginn er sá hluti af varnargörðunum sem Almannavarnir telja mikilvægastan. Áætlaður kostnaður við fyrsta áfanga er hálfur milljarður króna, en heildarkostnaður við varnargarðana við Grindavík verður umtalsvert hærri. Algjör samstaða var í ríkisstjórn um tillöguna. Tillaga ráðherrans byggir á minnisblaði frá ríkislögreglustjóra um varnargarðinn. Þar kemur fram að með hliðsjón af vernd íbúa og verðmætum byggðar og innviða Grindavíkur, með vísan til 1. gr. laga um almannavarnir nr. 82/2008 og laga um vernd mikilvægra innviða á Reykjanesskaga nr. 84/2023, leggur ríkislögreglustjóri til að ráðist verði sem fyrst í byggingu varnargarðs til varnar Grindavík. Lagt er til að í fyrstu lotu verði einungis byggður helmingur af hæð efsta hluta garðsins og staðan þá endurmetin, m.a. með hliðsjón af stöðu og þróun jarðhræringa. Hæð varnargarðsins er mismunandi eftir staðsetningu í landinu og þróun jarðhræringa en garðurinn verður almennt um 6 -10 m.
Forsendur fyrir byggingu varnargarðsins
Eldgos austan Sundhnúkagígaraðarinnar ofan Grindavíkur í janúar 2023.
Frá því að jarðhræringar hófust á Reykjanesskaga í árslok 2019 hefur verið unnið að gerð sviðsmynda eldgoss og hraunflæðis. Markmið þeirrar vinnu er greina með hvaða hætti sé unnt og best að vernda íbúa og mikilvæga innviði fyrir hraunrennsli ef eldgos hefst.
Veðurstofa Íslands telur nú líklegastan upptakastað fyrir eldgos vera á milli Stóra-Skógfells og Hagafells. Sú sviðsmynd gæti leitt af sér hraunflæði er á skömmum tíma næði til byggðar í Grindavík.
Almannavarnarkerfið og hlutaðeigandi aðilar hafa unnið að mögulegum viðbrögðum til að takmarka tjón á byggð og innviðum á Reykjanesskaganum, meðal annars með byggingu varnargarða til varnar orkuverinu í Svartsengi. Verkís hefur kynnt drög að hönnun og útsetningu varnargarða ofan við Grindavík fyrir helstu hagaðilum og lagði fram minnisblað um málið.
Fólk og verðmæti í Grindavík
Grindavík – jarðskjálftar í nóv. 2023.
Í samantekt Byggðastofnunar frá desember 2023 kemur m.a. fram að íbúafjöldi Grindavíkur sé um 3.600 manns. Áætlað vinnuafl er um 2.100 manns og atvinnuleysi rétt rúm 2%. Sjávarútvegurinn er stærsta atvinnugreinin með ríflega 35% af heildaratvinnutekjum en næst kemur opinber þjónusta. Samkvæmt upplýsingum frá Náttúruhamfaratryggingum Íslands nema heildarverðmæti vátryggðra húseigna um 110 milljörðum króna. Auk þess nema verðmæti vátryggðs lausafjár, innbús og hafnar- og veitumannvirkja um 44 milljörðum. Eru þá ótalin verðmæti í götum, göngustígum, lóðum og öðrum samfélagslegum mannvirkjum á svæðinu.
Framkvæmd og stærð
Grindavík – fyrirhugaður varnargarður ofan byggðarinnar.
Í minnisblaði Verkíss kom meðal annars fram að varnargarður sem innviðahópurinn hefur gert tillögu að ofan við Grindavík væri samtals um 7 km að lengd. Hann myndi liggja að mestu í hápunktum í landinu ofan og umhverfis Grindavík. Ljóst er að meginmarkmið garðsins er að verja byggð og innviði í Grindavík og yrði hann áberandi kennileiti. Garðurinn þverar Grindavíkurveg og Suðurstrandarveg ásamt því m.a. að liggja samsíða Nesvegi. Reynt verður á byggingartíma að milda áhrif garðsins og gera viðeigandi ráðstafanir til lengri tíma.
Svartsengi – varnargarður.
Lagt er til að byggja varnargarðinn í tveimur áföngum, þ.e. nyrsta hluta garðsins (merkt L7 og L8) sem fyrst, en vinna með samráð og hönnun annarra hluta á næstu mánuðum og hefja byggingu þeirra hluta vorið/sumarið 2024, nema augljós breyting verði á virkni þannig að hraða þurfi framkvæmdum. Þannig yrði forgangsraðað með tilliti til yfirvofandi hættu á eldgosi frá Sundhnúki nú, en aðrir hlutar unnir með meiri yfirvegun til að tryggja góða útfærslu næst byggð og innviðum.”
Forsætisráðherra lagði fram lög á Alþingi er lögðu álögur á alla skattskylda þegna landsins að leggja að jafnaði kr. 12.000 til verksins. Lögin voru samþykkt þrátt fyrir skamman fyrirvara.
Rúnar Leifsson, forstöðumaður Minjastofnunar.
