ágúst 2022 – Síða 7

Litlahraun – Arngrímshellir (Gvendarhellir)

Lagt var stað frá Eldborgarréttinni. Þegar komið var að henni kom álft í lágflugi og settist hjá þátttakendum. Hún var svo gæf að hægt var að klappa henni á kollinn. Hún kvartaði sáran og var hin spakasta. Fjölfóður maður í hópnum skyldi strax að álftin var að kvarta yfir fyrirhuguðu vegastæði Suðurstrandarvegi. Það er því alveg ljóst að sá sem hefur álft, en ekki bara krummafót, sér til stuðnings í því máli getur ekki annað en verið ánægður.

Gvendarhellir (Arngrímshellir).

Gengið var niður um Litlahraun og skoðuð tóttin, sem þar er, hlaðinn nátthagi og fjárskjól utan í hraunhól. Þaðan var haldið niður að Bergsendum og þrædd gatan neðan við gamla bergið uns vent var á bakborða og strikið tekið á Krýsuvíkurhelli. Hann var skoðaður beggja vegna, en nú er ljóst að hægri hlutinn heldur áfram niður á við. í endanum er op, en gróft hraun allt í kring. Opið liggur þarna niður á við og eitthvert áfram. Ókannað. Í hægri hellinum eru separ í loftum og fallegur, grófur, brúnleitur hraunfoss. Svo virðist sem þar séu síðustu leifar hraunsstraumsins, sem rann um rásina.
Farið var í jarðfallið ofan við hellinn og opnað þar inn úr. Einn skreið inn fyrir og kíkti. Ákveðið var að segja ekkert meira um þennan hluta að svo komnu máli.

Í Bálkahelli.

Þá var haldið upp um Klofninga og komið við í Arngrímshelli (Gvendarhelli) og hann vandlega skoðaður. Ákveðið var að fara niður um efsta hluta Bálkahellis og síðan áfram niður í neðsta hlutann. Loks var haldið upp fjárskjólshraunið og komið að dysjum Herdísar og Krýsu áður en hringnum var lokað. Við skoðun á dysjunum kom í ljós að dys smalans, sem átti að vera horfin undir skriðu, er þarna skammt frá.
Frábært veður.

Minjar í Litlahrauni – uppdráttur ÓSÁ.

Skrár

Þorsteinshellir – Dimmir

Lýsing á Þorsteinshelli og Dimmu (Dimmi) var sú að hellarnir ættu að vera norðaustan við Hólmsborgina (Sauðaborgina) í Hrossabeinahæð sunnan Hólmshlíðar og austan Gráhryggjar. Þeir, sem einhvern tíma hafa komið á svæði, vita að þar er eitt hraunhaf svo langt sem augað eygir. Þrjár fyrri ferðir á svæðið hafa reynst árangurslausar. Því var ákveðið að nota að þessu sinni léttvopnaða og fótfráa sérsveit FERLIRs. Sveitin getur farið hratt yfir og ef eitthvað markvert er að finna þá finnur hún það, það er a.m.k. reynslan.

Við opið á Dimmi.

Þegar búið var að leita af sér allan grun á Hrossabeinshæðum, var haldið inn á Gráhrygg. Farið var hratt yfir, en þegar komið var í austanverðan hrygginn skammt norðvestan við Selfjall var ákveðið að umkringja líklegt svæði og grandskoða það. Eftir stutta leit fannst Þorsteinshellir og síðan Dimmir í kjölfarið. Við skoðunina fannst einnig annar hellir, sem bíður betri tíma.
Hlaðið er (sjá mynd) við op Þorsteinshellis. Þrep er niður og síðan tekur við heil hraunrás, u.þ.b. 8-10 metra löng. Hellirinn hefur greinilega verið notaður sem skjól fyrir þann eða þá, sem setið hafa yfir ánum. Krikinn, sem þótti svo líklegur, hefur þá að öllum líkindum verið notaður sem nátthagi. Sennilegt er að aðstaða þessi hafi m.a. verið notuð frá seljunum í Lækjarbotnum (Örfiriseyjaseli og Reykjavikurseli) og frá Hólmi.
Skammt norðan við Þorsteinshellir fannst opið á Dimmi (sjá mynd). Hellirinn er u.þ.b. 30 metra langur, heil hraunrás, en tiltölulega lág.
Frábært veður.

Í Þorsteinshelli.

Skrár

Sigurður og geirfuglarnir

Sigurður K. Eiríksson, bóndi í Norðurkoti í Fuglavíkurhverfi utan við Sandgerði á utanverðum Reykjanesskaganum, er á níræðisaldri. Honum er ýmislegt til lista lagt.
Auk þess að verja æðarvarpið fyrir varginum með nýstárlegum aðferðum hefur hann m.a. dundað sér við að tálga eftirmyndir af fuglum í smækkaðri mynd. Þó hafa a.m.k. tvö verka hans fengið að njóta stærðarinnar, en það eru geirfuglar, sem hann hefur unnið nokkuð nákvæmar eftirmyndir af. Hafði hann m.a. geirfuglseintakið fræga á Náttúrufræðisafninu sem fyrirmynd.
„Fuglar náttúrunnar hafa verið mér hugleiknir, allt frá því að ég var barn“, sagði Sigurður þegar hann var spurður um þennan áhuga á fuglum, „geirfuglinn sem mennirnir náðu reyndar að gera aldauðan hér ekki langt undan, er einn af þeim. Geirfuglinn er nú minnisvarði um hvernig á ekki að standa að verki þegar náttúran og lifandi verur eru annars vegar“.

Þegar Sigurður var spurður að því hvernig honum litist á að sýna fuglana svaraði hann: „Æi, verður þetta þá bara ekki eins og vitlausa umfjöllunin um hina geirfuglana tvo, listaverkin úti á Reykjanesi og úti við Skildingarnes. En hvernig er svo sem hægt að gera eftirmyndir af fugli öðruvísi en hann er, eða var í þessu tilviki?“
Sigurður er jafnvígur á tré og járn svo það er fátt sem hann getur ekki búið til. Ef fólk á erindi um Stafnesveginn milli Sandgerðis og Ósabotna er tilvalið að sækja Sigurð heim og fá að skoða fuglana sem og hið áhugaverða umhverfi sem þar er að finna.

Sigurður Eiríksson með geirfuglana.

Skrár

Njarðvík

Sveitarfélögin Njarðvík, Keflavík og Hafnir hafa nú runnið saman í eitt sveitarfélag og nefnast nú einu nafni Reykjanesbær. Fram til 1889 var Njarðvík hluti Vatnsleysustrandahrepps, en varð þá sjálfstætt sveitarfélag.

Minnismerki um Thorcellius.

Árið 1908 var Njarðvíkurhreppur sameinaður Keflavíkurkauptúni, enda var þar hluti verzlunarlóðar Keflavíkur innan Njarðvíkurhrepps. Njarðvík var áður skipt í Innri- og Ytri Njarðvík, sem seinna mynduðu eitt sveitarfélag.
Njarðvíkurnar fengu þá sjálfkrafa verzlunarréttindi og hreppurinn fékk nafnið Keflavíkurhreppur. Árið 1942 var hreppunum skipt og Njarðvík varð aftur sjálfstætt sveitarfélag.
Byggðin í Njarðvík og Keflavík hefur lengi legið saman og voru bæjarmörk ekki greinanleg ókunnugum.
Aðalatvinnuvegur Njarðvíkinga hefur löngum verið sjósókn og fiskvinnsla en iðnaður hefur vaxið mjög sem og þjónusta við Keflavíkurflugvöll, stærsta flugvöll á landinu.
Njarðvíkin sjálf er breið vík sem gengur til suðurs úr Stakksfirði. Talið er að kirkja hafi verið reist í Njarðvík á 11. öld. Eftir það var víkin kölluð Kirkju-Njarðvík. Fram til 1515 var Njarðvík í bændaeign en eftir það í eigu konungs að minnsta kosti til loka 18. aldar.

Innri-Njarðvíkurkirkja.

Sú kirkja, sem þar er nú, var reist 1884-86. Hún var vígð af prófasti séra Þórarni Böðvarssyni 18. júlí 1886. Hún er hlaðin úr handhöggnu grjóti, sem tekið var úr fjörunni og heiðinni, flutt á sleðum heim og höggvið þar; því verki stjórnaði Magnús Magnússon, múrari í Miðhúsum í Garði, sem einnig var yfirsmiður við Hvalsneskirkju. Þak var úr timbri, hellulagt. Ekki er vitað hver vann tréverkið. Ásbjörn Ólafsson, bóndi og hreppstjóri í Innri-Njarðvík stóð fyrir byggingunni. Á árunum 1917 til 1944 var kirkjan lítt notuð sem sóknarkirkja og sóttu Njarðvíkingar kirkju til Keflavíkur. Árið 1944 var kirkjan lagfærð, m.a. smíðaður nýr turn eftir teikningu Guðjóns Samúelssonar, húsameistara ríkisins. Fékk kirkjan töflu þá sem nú prýðir hana að gjöf, það er málverk eftir Magnús Á. Árnason, myndlistarmann. Var hún sett upp á endurvígsludeginum.

