Krýsuvík í „algoritma“

FERLIR spurði https://chatgpt.com (algoritma) um Krýsuvík. Svörin komu s.s. ekki á óvart. Þau voru bæði mjög takmörkuð og verulega yfirborðskennd. Nánast allt er skipti raunverulega máli var þar undanskilið. Upplýsingarnar gætu komi fáfróðu fólki að einhverju gagni, en nákvæmlega engar þeim er betur þekkja til.

Svörin byggjast nánast einungis á ferðaþjónustuvefsíðum fjársterkra opinberra aðila, sem reyndar búa yfir takmörkuðum upplýsingum. [Ljósmyndir á slíkum vefsíðum eru jafnan stolnar frá öðrum]. Algerlega er sniðið hjá vefsíðum sem hafa að geyma þær upplýsingar er raunverulega skipta máli hvað smáatriðin varðar. Talsvert bar og á „fölskum“ upplýsingum, s.s. varðandi „svonefnda „Skátalaug“, byggða á upplýsingum einstakrar Flikr-myndavefsíðu, en laugin sú er alls ekki til sem slík undir því nafni. Hún var gerð af drengjum í Vinnuskólanum í Krýsuvík árið 1962, líkt og lesa má t.d. á www.ferlir.is. Samt sem áður byggir chatgpt grundvöll sinn á þessum röngu upplýsingum!?

Upplýsingarnar, sem fengust í leitinni, voru helst þessar [sumar hverjar reyndar kjánalegar]:
„Krísuvík [ranglega stafsett] er mjög áhugavert svæði á Reykjanesskaga og hér eru nokkrar upplýsingar — landsfræði, sögu, náttúru og hvað er hægt að gera þar:

Almennar upplýsingar

Krýsuvík er jarðhitasvæði og hluti af gos- og sprungurein á Reykjanesskaga. Svæðið liggur um 35‑40 km frá Reykjavík, eftir vegarleiðum. Krýsuvík tilheyrir eldvirkni sem tengist flekaskilum Atlantshafshryggjarins, þar sem jarðskorpan gliðnar.

Náttúra og jarðfræði
Mikil jarðhita- og eldfjallaumhverfi: hverir, leirhverir, gufuhverir, sprungur, hraunlög o.fl. Seltún er einn þekktasti hverasvæðið þar, með litríku jarðvegi, brennisteinslitum og móum. Grænavatn og

Gestastaðavatn eru sprengigígar/lækir sem mynduðust með eldgosum og eldsumbrotum. Grænavatn er til dæmis um 46 metra djúpur  [gígur] og grænn vegna hitasvipaðs lífræns og efnasambanda. Krýsuvíkurberg eru strandklettar við sjó með ríkulegu fuglalífi — mikið um rjúpur, teistu, súlu og aðra sjófugla yfir sumartímann. Klettarnir eru um 40 m á hæð og 15 km á breidd.

Saga og mannvirki
Krýsuvík var áður stór býli og jörð, með kirkju reistri árið 1857. Kirkjan var endurbyggð 1964. [Bærinn Krýsuvík undir Bæjarfelli á sér sögu frá því á 12. öld].

Bærinn, Krýsuvíkurbær, lagðist í eyði — mest vegna hraunflóða, m.a. Ögmundarhrauns. Sumar rústir bæjarins sjást enn, til dæmis í Húshólma.
Á svæðinu var reynt að nýta jarðgufu (tilraunaboranir) um miðja síðustu öld, t.d. fyrir orku, en árangur var ekki eins mikill og vonast var til og starfsemi var svo hætt.

Hvað má gera ef þú ferð þangað

Gönguferðir um svæðið, bæði í jarðhitasvæðunum, upp í Sveifluháls, og að/fyrir Krýsuvíkurberg klettunum með útsýni og fuglalífi. Skoða hverina áhrifamestu — t.d. Seltún, þar sem leirhverir og gufuhverir eru, með stígum eða gönguleiðum til að heimsækja. Sjá gosgígana og sprengigígavötnin (Grænavatn, Gestastaðavatn, Augun “Augun” jafnt við veginn). Fuglalíf við Klettana við sjóinn.

Hér eru nýjustu upplýsingar sem ég fann varðandi jarðskjálfta, landrisi/sigi og mögulega gosáhættu í Krýsuvík og nágrenni. Eins og alltaf, þær geta breyst hratt — ég mæli með að fylgjast með Veðurstofu Íslands og öðrum opinberum aðilum til að fá stöðugar uppfærslur.