Daginn áður hafði skrifstofustjóri almanna- og réttaröryggis í dómsmálaráðuneytinu óskað eftir umsögnum nokkurra hlutaðeigandi opinberra aðila um fyrirhugaða framkvæmd. Hins vegar var aldrei óskað eftir umsögnum eigenda landsins, líkt og hún kæmi þeim ekki við.
Þann 2. janúar 2024 svaraði forstöðumaður Minjastofnunar, Rúnar Leifsson, beiðni skrifstofustjórans:
“Dómsmálaráðuneyti; Efni – Varnargarður við Grindavík.
Með tölvupósti dags. 28.12.2023 óskar skrifstofustjóri almanna- og réttaröryggis í dómsmálaráðuneyti eftir umsögn Minjastofnunar Íslands um tillögu ríkislögreglustjóra um að hefja fyrstu framkvæmdir til að vernda byggð í Grindavík vegna eldsumbrota.
Umsögn forstöðumanns Minjastofnunar um fyrirhugaða varnargarða ofan Grindavíkur – fyrri hluti.
Í minnisblaðinu er lagt til að í fyrstu lotu verði einungis byggður helmingur af hæð efsta hluta garðsins (merkt L7 og L8 í minnisblaði ID377698), en óskað er eftir að umsögnin ná til varnargarðsins í heild sinni.
Minjastofnun Íslands gerir ekki athugasemd við fyrstu lotu framkvæmda vegna hluta L7 og L8.
Mikill fjöldi menningarminja er í og við þéttbýli Grindavíkur, bæði friðuð hús og fornleifar sem mynda heildstætt búsetulandslag. Fyrirséð er að framkvæmdir munu að raska þessum minjum að hluta. Á það sérstaklega við um vesturhluta garðsins (L10) þar sem hann liggur hjá gamla bænum og út í sjó við Silfrutjörn.
Á fundi þann 5. desember sl. kynnti Verkís drög að hönnun og útsetningu varnargarða ofan við Grindavík. Kom þar fram að reynt væri að haga hönnun með hliðsjón af þekktum menningarminjum á svæðinu, en Minjastofnun Íslands hafði þá þegar sent Verkís hnitsetningar skráðra menningarminja í og við Grindavík. Í gögnunum sem Verkís kynnti á fundinum kom fram að garðurinn myndi liggja vestar en áður hafði verið áætlað og hlífði þannig menningarminjum.
Umsögn forstöðumanns Minjastofnunar um fyrirhugaða varnargarða ofan Grindavíkur – seinni hluti.
Í tillögunni sem fylgir fyrirliggjandi erindi hefur vesturendi garðsins verið færður á ný á upphaflegan stað. Ljóst er að sú staðsetning mun valda verulegum og óafturkræfum skemmdum á fornleifum sem eru þar undir sverði.
Minjastofnun fer fram á að fyrirhuguð staðsetning garðsins verði aftur færð til vesturs til að fyrirbyggja skemmdir á fornleifum á svæðinu og til að varðveita búsetulandslag elsta hluta Grindavíkur eins og kostur er. Jafnframt hefur Minjastofnun Íslands áhyggjur af Þórkötlustaðahverfi, sem er verndarsvæði í byggð, sbr. lög nr. 87/2015 um verndarsvæði í byggð, og með hátt menningarsögulegt gildi. Minjastofnun hvetur til þess að reynt verði að verja Þórkötlustaðahverfi og að varnargarður L14 verði fyrir valinu.
Hraun – minja- og örnefnauppdráttur.
Auk þess má benda á fast austan við Þórkötlustaðahverfið stendur bærinn Hraun sem er mikil minjajörð og hefur að líkindum verið í byggð allt frá landnámi. Gera má ráð fyrir miklum fjölda merkilegra menningarminja á því svæði en ekki hefur farið fram skráning fornleifa á Hrauni.
Minjastofnun óskar eftir að minjar við framkvæmdasvæði verði merktar með það fyrir augum að verja þær fyrir mögulegu raski á framkvæmdatíma og býður stofnunin fram aðstoð sína við það verk. – Virðingarfyllst, Rúnar Leifsson – Forstöðumaður”
Tilgreind fylgiskjöl frá Verkís fylgdu ekki með í eftirleitandi svari Minjastofnunar til vefsíðunnar. Svarið sem slíkt lýsir vel þekkingu og afstöðu forstöðumanns stofnunarinnar til mikilvægi menningarverðmæta í og ofan Grindavíkur og nauðsyn þess að þeim verði hlíft svo sem kostur er. Hins vegar mætti vel velta því fyrir sér hvers vegna opinberar stofnanir treysti sér ekki til að birta opinberlega umsagnir sem þessa, t.d. á vefsíðum sínum?
Heimild:
-https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2023/12/29/Bygging-varnargards-til-ad-verja-byggd-og-innvidi-i-Grindavik/
-Umsögn Fornleifastofnunar um varnargarða ofan Grindavíkur, dags. 2. jan. 2024.
Grindavík – fyrirhugaðir varnargarðar ofan byggðar.