Minnismerki um Sveinbjörn.

Að baki kirkjunni er minnisvarði eftir Ríkharð Jónsson um Jón Þorkelsson Skálholtsrektor, öðru nafni Jón Thorkillius var afhjúpaður við Innri-Njarðvíkurkirkju síðasta laugardag í maí árið 1965. Jón Thorkellius fæddist í Innri-Njarðvík 1697 og dó í Kaupmannahöfn 1759. Jón var mikill lærdómsmaður og barðist fyrir endurbótum í fræðslumálum á Íslandi. Hann arfleiddi fátæk skólabörn í átthögum sínum, Kjalarnesþingi, að öllum eigum sínum. Stofnaður var sjóður, Thorkellisjóður og m.a. var fyrsti barnaskóli landsins starfræktur fyrir fé úr þessum sjóði. Minnisvarðinn sýnir skólamanninn Jón sitjandi með tvö börn og er þetta eitt af stærstu verkum Ríkharðs Jónssonar.

Stapakot – túnakort.

Þarna er og minnisvarði um Sveinbjörn Egilsson rektor, en hann bjó í Innri-Njarðvík. Minnisvarðin var afhjúpaður 27. febrúar 1991. Þá voru liðin 200 ár frá fæðingu þessa merkismanns sem var fyrsti rektor við Lærða skólann í Reykjavík en hafði áður verið kennari um árabil við Bessastaðaskóla. Sveinbjörn var mikill fræðimaður og þýddi mörg af helstu bókmenntaverkum heims yfir á íslensku, s.s. Hómerskviður og Biblíuþýðingar hans þóttu frábærar. Hann orti líka talsvert og frægastur er eflaust sálmurinn Heims um ból. Sveinbjörn var fæddur á stórbýlinu Innri-Njarðvík árið 1791 og lést 1852. Minnisvarðinn er eftir Áka Gränz og var reistur að tilhlutan bæjarstjórnar Njarðvíkur.

Njarðvíkur – Áki Grenz.

Þjóðhátíðarinnar 1974 var minnst á Suðurnesjum eins og víðast annars staðar á landinu. Í tilefni þessa var reistur minnisvarði við kirkjuna í Innri-Njarðvík, en á þeim stað héldu fjórir innstu hreppar Gullbringusýslu þjóðhátíð sína dagana 15.-16. ágúst 1874. Áki Gränz og Ingvar Jóhannsson sáu um framkvæmdina að tilhlutan Byggðasafnsnefndar og hreppsnefndar Njarðvíkur.
Byggðasafn Njarðvíkur er lítið bárujárnsklætt timburhús í Innri Njarðvík sem byggt var í byrjun 20. aldar. Húsið var gefið til Njarðvíkurbæjar á 8. tug síðustu aldar til safnastarfsemi. Þar er nú sýning á vegum Byggðasafns Reykjanesbæjar, aðallega myndir og innanstokksmunir frá síðustu íbúum. Húsið stendur norðvestan við kirkjuna.

Njarðvík – minjasafn.

Vestar eru tjarnir. Austan þeirra er brunnur. Suðvestan við brunninn eru tóftir grasbýla, sem jafnan tóku nafn af húsráðendum sínum hverju sinni. Eitt þeirra var Hólmfastskot.
Íslandssagan segir frá því að árið 1699 bjó á hjáleigu frá Brunnastöðum bláfátækur bóndi sem Hólmfastur Guðmundsson hét. Á þessum tíma máttu Vatnsleysustrandarmenn eingöngu versla í Hafnarfirði. Kaupmaður þar hét Knútur Storm. Ekki vildi kaupmaður kaupa allan fisk Hólmfasts og henti úr 3 löngum og 10 ýsum. Ekki mátti Hólmfastur við þessu, hann fer því til Keflavíkur með úrkastið og að auki 2 knippi af hertum sundmögum og selur kaupmanni. Þetta frétti Knútur Storm og stefndi Hólmfasti til Kálfatjarnarþings og kærði hann fyrir óleyfilega verslun. Hólmfastur var dæmdur í þunga sekt en hann átti ekki neitt nema lekan bát sem kaupmaður neitaði að taka upp í sekt.

Hómfastskot.

Hólmfastur var því dæmdur til að kaghýðast, en því jafnframt skotið til konungs hvort hann ætti ekki líka að fara á Brimarhólm fyrir þennan mikla glæp. Síðan var Hólmfastur bundin við staur og húðstrýkur rækilega. Seinna kærði Láritz Gottrup lögmaður þetta fyrir konungi og enn seinna þeir Árni Magnússon og Páll Vídalín. Árni og Páll stóðu fyrir því að Hólmfastur fékk miskabætur nokkru síðar 20 ríkisdali frá Jóni Eyjólfssyni sýslumanni. Umdæmaverslunin var afnumin 1732.
Garðbær er skammt suðvestar, hlaðinn úr tilhöggnu grjóti. Bærinn hét áður Bræðraborg. Við hlið hans stendur nýrra íbúðarhús klætt bárujárni, sennilega frá byrjun 20. aldar. Við norðurenda þess er þurrkhjallur, sem algengir voru við hús hér fyrrum.

Stekkjarkot.

Stekkjarkot er í Innri Njarðvík. Það er endurgert tilgátuhús sem, reist var árið 1993, fjósi var svo bætt við sumarið 2002. Þarna hafði áður staðið gömul sjóbúð að upplagi frá 1856 en yngsti hluti frá fyrri hluta 20. aldar. Húsin eru í góðu standi og ætlunin er að hafa þau opin fyrir ferðamenn og minni háttar móttökur.
Fitjarnar voru ofan við Njarðvíkina. Þær þóttu farartálmi á ferðum fólks milli byggðalaganna, auk þess sem skrímslu gerðu sig þar stundum sýnileg ofan við kampinn, einkum að kvöldlagi. Við þjóðleiðina um Fitjar stóð eitt sinn grasbýli, sem bókstaflega var etið út á gaddinn.
Um árið 1890 varð uppi fótur og fit í Innri-Njarðvík út af dýri ókennilegu, sem þar hafði sézt nýlega á Kampinum heima við íveruhúsið.

FERLIRsfélagar í heimsókn í Stekkjarkoti.

Sjónarvottar lýstu því svo, að það hefði verið áþekkast tryppi, að því fráskildu, að það var með upphringaðan hala eins og hundur. Það var hvítt á lit. Vinnumenn og sjómenn í Innri-Njarðvík hlupu út til að skoða þessa skepnu nánar. En þá tók hún á rás fram til sjávar. Þeir eltu hana, þar til þeir sáu hana hverfa í sjóinn niðri í Kirkjuvík.
Heiman frá bænum í Innri-Njarðvík niður í Kirkjuvík mun hafa verið um 200 metra vegalengd. Eitt kvöld rétt fyrir miðjan nóvembermánuð árið 1912 fór bóndinn út í fjós, eins og venjulega, til að vatna kúnum. Það mun hafa verið um tíuleytið og orðið alrokkið. Fjósið og önnur útihús, sem hér koma við sögu, voru þann veg sett, að syðst var hesthús með dyrum á móti suðri. Norður af því var fjósið og gengið í það úr hesthúsinu. En nyrzt og áfast við fjósið var fjárhússkúr og dyr á honum í austur. Við vesturhlið hans var steyptur brunnur, sem safnað var í rigningarvatni af þökum gripahúsanna handa búpeningnum, en þess utan var yfir honum hlemmur. Örskammt frá suðvesturhorni hesthússins var vanhús, með dyrum til norðurs. Sást úr þeim meðfram vesturveggnum á hesthúsinu, fjósinu og fjárhússkúrnum og til brunnsins.

Brunnur við Stekkjarkot.