Nýleg virkni – Skjálftahrinur

Það hafa verið reglulega skjálftahrinur við Krýsuvík/Kleifarvatn. T.d. hrina þar sem stærsti skjálftinn var um 3,3 stig.  Það hafa komið skjálftar af stærðinni ~3,1 við Seltún í Krýsuvík.
Oftast eru skjálftarnir minni og sá stærsti í einni hrinu er oftast um 3 stig.

Landsig / Landrisi
Veðurstofan hefur mælst hraðara landsig í Krýsuvík en áður. Eftir gosið við Svartsengi í júlí 2023 hefur aflögun (sigi) í Krýsuvík strax aukist. GPS-gögn sýna að Krýsuvík reis nokkuð samfellt frá 2020, en síðan haustið 2023 byrjuðu mælingar að sýna sigi.

Jarðhitavirkni

Aukið gufustreymi og suðan á yfirborði hefur verið skráð, sem bendir til aukinnar jarðhitavirkni. Sum skjálftahrinur sýna ekki þau einkenni sem benda beint til kvikuinnstreymis til yfirborðs, heldur virkni tengda jarðhita og spennubreytingum í jarðskorpunni.

Kvikuinnsöfnun og mögulegt gos
Undanfarið hefur kviku safnast fyrir undir svæðinu við Svartsengi og mælingar sýna að magn kviku í kerfinu undir Svartsengi sé nú orðið svipað eða meira en það sem var áður en síðasta gos hófst. Hins vegar, engin gögn benda til þess að kvika sé að færast nær yfirborði í Krýsuvík sjálfri núna.

Áhætta og ályktanir – Með hliðsjón af núverandi gögnum

Það er aukinn órói (earthquake activity + deformation) í Krýsuvík og nágrenni, sem getur verið undanfari virkni (t.d. gos), en að svo stöddu eru engar staðfestar vísbendingar um að gos sé á næstu grösum.
Landsig og breytingar á yfirborði benda til að kviku og jarðhiti séu að hafa áhrif á þrýsting og uppbyggingu í jarðskorpunni, sem getur skapað spennu.
Jarðhitavirkni (gufur, yfirborðsáhrif) getur valdið skjálftum án þess að kvika komist upp — þ.e. sá þáttur sem oftast má greina með því að skoða dýpi skjálfta og aðrar mælingar.
Samkvæmt sérfræðingum og Veðurstofu Íslands er ástandið nálægt því að vera orka „goslíkt“, en það vantar ákveðin merki um kviku undir yfirborði sem myndu benda til að gos sé á næstu stundum.

Hér er samantekt á helstu vísbendingum um ástandið í Krýsuvíkarkerfinu núna — skjálftavirknina, aflögun (sig/landris), og hversu líklegt er að gos gæti brotist út, út frá nýjustu upplýsingum:

Helstu gögn og mælingar – Skjálftavirknin
Reglulegar hrinur skjálfta við Krýsuvík og Kleifarvatn. Stærðir oftast um 3 stig eða lægri. Til dæmis var skjálfti um 3,0‑3,3 nálægt Krýsuvík talið eðlilegur hluti af virkni svæðisins.
Dýpi skjálftanna er yfirleitt nokkuð lágt, sem bendir til að þeir séu nærri yfirborði, oft tengdir sprungum eða hitahreyfingum.

Aflögun jarðskorpunnar (sig/landrisi)

Frá haustinu 2023 hefur landið við Krýsuvík/Kleifarvatn byrjað að sigjast (neðansjávar eða yfirborðssig), þ.e. lóðrétt aflögun niður á við. Í upphafi (fyrir 2020–2023) var landris, en síðan hefur þróunin snúist við og sig að aukast. InSAR‑gervihnattamyndir (satellítamælingar) styðja þetta: smávægilegar yfirborðsbreytingar sem staðfesta að aflögun er í gangi.

Jarðhitavirkni og önnur yfirborðseinkenni
Aukið gufustreymi og suðan (vapour / steam) við yfirborð sem bendir til að virkni undir yfirborði hafi aukist. Jarðhitavirkni virðist stýra mörgum skjálftum, fremur en kvikuinnstreymi að yfirborði. Þetta þýðir að margt af órói getur verið tengt hitakerfum og vatni, ekki endilega eldgosahættu.

Gossennilegri hætta og mat á henni

Veðurstofa Íslands hefur fjallað um aukna líkur á gosviðburði við Svartsengi kerfið vegna kvikuinnsöfnunar.
En fyrir Krýsuvík sjálft er ekki að finna staðfestar vísbendingar um að kvika sé á leið að brotast fram (no clear evidence of magma intrusion to surface) þrátt fyrir skjálfta- og aflögunarvirkni.