Stúlka fór með föður sínum þetta kvöld og skrapp á vanhúsið, á meðan hann var að vatna kúnum. Hesthúsdyrnar voru opnar og lagði út um þær daufa glætu frá ljósi, sem faðirinn hafði hjá sér í fjósinu. Vanhúsdyrnar stóðu líka opnar, og sá hún ljósglætuna út um þær, dálítið skáhallt til hægri hliðar. Hafði stúlkan ekki lengi setið á vanhúsinu, þegar henni verður litið um dyrnar norður með gripahúsunum. Þykist hún þá sjá skepnu, líkasta tryppi, standa á brunnhlemminum, um tíu metra frá henni. Hún þorði ekki að trúa sinni eigin sjón og kreisti aftur augun í þeirri von, að þetta yrði horfið, þegar hún opnaði þau á ný, sem hver önnur missýning. En það varð ekki. Þegar stúlkan opna augun, sér hún glöggt, hvar skepnan stendur á hlemminum, hvít á lit, eða annan lit gat eg ekki greint á henni. Hún sneri hliðinni að stúlkunni og sperrti eyrun eins og hestur, sem hlustar, og horfði í vesturátt til næsta bæjar, er hét Hákot. Stúlkan reyni að telja sér trú um, að þetta væri náttúrulegt tryppi. En þá tók hún eftir því, að það hefur upphringaðan hala eins og hundur. Þá gat hún ekki beðið boðanna lengur og kalla til föður síns. Hann kemur út í hendingskasti, hélt víst af kallinu, að eitthvað hefði orðið að dóttur sinni.
Hún segi við hann: „Sjáðu dýrið, sem stendur á brunnhlemminum!“
Faðirinn lítur þangað og segir: „Eg sé ekkert dýr.“

Frá Njarðvík.

En við því var máski ekki að búast. Hann var nýkominn út í myrkrið úr ljósbirtunni og mun hafa verið dimmt fyrir augum. Í sömu svifum sér stúlkan dýrið snarsnúa sér við og skjótast austur fyrir fjárhúshornið, eins og í átt til kirkjunnar. Nú var henni runninn móður í brjóst og segir við föður sinn: „Við skulum hlaupa austur fyrir húsin og vita, hvort við sjáum ekki til þess.“
Feðginin þutu þangað, en urðum einskis vör. Dýrið var horfið.
Fyrir nokkrum árum var í Njarðvíkum suður maður sem Bjarni hét Högnason. Hann sagði eitt sinni frá því að hann hefði orðið fyrir áleitni af sjóskrímsli þar í víkunum og komist nauðulega undan. Gat hann þess og til að það mundi sitja um sig. Svo leið og beið þangað til að hann átti ferð síðla dags á milli Njarðvíkna. En áður hafði hann orðið skrímslisins var á milli þeirra og Keflavíkur og uggði því síður að sér. Hann lenti í myrkri og kom eigi sem menn væntu um nóttina né morguninn. Var hans þá leitað og fannst hann þegar dauður með ærið miklum áverkum. Töldu menn það víst að skrímslið hefði hitt hann aftur og gert útaf við hann. Engin glögg sögn er til um útlit þessa skrímslis.Frá Fitjum í Njarðvík liggur forna þjóðleiðin Skipsstígur til Grindavíkur. Vörður hafa fallið á fyrrihluta leiðarinnar, en eru mjög greinilegar frá Stapafelli til Grindavíkur og Húsatófta (Árnastígur). Áætlaður göngutími er u.þ.b. 5 klst.

Stekkjarkot.

Skrár

Undirhlíðahellir – hinn nýi

Nýlega kom í ljós op í námunni í Undirhlíðum (við Bláfjallaveginn) þegar unnið var við að færa til efni úr hlíðinni. Uppistaðan er bólstraberg eins og glögg má t.d. sjá í giljunum milli Sveifluhálsar og Kaldárhnúka. Við athugun kom í ljós u.þ.b. 30 metra langur hellir. Skömmu eftir að hellirinn uppgötvaðist var hann skoðaður og myndaður.

Hellirinn er norðanlega í námunni. Þótt hin stóra náma falli ekki beinlínis inn í landslagið, heldur þvert á móti, gefur þessi hellir til kynna spennandi myndun, jafnvel þótt hellirinn sjálfur sé svo sem ekkert mjög spennandi. Hann er þó, sem fyrr sagði, um 30 m langur. Þarna í bólstabergi og breksíu drasli er, öllum að óvörum, hraunhellir. Í honum eru m.a. hraunreipi og alles… og ekki er hvað síst spennandi að velta fyrir sér myndun hans, en svo virðist sem þarna hafi hraun runnið frá A til B í holrúmi á töluverðu dýpi.
Bólstraberg getur myndast bæði úr basískri og súrri kviku þegar kvikan rennur í vatni. Við slíkar aðstæður kólnar yfirborð kvikunnar snögglega. Seigjan verður því mest á yfirborðinu og leitast kvikan því við að mynda því sem næst kúlulaga form svo yfirborð verði sem minnst miðað við rúmmál. Yfirleitt ná bólstrarnir ekki að verða kúlulaga en líkjast einna helst vel úttroðnum koddum sem fletjast út vegna eigin þunga og eru því yfirleitt ílangir. Oft sjást tengsl á milli þeirra því líklegt er að kvikan streymi úr einum bólstri í þann næsta.

Bólstrarnir eru glerjaðir að utan en innar er fínkornótt blöðrótt berg sem er smástuðlað og vita stuðlarnir hornrétt á yfirborðið, þ.e. kólnunarflötinn.
Þegar basísk hraun renna út í sjó eða stöðuvötn mynda þau oft stóra, fremur óreglulega bólstra. Við mikinn vatnsþrýsting í djúpu vatni eins og gerist við eldgos á hafsbotni eða undir þykkum jökli myndast reglulegir bólstrar. Oft mynda þeir margra metra þykkt bólstrabergslag þar sem bólstrarnir liggja hver um annan þveran og eru þeir oftast fremur smáir. Þannig myndanir eru algengar neðst í stöpum og bólstrabergshryggjum. Má sjá slík bólstrabergslög í Stapafelli á Reykjanesi, Mosfelli í Mosfellsdal og Sigöldu sem er dæmigerður bólstrabergshryggur. Skálaga bólstraberg og bólstrabrotaberg myndast þegar gjall eða gjóska mynda skálaga hlíðar undir vatnsborði og einstaka bólstrar eða brot úr þeim renna niður hallann og umlykjast gjóskusalla. Slíkar myndanir eru algengar undir hraunhettum stapa og apalhraunum sem renna út í vatn.
Undirhlíðarnar eru eldri en t.d. hraunin umhverfis. Líklegt má telja að þær hafi myndast er ystu nes og tangar, s.s. Kársnes, Digranes, Arnarnes, Stapinn og Rosmhvalanes voru í bernsku fyrir u.þ.b. 200.000 árum. Mörg hinna eldri fjalla Reykjanesskagans byggja á bólstrabergi og er Stapafellið skýrasta dæmið um það, sem fyrr sagði, enda nú búið að „skafa það inn að skinni“. Í Stapafelli má t.d. sjá einn stærsta „bólstra“ í heimi (sbr. Sig. Þórarinsson).
Hvað sem þessu öllu líður er hér um forvitnileg fyrirbæri að ræða, helli (rás) í bólstrabergi, sem reyndar verður að teljast nokkuð sjaldgæft, jafnvel hér í landi hraunhellafjölbreytileikans.
Utan í Undirhlíðum má sjá, auk þessa, gíga og hraun frá nútíma, s.s. hluta af Ögmundarhraunsgígaröðinni(Nýjahraun/Kapelluhraun til norðurs), Kerin og Gvendarselsgíga nyrst.

Heimild m.a.:
-http://www.ismennt.is/not/gk/jfr/ordskyr/
-Björn Hróarsson.

Í Undirhlíðahelli.

Skrár

Ber í móa

Þegar gengið er um móana má, ef vel er að gáð, sjá fyrir fótum nokkrar berjategundir, s.s. bláber, krækiber, hrútaber og skollaber.
Bláberjalyngið er sumargrænn smárunni. Blöðin eru breytileg að gerð og lögun. Blómin, sem nefnast sætukoppar, eru nokkur saman efst á árssprota fyrra árs. Fullþroska eru berin dökkblá að utan en grænleit að innan með litlausum en bragðgóðum safa. Bláberjalyng er að finna um allt land, einkum í votlendi og mólendi. Bláberjarunninn blómgast í maí – júní og er þá u.þ.b. 10 – 30 cm. á hæð. Það fer mikið eftir árferði hvenær berin verða nægjanlega þroskuð til tínslu en líkt og með önnur íslensk ber má ekki reikna með fullum þroska fyrr en eftir miðjan ágúst. Ber, blöð og rót voru talin kælandi og barkandi. Þau voru notuð gegn lífsíki, köldu og skyrbjúgi. Gott þótti að strá dufti af rótinni á holdfúa sár.
Aðalbláber eru dökkblá og í sumum tilfellum svört ber sem vaxa villt víða um landið. Að innan eru þau rauð og bragðið er súrsætt. Aðalbláber vaxa í skógum, lautum og mólendi og oft er mest um þau á snjóþungum stöðum.
Algengust eru þau á norðanverðu landinu en heldur sjaldgæfari á landinu sunnarverðu, en þó ekki óalgeng. Aðalbláberjalyngið er grænn smárunni. Blöðin eru smásagtennt, ljósgræn, þunn og egglaga. Þau eru græn báðum megin en roðna er líður að hausti. Aðalbláberjalyngið blómgast í júní og er þá 10-30 cm. á hæð. Berin eru þó sjaldnast fullþroska fyrr en eftir miðjan ágúst. Ber, blöð og rót voru talin kælandi og barkandi. Þau skyldu nota, líkt og hálfnefnur þeirra, við lífsýki, köldu og skyrbjúgi. Te má gera af blöðunum til daglegrar notkunar. Aðalbláber hafa verið notuð við ýmis konar kvillum tengdum sjóninni. Rannsóknir benda til þess að aðalbláber bæti nætursjón, a.m.k. tímabundið. Tvær rannsóknir hafa verið gerðar á aðalbláberjum sem sýna að jurtin bætir sjón í rökkri, styttir þann tíma sem það tekur að venjast myrkrinu og styttir þann tíma sem augun eru að ná sér eftir að hafa orðið fyrir skerandi birtu. FERLIR hefur nýtt sér áhrifin, einkum þegar gengið er í myrkri eða áður en farið er niður í myrkvaða hella. Önnur áhrif berjanna virðast vera stutt og koma strax fram, þannig að ráðlagt er að nota berin eða þykkni úr þeim, rétt áður en þörf er á betri nætursjón.
Í MBL þann 15. ágúst 2000 er í grein fjallað um upphaf berjatímans: „Krækiber, bláber og aðalbláber hafa verið tínd hér á landi allt frá landnámi. Berjatíminn er nú hafinn og víst að margir eiga eftir að leggja leið sína í berjamó enda eru berin talin holl og af mörgum hreinasta sælgæti. Margir berjatínslumenn eiga sitt uppáhalds berjasvæði þar sem þeir fylla ílát sín ár hvert um þetta leyti. Aðrir ferðast um landið þvert og endilangt til að leita uppi ný berjasvæði og kynnast um leið margs konar náttúru enda útiveran stór hluti berjatínslunnar.

Einiber í Skógarnefi.

Ber hafa áreiðanlega alltaf verið höfð til matar á Íslandi. Í bók Hallgerðar Gísladóttur, Íslensk matarhefð, kemur fram að samkvæmt íslensku þjóðveldislögunum mátti tína ber upp í sig á eignarlandi annarra en það varðaði sektum að tína þau og flytja burtu. Þar kemur einnig fram að krækiberjavín var bruggað í Skálholti snemma á öldum, sennilega vegna skorts á innfluttu messuvíni.
Berjaskyr var algengur réttur síðsumars og á haustin áður fyrr. Berin voru gjarnan geymd í súru skyri fram eftir vetri eða í sýru og drukkin með henni til bragðbætis. Berin hafa áreiðanlega oft stuðlað að því að draga úr skorti á C-vítamíni, sem var mjög algengur hérlendis, einkum á vetrum. Krækiber eru óvíða borðuð annars staðar en á Íslandi þó þau vaxi í fleiri löndum eins og t.d. á Grænlandi, í Kanada og í Skandinavíu. Samar, Inúítar og norður-amerískir indíánar borða raunar mikið af þeim.
Bláber og aðalbláber eru náskyld en aðalbláberin þykja betri enda sætari og safaríkari. Bláber eru fremur smá hér á landi en þykja bragðgóð. Þau eru vinsælust fersk en einnig notuð í bökur, grauta og í skyr. Þau má frysta og þurrka og gera úr þeim saft, hlaup og sultur. Best er þó að borða berin fersk, næstbest er að frysta þau því þá varðveitist eitthvað af C-vítamíninu en versti kosturinn með tilliti til næringargildis er að gera sultu eða saft.“

Hrútaber.

Hrútaberjalyng er algengt á láglendi um allt land. Það vex í frjósömum brekkum og bollum,einnig oft í skógarbotnum. Plantan er með löngum, skriðulum renglum, sem eru bæði blöðóttar og hærðar. Þessar renglur, sem stundum eru kallaðar skolla- eða tröllareipi, geta orðið allt að tveir metrar á lengd. Blómstönglarnir eru uppréttir og með þyrnum. Blóm eru fá saman og eru bikarblöðin niðurbeygð en krónublöðin upprétt. Hrútaberin þroskast fremur seint á sumrin, þau eru safamikil og örlítið súr á bragðið. Berin hafa töluvert verið nýtt til sultugerðar. Dropar af hrútaberjum þykja styrkjandi bæði fyrir maga og hjarta. Einnig er talið að þeir lækni skyrbjúg. Droparnir eru búnir til á eftirfarandi hátt: 100 gr. af steyttum berjum eru sett í 1/2 lítra af sterku brennivíni og geymt á flösku í heitum sandi í þrá daga. Hið þunna er síðan síað frá og geymt.
Hið síðastnefna hefur áreiðanlega vakið athygli einhvers.
Skollaber vaxa innan um lyng og kjarr. Berin vaxa ætíð í breiðum, en oftast á fremur litlum svæðum. Þau eru víða að finna á norðanverðu Snæfellsnesi, á Vestfjörðum og við utanverðan Eyjafjörð. Skollaber eru einnig að finna nyrst á Austfjörðum. Ef vel er að gáð má einnig finna þau á Reykjanesskaganum. Hvítu blöðin fjögur eru ummynduð laufblöð sem lykja um blómsveipinn. Blómin sjálf eru nær svört eða rauðsvört á litinn. Skollaber þroskast ekki fyrr en seint á haustin, oft í september. Oftast þroskast ekki nem 2-3 ber í hverjum sveip.

Skrár

Hausthellir – Magnúsardys – Sjónarhólshellir

Leitað var að og skoðaðir Grænhólsskjól og Hausthellir í landi Lónakots og Sjónarhólshellir í landi Óttarsstaða.

Sjónarhólshellir eru nálægt mörkum jarðanna og Grænhólsskjól nálægt mörkum Hvassahrauns, en Hausthellir skammt vestan við heimatúnið í Lónakoti. Því hefur verið haldið fram að Sjónarhólshellir hafi einnig verið nefnt Smalaskálaskjól, en það er norðvestan í Smalaskálahæð, sbr. örnefnalýsingu fyrir Óttarsstaði: „Vestan við Rauðamel stóra er mikil klapparhæð, sem nefnist Smalaskáli. Uppi á hæðinni er skotbyrgi. Syðst í hæðinni er Smalaskálaker, sporöskjulaga jarðfall með rauðamelshól í botni. Norðvestan undir hæðinni er Smalaskálaskúti, hellir, sem fé lá inni í. Þar var skógarhrísla stór, sem óx fyrir hellismunnann. Suðvestur af Smalaskála er fjárborgin gamla, frá því fyrir aldamót. Kona, er Kristrún hét og bjó á Óttarsstöðum, hlóð hana ásamt vinnumanni sínum.“ Síðastnefnda skjólið hefur verið staðsett á fyrrgreindum stað. Einnig var reynt að staðsetja Magnúsardys í Lónakotslandi í þessari ferð.

Í örnefnalýsingu Gísla Sigurðssonar fyrir Lónakot minnist hann m.a. á Hausthelli og Magnúsardys, sbr.: „Markaklettur [er] á innanverðu Hraunsnesi. Af Markakletti lá landamerkjalínan milli Lónakots og Hvassahrauns upp í Skógarhól, þaðan í Stóra-Grænhól. Suður frá Grænhól var svo Grænhólsker, hættulegt fé. En í austur frá hólnum var Grænhólsskjól. Vestur [á væntanleg að vera austur því að vestan er land Hvassahrauns, auk þess Brunnhólar eru austan markanna, í Lónakotslandi] frá Sjónarhól var Brunnhóll. Í hrauninu niður frá Hádegishæð var sprungin klöpp, nefndist Magnúsardys. Maður að nafni Magnús varð þarna úti og var urðaður í sprungunni. Suður og upp frá Magnúsardys var Hraunsnesþúfa og Hausthellir, fjárskjól gott.