Hættumat hefur verið yfirleitt ekki hækkað fyrir Krýsuvík til móts við gos; sérfræðingar benda á að þótt líkur séu til staðar, þarf fleiri fyrirferðamiklar vísbendingar (t.d. kviku uppstreymi, vaxandi aflögun eða stærri og dýpri skjálftar) til að benda á að gos sé „á næsta leiti“.

Til að aðstoða við að sjá heildarmynd

Landris var ríkjandi fyrir 2023. Sig að aukast, einkum frá hausti 2023; aflögun mælist hraðari en áður.

Skjálftar
Regluleg virkni, oft minni skjálftar. Fortsætt virk skjálftavirkni, stundum um 3 stig; tengsl við jarðhita veldur mörgum skjálftum.

Jarðhitavirkni / gufugos / yfirborðsbreytingar

Hitavirkni var til staðar en ekki mjög hröð í þróun. Aukið gufustreymi og suða; þessi virkni eykst og getur hlaupið á skjálftum og aflögun.

Gosáhætta / fyrirboðar
Takmarkaðar vísbendingar um gos nær yfirborði; hætta talin til staðar í Reykjanesskerfinu almennt Enn sem komið er ekki vísbendingar um yfirborðsgos í Krýsuvík; en ástandið telst „á verði“ ef þróun heldur áfram.

Líkindi og tímasetning

Sérfræðingar segja að magn kviku sem hefur safnast undir svæðinu við Svartsengi sé nálægt því sem áður leiddi til goss, þannig að hættustig hefur hækkað þar.
Fyrir Krýsuvík er meiri óvissa. Vegna þess að mörg merki eru tengd jarðhita og vatnsdælingu/söfnun heldur en beinu kvikuinnstreymi, er erfitt að spá nákvæmlega hvenær eða hvort gos muni brotna út þar.
Ef gos myndi hefjast, gæti það verið með tiltölulega veikum fyrirboðum — skjálftar væru áberandi, aflögun (sig/landris) myndi aukast, og yfirborðseinkenni eins og aukin suða, gufumyndun, mögulega gasvetni gætu aukist. En þessi merki eru nú þegar á mörkum þess að vera finnanleg.

Jarðhitasvæðið í Krýsuvík – Skátalaug

Jarðhitasvæðið í Krýsuvík er staðsett á Reykjanesskaga á Íslandi. Það er sunnan við Reykjanes, mitt í sprungusvæðinu á Mið-Atlantshafshryggnum sem liggur um Ísland. Krýsuvík samanstendur af nokkrum jarðhitasvæðum, eins og Seltúni. Þar hafa myndast sólfótur, gufur, leirpottar og hverir, og jarðvegurinn er litaður skærgulur, rauður og grænn. Brennisteinsnámur voru grafnar á árunum 1722–1728 og á 19. öld. Þýski vísindamaðurinn Robert Bunsen heimsótti staðinn árið 1845 og setti fram tilgátu um myndun brennisteinssýru í náttúrunni, byggt á rannsóknum þar.

Nálægt jarðhitasvæðum eru nokkrir mar[g]ar — gígar sem mynduðust við sprengingar ofhitaðs grunnvatns. Óvenjulega grænbláa Grænavatnið hefur myndast í einu af þessum marum. Tilraunaborholur voru gerðar hér snemma á áttunda áratugnum og sumar þeirra hafa breyst í óreglulega, gervihveri. Ein þeirra sprakk árið 1999 og skildi eftir gíg.

Krýsuvík er vinsælt göngusvæði og ferðaþjónustuinnviðir — eins og tréstígar — hafa verið þróaðir.

Stærsta stöðuvatnið á svæðinu, Kleifarvatn, byrjaði að minnka eftir stóran jarðskjálfta árið 2000; 20% af yfirborði þess hefur síðan horfið Ekkert er minnst á stígandi vantaþróun]. Á þessu svæði voru nokkrir bæir fram á 19. öld, en eftir það voru þeir yfirgefnir [ekkert minnst á bæina þá eða bæjarmyndina í heild]. Aðeins lítil kapella, Krýsuvíkurkirkja, byggð árið 1857, stóð eftir þar til hún brann til grunna 2. janúar 2010. [Krýsuvíkurkirkja var aldrei kapella. Hún var endurbyggð eftir brunann og er nú á sínum upprunalega stað].“

Sumt er sem sagt sæmilegt en ekkert er ágætt, t.d. er hvorki fjallað um endurgerð Krýsuvíkurkirkju né sögu svæðisins sem og áhugaverðustu minjar þess.
Miðað við framangreint er tölvugervigreindin tæknilega verulega skammt á veg komin að teknu tilliti til allra hinar margvíslegustu fyrirliggjandi fróðlegu upplýsinga sem í boði eru – ef vel er að gáð…