Örnefni þau, sem hér hafa verið nefnd, liggja öll neðan Suðurnesjavegar og nú Reykjanesbrautar og alfaraleiðar, sem áður er nefnd.“
Fram kemur að Hádegishæð er skammt ofan við túngarðinn: „Umhverfis þennan þúfnakarga var Kotagarðurinn, hlaðinn, einfaldur grjótgarður. Nokkru lengra uppi í hrauninu var Hádegishæð.“ Nokkrar sprungur eru neðan Hádegishæðar og því erfitt að staðsetja Magnúsardysina þar með einhverri vissu. Það var því ekki gert að þessu sinni. Vestan við heimatúnið er Hausthellir í gróinni kvos. Grónar hleðslur eru framan við opið og dyr á þeim. Hellirinn sjálfur er fremur lítill, en reft hefur verið yfir tóftina framan við hann. Skjólgóður nátthagi er suðvestan við hellinn og hlaðinn brunnur austan hans (í Brunnhóll).
Þegar leitað var að framangreindu var gengið fram á afvelta lamb. Reynt var að færa það á fætur, en þá lagðist það út af. Augun lýstu ótta og angist. Blóð virtist vera aftan við vinstri afturfót. Veikindi gætu einnig hafa verið orsökin.
Hugsanleg skýring kom í ljós í hrauninu skammt vestar. Skolli rak skyndilega út trýnið upp úr skúta og „hvopsaði“ áður en hann hvarf inn. Eftir stutta bið sást hann á ferðinni innan við opið.
Haft var samband við Bjarnferð, fjárumsýslumann svæðisins, og honum kynnt ástand lambsins. Þá var Helgi Gam. í Grindavík fenginn til að takast á við dýrbítinn enda ekki forsvaranlegt að hafa hann þarna svona skammt frá fjárhúsunum í Lónakoti, vomandi yfir fénu nótt sem dag.
Í örnefnalýsingu SG (með leiðréttingum) fyrir Óttarsstaði kemur eftirfarandi fram um Sjónarhólshelli: „Fyrir ofan fjörukampinn var uppgróinn sandbakki, sem nefndist Sandar. Þar vestast eru landamerki milli Óttarsstaða og Lónakots. Ofan við Sanda er Sandatjörn, skiptist milli Óttarsstaða og Lónakots. Úr Söndum liggur landamerkjalínan í Markhól, sprunginn klapparhól skammt fyrir ofan kampinn. Þaðan liggur línan suðsuðaustur í Sjónarhól. Á honum er Sjónarhólsvarða, en suður frá honum er Sjónahólshellir, fjárhellir stór inni í krika. Hann var áður yfirreftur, en nú er það dottið mikið niður.“
Hleðslur við Sjónarhólshelli, líkt og við Hausthelli, eru enn nokkuð heillegar. Gróið er framan við bæði skjólin og vatnsstæði í nágrenni beggja.
Frábært veður. Gangan tók 3 klst og 3 mín.

Heimildir m.a.:
-Örnefnalýsing fyrir Lónakot.
-Örnefnalýsing fyrir Hvassahraun.
-Örnefnalýsing fyrir Óttarsstari.
-Gísli Sigurðsson.

Lónakot.

Skrár

Skógarnefsgata

Þegar gengið var upp fyrir Hvassahraunssel sást hvar forn gata lá upp í hraunið, til austurs áleiðis að Skógarnefi. Götunni var fylgt eftir frá tveimur vörðum í jaðri gamla Afstapahraunsins. Nánar að gáð sást hvar eldri gata lá á milli varðanna í sömu stefnu.
Gatan, sem eftirleiðis verður nefnd Skógarnefsgata (af skiljanlegum ástæðum því hún hefur augsýnilega verið notuð til að sækja hrís og annan eldivið upp í Skógarnef alveg framundir aldamótin 1900 (og jafnvel lengur)) lá mjög greinileg í gegnum hraunið og upp í Nefið. Önnur svipuð gata liggur yfir hraunið nokkru norðar og svo virðist sem þær komi saman sem ein nálægt vörðunum fyrrnefndu.
Sambærilegar götur má sjá bæði upp úr Straumsseli og Óttarsstaðaseli og jafnvel víðar. Eftir að hafa skoðað Skógarnefið, kíkt á Skógarnefnsskúta og vatnsstæðið þar, var gatan fetuð til baka yfir gamla Afstapahraun, framhjá vörðunum og áfram til vesturs, fyrir ofan og norðan Snjódali og að Hvassahraunsseli að sunnanverðu. Á leiðinni var m.a. gengið fram á fallega hlaðið byrgi refaskyttu og tóftir smalaskála í nátthaga. Þar drupu einiber af hverri grein sem hvergi annars staðar.
Þegar Hvassahraunssel var skoðað, enn og aftur, komu í ljós tóftir á mjög gamalli selstöðu ekki allfjarri þeim, sem hvað greinilegastar eru í dag.
Loks var Hvassahraunsselsstígurinn vestari fetaður niður fyrir Virkishóla.
Ljóst má vera að selstígurinn hefur verið notaður sem fyrri hluti Skógarnefsgötunnar, sem liggur upp frá selinu og hefur verið allvel greiðfær. Ekki er ólíklegt að Skógarnefnsskúti hafi verið skjól fyrir fólk við hrístöku í Nefinu og það nýtt sér vatnsstæðið til viðurværis. Enn hafa ekki fundist kolagrafir á þessu svæði, en hin forna seltóft í Hvassahraunsseli gefur þó tilefni til að ætla að hún hefi verið nýtt til slíkra verka því útlit og gerð hennar svipar mjög til þeirra er sjá má við Kolgrafaholt.
Frábært veður. Gangan tók 4 klst og 4 mín.

Skógarnefsskúti.

Skrár

Smalaholt – áletrun (mynd)

Valdimar Samúelsson fann „tvær holur upp á Smalahól/hæð fyrir ofan Garðabæ og norðan við Vífilstaðavatn. Önnur var á bergi undir steini sem var auðsjáanlega grunnur ásamt öðrum steinum af ókláraði vörðu en hin var austan til í hæðinni sem snýr að radíómöstrunum. Hjá þeirri holu var auðsjáanlega mjög gömul meitluð mynd að krjúpandi meyju í bænastöðu. Við þennan stað voru líka tveir skútar, líklega fyrir smalastráka eða ferðamenn.“

FERLIR fór á staðinn til að skoða aðstæður sem og verksummerki.
Smalaholt er að mestu leyti (vestanvert) í landi Garðabæjar, upp af Vífilsstaðavatni, en austasti hluti þess er í Kópavogi. Mörkin eru um háhæðina (steinsteyptur stöpull – hæðarpunktur). Af henni sést vel til vesturs niður að Vífilsstöðum. Vestan við landamerkjastöpulinn eru hleðslur vestan undir hloti. Þær eru greinilega nýlegar og lítt vandað til verksins.
Í austur frá stöplinum (Kópavogsmegin) er afmörkuð lág klapparhæð í holtinu mót Rjúpnahæð. Klöppin er jökulsorfin líkt og aðrar klappir þarna – en vel afrúnuð. Hallar undan til austurs, að Rjúpnahæð. Þannig er klapparholtið hæst mót austri. Útsýni er þarna allt til Vífilsfells.
Þar sem klappirnar eru hæstar í holtinu er klöppuð nokkuð stór mynd á vegginn. Myndin er af sitjandi konu að því er virðist á bæn. Hún er formleg og vandað hefur verð til verksins. Myndin er duglega klöppuð í harða grágrýtisklöppina. Inn með henni er sprunga – gott skjól. Austan við hana er lítill skúti, sem myndast hefur þegar jökullinn færði til og lagði stein yfir annan.
Staðsetning myndarinnar á bergveggnum er sennilega engin tilviljun. Hún hefur verið meitluð þarna í ákveðnum tilgangi. Um aldur hennar er erfitt að segja, en hún virðist hvorki vera mjög gömul né nýleg. Vegna þess hve djúpt myndin er mörkuð og útlínur, t.d. höfuðsins þar sem þurft hefur til góð áhöld, er sennilegt að hún hafi verið gerð á fyrri hluta eða um miðja 20. öldina. Annars væri fróðlegt að fá upplýsingar frá einhverjum sem þekkir til eða veit umtilvist þessarar myndari á klapparholti Smalaholts. Ekki er ólíklegt að hún geti tengst einhverju (einhverri) er dvaldi vegna berklasjúkdóms að Vífilsstöðum og hefur viljað eiga þarna stund með sjálfum sér.
Árið 1906 var Heilsuhælisfélagið stofnað að forgöngu Guðmundar Björnssonar þáverandi landlæknis með það að markmiði að reisa fullkomið heilsuhæli fyrir berklasjúklinga. Miklu fé var safnað á skömmum tíma víðs vegar um land og jafnvel Íslendingar í Vesturheimi tóku þátt í fjársöfnunni. Hælinu var valinn staður á Vífilsstöðum og gengu framkvæmdir það vel að hægt var að vígja það árið 1910. Árið 1916 tók hið opinbera við rekstri hælisins en fram að því sá Heilsuhælisfélagið um reksturinn með styrk úr landssjóði. Vífilsstaðir voru byggðir fyrir um 80 sjúklinga en árið 1922 voru sjúklingar að meðaltali 130 á dag og átti þeim en eftir að fjölga. Á árunum 1919-1920 var byggt íbúðarhús fyrir yfirlækni en við það jókst húsnæði á hælinu og barnadeild tók til starfa. Börn urðu oft fórnarlömb berklanna. Töluvert bar á því að fólk sem hafði fengið góðan bata eftir langa hælisvist, veiktist aftur af völdum lélegs aðbúnaðar. Kom því upp sú hugmynd meðal berklasjúklinga að stofna samtök sem myndu vinna að hagsmunamálum sjúklinga. Stofnuð voru hagsmunasamtök berklasjúklinga á Vífilsstöðum þann 24. október árið 1938 og fengu hin nýju samtök nafnið Samtök íslenskra berklasjúklinga, skammstafað SÍBS. Fyrsti yfirlæknir hælisins var Sigurður Magnússon.
Vífilsstaðir voru berklahæli fram undir 1970 en þá var nafninu breytt í Vífilsstaðaspítala. Vífilsstaðir eru nú hluti af Landsspítala – háskólasjúkrahúsi og eru þar starfræktar nokkrar deildir t.d lungnadeild og húðlækningadeild.
Ástæða myndarinnar gæti t.d. verið sú að þarna hafi einhverjum (einhverri), líklega frá heilsuhælinu að Vífilsstöðum, þótt við hæfi að eiga hljóða stund með sjálfum (sjálfri) sér, ekki síst vegna veikinda sinna. Myndin hefur þá verið til áminningar eða áheits um væntingar viðkomandi. Hún gæti og verið til minningar um atburð eða upplifun eða jafnvel, sem ekki er ólíklegt miðað við höfuðumbúnað myndarinnar, að einhver hafi, eftir upplifun eða skynjun, viljað benda öðrum á að þarna kynni að búa vera eða verur, sem ástæða væri til að sýna nærgætni, t.d. álfar eða huldufólk.
Víða í Kópavogi eru m.a. þekktir búsetustaðir álfa og huldufólks, s.s. í Einbúa, Álfhól, Digranesi og Kársnesi. Bæjaryfirvöld og íbúar bæjarins hafa staðið dyggan vörð um þá staði, sem þeirra hefur orðið vart, og gætt þess að raska þeim ekki umfram brýnustu nauðsyn.
Vegna staðsetningarinnar, jafnvel þótt myndin hafi verið gerð í kristni, er við hæfi að rifja upp elstu og nærtækustu sagnir Smalaholtsins, enda útsýni þaðan frábært til yfirlits þeirrar söguskoðunnar.
Eins og flestum er orðið kunnugt þá var Vífill annar þræll Ingólfs, þess fyrsta norræna landnámsmanns á þessu svæði, og var augljóslega sáttari en Karli þrælsfélagi hans við þau heimkynni sem öndvegissúlurnar ákvörðuðu. Vífill fékk frelsi af húsbónda sínum og farnaðist honum vel. Við hann eru kennd Vífilsfell og Vífilsstaðir þar sem hann átti bú. Er hann í Landnámu kallaður „skilríkr maðr“, líkt og svo margir Garðbæingar er á eftir komu.
Í Landnámu (Sturlubók) segir um Vífil þennan: „Sumar það, er þeir Ingólfur fóru til að byggja Ísland, hafði Haraldur hárfagri verið tólf ár konungur að Noregi; þá var liðið frá upphafi þessa heims sex þúsundir vetra og sjö tigir og þrír vetur, en frá holdgan dróttins átta hundruð (ára) og sjö tigir og fjögur ár…
Vífill og Karli hétu þrælar Ingólfs. Þá sendi hann vestur með sjó að leita öndvegissúlna sinna. En er þeir komu til Hjörleifshöfða, fundu þeir Hjörleif dauðan. Þá fóru þeir aftur og sögðu Ingólfi þau tíðendi; hann lét illa yfir drápi þeirra Hjörleifs…
Þau missari fundu þeir Vífill og Karli öndvegissúlur hans við Arnarhvol fyrir neðan heiði…
Ingólfur fór um vorið ofan um heiði; hann tók sér bústað þar sem öndvegissúlur hans höfðu á land komið; hann bjó í Reykjarvík; þar eru enn öndugissúlur þær í eldhúsi. En Ingólfur nam land milli Ölfusár og Hvalfjarðar fyrir utan Brynjudalsá, milli og Öxarár, og öll nes út…
Þá mælti Karli: „Til ills fóru vér um góð héruð, er vér skulum byggja útnes þetta. Hann hvarf á brutt og ambátt með honum.
Vífli gaf Ingólfur frelsi, og byggði hann að Vífilstóftum; við hann er kennt Vífilsfell; þar bjó (hann) lengi, varð skilríkur maður.“
Í þjóðsögum Jóns Árnasonar segir af Sviða nokkrum svo og nefndum Vífli: „Eitt með dýpstu fiskimiðum á Faxaflóa er nefnt Svið. Er þangað sóttur sjór af öllum Innnesjum sem að flóanum liggja, Akranesi, Seltjarnarnesi, Álftanesi, Hafnarfirði, Hraunum og jafnvel af Vatnsleysuströnd. Sviðið hefur jafnan verið eitthvert fiskisælasta djúpmið á flóa þessum og er til þess saga sú sem nú skal greina.
Sviðholt er bær nefndur; hann stendur hér um bil á miðju Álftanesi. Það er talin landnámsjörð þó hennar sé ekki getið í Landnámu. Þar byggði sá maður fyrst er Sviði hét og kallaði bæinn eftir sér Sviðholt.
Bær heitir Vífilsstaðir og er landnámsjörð; þar gaf Ingólfur Arnarson í Reykjavík Vífil húskarli sínum bústað; en Vífill gaf bænum aftur nafn af sér og bjó þar síðan.
Vífilsstaðir er efstur bær og austastur upp með Garðahrauni að norðan og lengst frá sjó af öllum bæjum í Garðasókn á Álftanesi og hér um bil hálfa aðra mílu frá Sviðholti.
Það er mælt að þeir Vífill og Sviði hafi róið saman tveir einir á áttæringi og hafi Vífill, þó hann ætti margfalt lengri skipgötu en Sviði sem bjó á sjávarbakkanum að kalla, ávallt farið heim og heiman í hvert sinn sem þeir réru.
Sumir segja að Sviði hafi verið formaðurinn, en aðrir að Vífill hafi verið það og þykir mega marka það af því sem nú skal greina að Vífill hafi verið formaður:
Langt fyrir ofan Vífilsstaði er fell eitt sem Vífilfell heitir og liggur þjóðvegur ofan fyrir norðan það þegar farið er Hellisskarð að austan eða Lágaskarð; en rétt vestan undir fellinu liggur Ólafsskarðsvegurinn á þjóðveginn. Vífilfell er hæst af fjöllum þeim sem verða á vinstri hönd þegar riðið er yfir Hellisheiði suður í Reykjavík, og dregst það mjög að sér ofan.
Þó það sé snöggt um lengri vegur upp að felli þessu frá Vífilsstöðum en til sjávar gekk Vífill allt um það á hverjum morgni upp á fellið til að gá til veðurs áður en hann fór að róa og réri ekki ef hann sá nokkra skýská á lofti af fellinu, og tók því fellið nafn af honum.
En ef honum leist róðrarlega á loftslag gekk hann til skips og réri með Sviða, og þykir þetta benda til þess að Vífill hafi álitið það skyldu sína sem formaður að gá að útliti lofts áður en róið væri.
Einhverju sinni kom þeim lagsmönnum Vífil og Sviða ásamt um að þeir skyldu búa til mið þar sem þeir yrðu best fiskvarir. Er þá sagt að Sviði hafi kastað heiman að frá sér langlegg einum og kom hann niður fjórar vikur sjávar frá landi, og heitir þar nú Sviðsbrúnin vestri. Vífill kastaði og öðrum langlegg heiman að frá sér og kom hann niður viku sjávar grynnra eða nær landi; dró hann af því ekki eins langt út og Sviði að vegamunur er svo mikill milli Sviðholts og Vífilsstaða á landi. Þar heitir nú Sviðsbrún (hin grynnri) sem leggur Vífils kom niður. Var þannig vika sjávar milli leggjanna, eins langt og nú er talið að Sviðið nái yfir frá austri til vesturs. Allt svæðið milli leggjanna kölluðu þeir Svið og mæltu svo um að þar skyldi jafnan fiskvart verða ef ekki væri dauður sjór í Faxaflóa.“
Sagan segir að á þenna hátt mynduðust Sviðsbrúnirnar, fræg fiskimið Álftnesinga. Til fróðleiks má geta þess að ef Vífill hefur þurft að ganga á Vílfilsfell frá Vílfilsstöðum til að gá til veðurs fyrir róður hefur honum alls ekki unnist tími til róðra – jafnvel þótt hann hafi bæði vaknað snemma og farið hratt yfir. Ef Vífill hefur hins vegar látið sér nægja að ganga upp á Smalaholt, sem gæti hafa heitið Vífilsholt (-fell) fyrrum, hefur hann vel getað séð allt það skýafar eða veður er hann annars hefði séð af Vífilsfelli – snökktum styttri vegarleng, en hún hefði nægt honum til áframhald þeirra starfa svo sem sagan segir.
En aftur að Smalaholti. Skammt austan við klapparhæðina hefur verið tekin prufuhola, líklega til að kanna jarðveginn. Samkvæmt fundargerð skipulagsnefndar Kópavogs 8. mars 2006 kemur fram að breyting á aðalskipulaginu. „Breytingin felst í því að skilgreind eru ný íbúðarsvæði í Hnoðraholti, Smalaholti og Rjúpnahæð.“ Af þessum áætlunum að dæma er vá fyrir dyrum, nema vitund vakni og vandað verði til verka í næsta nágrenni holtsins margnefnda. Yfirvöldum og starfsfólki Kópavogsbæjar ætti að vera vel treystandi til þess ef tekið er mið af fyrri verkum þess.
Ljóst er að myndin á hinni litlu og afmörkuðu klöpp Smalaholts er minning, áheit, von eða áminning um eitthvað, sem hugur viðkomandi „listamanns“ hefur viljað tjá í steininn. Það er okkar, eftirlifandi við sæmilega heilsu, að virða ábendinguna og varðveita svæðið er nemur klapparholtinu.

Heimildir m.a.:
-Landnáma (Sturlubók).
-http://saga.khi.is/valkostir/heilsuhaelin.htm
-gardabaer.is
-kopavogur.is

Vífilsstaðir.

Skrár

Hvatshellir

Í sjálfsævisögunni „Himnest að lifa“, fyrsta bindi, lýsir höfundurinn, Sigurbjörn Þorkelsson, ferð hans og þriggja félaga í göngufélaginu Hvatur úr Reykjavík í Hvatshelli í lok ágúst 1906. Þann 6. sept. fór hann með Friðriki Friðrikssyni í hellinn með það fyrir augum að rannsaka hann og mæla. Í ljós kom 100 m langur hellir með tveimur sölum, sá innri líkastur kapellu.
Deilur spruttu um fund hellisins og rugluðu gagnrýnendur honum saman við annan þekktan helli, Kershelli, sem var og er fremri hluti Hvatshellis. Margir fóru í hellinn fyrst eftir fundinn, en síðustu 100 árin hefur svo lítið verið farið í hann að telja má að tilvist hans væri að mestu leyti gleymd ef ekki hefði verið fyrir skrif séra Friðriks í Fjallkonuna 7. sept. 1906. Björn Hróarsson o.fl. skrifuðu svo um endurfund Hvatshelli í Surt 1992. Þá lýstu Ólafur Þorvaldsson og Gísli Sigurðsson staðsetningunni í leiðarlýsingum sínum um Selvogsgötuna/Grindaskarðaveg.
Þegar Hvatshelli ber á góma í dag verða jafnan skiptar skoðanir um hvar hann sé að finna. FERLIR hefur áður lýst staðsetningu hans, en líkt og svo margir aðrir, fengið skammir fyrir. Hér á eftir er lýsing þeirra er að öllum líkindum komu fyrstir í Hvatshelli og gáfu honum nafnið. Hún staðfestir seinni tíma lýsingar FERLIRs á hellinum.
Sigurbjörn Þorkelsson lýsir fundi hellisins og ferð hans með séra Friðriki svona: „Við byrjuðum fljótlega að vorinu, þegar gróður var kominn í jörð, að fá okkur gönguferðir kringum Reykjavík, og seinna fórum við að fara í lengri ferðir, að Vífilsstöðum og í hlíðina þar fyrir sunnan, Setbergshlíð, suður fyrir Hafnarfjörð, að Hvaleyrarvatni, Grísavatni og í hraunin þar í kring, og í Kaldársel, gengum á Helgafell og Búrfell.

Í einni af þessum ferðum okkar fundum við Hvatshelli, en sá fundur olli miklum blaðadeilum. Séra Friðrik, sem fór og rannsakaði hellana, skrifaði langa grein um fund þennan í Fjallkonuna og lýsti hellunum, eftir að hann hafði mælt þá nákvæmlega.
Komu þá mótmælagreinar bæði í Reykjavík og Þjóðólfi um, að við þættumst hafa fundið hella, er áður hefðu verið alkunnir Hafnfirðingum og fleirum, og hefðu um margar aldir verið notaðir sem fjárhellar.
Við undruðumst allan þennan gauragang út af þessum skrifum, því að við höfðum ekki ætlazt til, að við yrðum viðurkenndir fyrir landafundi hér í nágrenninu. En eitt er víst, að marga furðaði sig á því, að vil skyldum nota hverja frístund til þess að fara gangandi um landið. Þá var eins og enginn þyrði að hreyfa sig. Og margir voru þeir innfæddir Reykvíkingar, sem höfðu ekki einu sinni komið inn að Elliðaám…
Við heyrðum það oft á fólki, að það skildi ekkert í þessu brölti okkar og að við skyldum ekki nota tímann, eftir að við höfðum afgreitt í búðinni, til að hvíla okkur. Í stað þess að leggja af stað undir nóttina, eins og fólkið kallaði það…
Við félagarnir voru á einni af ferðum okkar upp með Setbergshlíð og sjáum þá op á helli, rétt við veginn [Selvogsgötuna gömlu]. Þetta var nokkuð stór hellir og hátt undir loft, og sáum við strax, að þarna hefði verið geymt fé fyrir mörgum árum. Jata var þarna úr steinum eða hlaðinn stallur, þar sem hárað hefur verið fyrir fé. Sönnun fyrir því, að þessi hellir hafi fyrir löngu verið lagður niður sem sauðfjárgeymsla, var það, að taðið hafði breytzt í jarðveg.
Við sáum ekki mikið merkilegt við þennan helli, en héldum áfram að snuðra út til hliðar hans, sérstaklega í urð, sem lá hægra megin við innganginn. Sú eftirgrennslan bar þann árangur, að við hittum á ofurlitla smugu, sem við rétt aðeins gátum smokrað okkur með lagni inn um.

Þegar við komum inn úr þessum þröngu göngum, virtist vera stórt rúm þar fyrir innan.
Við þorðum ekki að hætta okkur ljóslausir lengra inn í myrkrið og héldum áfram för okkar til fjalla, eins og venjulega.
Svo var það næsta sunnudag, að við lögðum snemma úr Reykjavík og fórum þessa sömu leið, fram hjá Vífilsstöðum og beint í hellinn í Setbergshlíð. Höfðum við í þetta sinn með okkur eithvað af kertum, og skyldi nú hellirinn kannaður rækilega. Skriðum við inn um þrönga ganginn, og þegar inn fyrir var komið, voru tendruð ljós. Ég man, að ég var að reyna að kanna þennan háa, stórgrýtta helli, þegar ljósið slokknaði hjá mér. Leitaði ég eftir eldfærum, en uppgötvaði þá mér til mikillar skelfingar, að ég hef engar eldsýtur.
Helgi og Skapti voru horfnir eitthvað langt í burtu inn í hið ókunna, en Matthías var einhvers staðar í klungrinu ásamt nmér, og var hann ljóslaus. Ég kalla nú til hans og bið hann að fara varlega, og heyri í því, að hann rennur eitthvað til í urðinni, en svarar mér engu. Verð ég nú verulega hræddur og hef aldrei kjarkmikill verið. Verður mér á að hugsa, að hann muni nú vera að hrapa, það kunni að vera þarna vatn, og muni nú vera e.t.v. að drukkna, án þess að ég getu neitt komið honum til hjálpar.
Í þessu heyri ég til þeirra Helga og Skapta og sé ljóstýru. Eru þeir þá að koma úr sinni könnunarför. Segjast þeira hafa fundið helli, forkunnar fagran. En þeir hafi ekki haft ljósmeti nægilegt til þess að kanna hann nánar og þar að auki verið hræddir um okkur, þegar við komum ekki á eftir þeim.
Mér létti fljótt við komu þeirra og fór ég að geta séð smávegis í kringum mig. Við komum nú auga á Matthías, þar sem hann húkti á stóru bjargi, langt fyrir neðan okkur. Hafði hann runnið þangað í myrkrinu og beið þar eftir að hinir kæmu. Hafðu hann ekkert látið frá sér heyra. Matthías var aldrei margmáll.

Við skriðum sem fyrst aftur út úr hellinum, könnuðum eitthvað landslagið í suðurátt og fórum frekar snemma heim.“
Þeir félagar tilkynntu séra Friðriki Friðrikssyni um fundinn og fóru þess á leit við hann, að hann rannsakaði fyrir þá hellinn.
„Eins og hans var von og vísa, tók hann þessari málaleitan okkar vel og sagðist skyldi fara strax að morgni, mánudag, suðureftir, ef einhver okkar gæti komið með sér. Féll það í minn hlut að reyna að fá frí, og var þeirri málaleitan tekið vel af verzlunarstjóranum, vini okkar Hjalta.
Var næst snúið sér að því að útvega málband og rafmagnsblys og mikið af kertum. Lögðum við af stað suður á tíunda tímanum á mánudagsmorguninn.
Séra Friðrik, sem var annálaður göngugarpur, kvartaði unadn því við mig, að ég gengi nokkuð hart. „Ég hélt,“ sagði hann, „að ég væri enginn skussi að ganga, en nú finn ég, hverju góð æfing getur komið til leiðar, og mikið þykir mér vænt um, að þið hafið tekið ykkur út úr fjöldanum og hafið þessar hollu gönguferðir út í ríki náttúrunnar. Þið getið aldrei haft annað en gott af því.“

Margt annað ræddum við þennan dag, og sá ég ekki eftir því, að ég hafði valizt til þessar ferðar. Og nú fór brátt að renna af mér allur kvíði. Þegar við svo fórum að kanna hellinn með ágætum ljóstækjum, því að við stilltum fjölda kerta víðs vegar um hellana, sá ég í fyrsta sinn innsta hellinn, sem er svo undrafagur, eins og kapella í lögun, lægstur innst, allur gerður úr smágerðum dropasteinum. Þannig kom hann mér að minnsta kostir fyrir sjónir.
Annars lýsir sér Friðrik þessu öllu nákvæmlega í grein sinni í Fjallkonunni, eins og áður er getið. En styrinn, sem sú grein olli, var á fullkomnum misskilningi byggður. Það voru alls ekki fjárhellarnir, innri og ytri, heldur afhellarnir, sem ég staðhæfim að enginn hafi gengið um áður, en hér var um að ræða.
Seinna fórum við oft með stórum hópum af fólki þarna suður eftir til þess að sýna því hellana, t.d. fóru einn sunnudag milli 4-50 Edinborgarar þangað, og þótti þeim öllum mikið til hellanna koma. Guðmundur vinur okkar Þórðarson hafði keypt og haft með sér gullbrons, sem hann notaði til þess að skrifa með sinni fallegu rithönd nafnið „Hvatshellir“ innst í botni Kapelluhellisins.

Nú eru liðin mörg ár síðan þetta gerðist og hef ég ekki komið í hellinn lengi. Veit ég ekki, hvernig þar er nú útlits.“
Grein séra Friðriks um Hvatshelli í Fjallkonunni 7. sept 1906 var svona:
Að betra og heilnæmara loft sé utanbæjar en innan, að hollara og skemmtilegra sé að ganga út í sumarblómann en að reika eftir rykugum götunum, er viðurkennt af öllum, en furðu lítið farið eftir því. Þeir, sem gjöra það, fara þá langflestir á hestum eða hjólum.
Fjórir ungir vinir mínir hugðu þó að vel mætti komast út úr bænum sér til skemmtunar með öðru móti. Stofnuðu þeir með sér fótgöngufélg, er þeir nefndu „Hvat“.
Þeir hafa á sunnudögum og frídögum farið marga góða og skemmtilega ferðina, séð margt, lært margt og aflað sér ánægju og heilsusamlegrar hressingar. Nú þekkja þeir fallegustu brekkurnar, sléttustu balana og friðsælustu dalverpin í grenndinni. Þeir eru fróðari orðnir um rennsli lækjanna, bugður og kvíslir hraunanna, fell og fögur útsýni. Þeir hafa farið fótgangandi til Þingvalla, séð Almannagjá og Lögberg, kannað Hallshelli og ýms náttúrundur uppi í fjöllunum.

Og nú fyrir skömmu hafa þeir að erfiðslaunum haft óvænta gleði og skemmtun af því að finna helli, sem þeim ber saman um að sé merkilegri en Hallshellir.
Einn sunnudag, er þeir voru að ganga um og skoða hraunið er liggur sunnan Setbergshlíðar veittu þeir eftirtekt hellismunna allvíðum og fóru niður í hann. Þótti þeim hann allmikill og könnuðu eftir föngum.
Þá fýsti að vitja hans aftur og tóku með sér meiri tæki, ljós og mælivað. Þá könnunarferð fóru þeir í gær (sunnud. 2. sept. 1906). Mældu þeir nú hellinn.
Hann er 152 fet á lengd, 40 fet á breidd, þar sem hún er mest, og á að gizka 6-7 álnir á hæð, þar sem hæst er. Alls staðar má ganga uppréttur. Grjótgarður er hlaðinn 59 fet inn af hellismunnanum. Sá garður liggur þvert yfir hellinn og á parti í boga fyrir mynnið á afhelli nokkrum vinstra megn. Er hann eins og bás, höggvinn út í bergið, og er 27 fet á lengd og garðurinn er 20 fet á lengd og 1 1/2 alin á hæð, þar sem hann er hæstur. Ekki var unnt að sjá, að fé hafi verið geymt þar inni.
Hinir ungu menn könnuðu nú vandlega hellisveggina, og urðu þeir þá varir við smugu mjóa, er lá inn í vegginn hægra megin, nálægt hellismunnanum. Er þeir lýstu inn íhana, þótti þeim sem rúm mundi vera þar fyrir innan, og skriðu því inn gegnum glufuna og komu þá inn í lítinn afhelli, vel mannhæðarháan, og var heldur stórgrýtt gólfið. Inn úr honum lá svo önnur glufa, og skríða þurfti í gegn á fjórum fótum. Fyrir innan hana varð fyrir þeim hellir, nær kringlóttur að lögun eða sporöskjulagaður. Hann er 10 fet á hæð, þar sem mest er, og breiddin 20 fet, en lengdin nokkru meiri. Eftir gólfinu er hraunbálkur allmikill og lægðir báðu megin.
Hægra megin varð enn fyrir þeim lítil glufa niður við gólfið, og fóru tveir þar inn og fundu þá, að þeir voru komnir í stóran helli og langan, en eigi gátu þeir vel glöggvað sig á honum, því ljósfæri þeirra brást. Leituðu þeir nú síðan til útgöngu og þótti þeim skemmtiferðin sín góð orðin.

Eftir tilmælum þessara vina minna fór ég ásamt einum þeirra í dag til þess nákvæmar að skoða hellana. Höfðum við með okkur stórt ljósker og ágætt, stutt og digur 8 aura kerti frá Zimsen, mælivað og 60 faðma snæri. Mældum við nákvæmlega innsta hellinn. Hann er 61 fet á lengd, og nokkuð jafnbreiður allur, en breiddin 8-10 fet og hæðin 4 fet minnst og liðug 5 fet mest. Innst inni er hann íhvolfur og er hvelfing yfir honum öllum, skreytt smágervu dropsteina-útflúri. Hellirinn er ekki ósvipaður hvelfdum gangi í kjallarakirkju. Gólfið er slétt og fast og lítið sem ekkert er þar lausagrjót inni. Svo er hann fallegur, að erfiðleikarnir við inngönguna í gegnum 3 glufurnar og stórgrýtið í framhellinum gleymdist, þegar inn var komið. Lengd alls hellisins frá botni þess innsta og aftast í þann fremsta er rétt að segja 300 fet. Í innri hellunum eru engin merki þess, að menn hafi þar fyrr inn komið.
Við vorum hálfan annan tíma að skoða hellana og var sá tími helzt of stuttur til þess að geta séð allt til hlítar. Hellirinn kallaði ég Hvatshelli eftir félaginu, er fann hann, og þykir mér félagið eiga þá sæmd skilið fyrir göngudugnað sinn og eftirtekt. Þessi eru nöfn félagsmanna: Sigurbjrön Þorkelsson, Helgi Jónason, Skapti Davíðsson og Matthías Þorsteinsson. Þrír af þeim eru verzlunarmenn og einn (Sk.D.) trésmiður.
Unglingarnir hér í bænum ættu að læra af þeim að nota frístundir sumarsins með líku móti og þeir hafa gert í sumar.
Hvatshellir liggur nálægt Selvogsvegi upp með Setbergshlíðinni skammt frá vörðu þeirri, er mælingamenn herforingjaráðsins hafa hlaðið og merkt tölunni 27. Sú varða er á vinstri hönd, er upp eftir veginum dregur, og spölkorn þar fyrir ofan er til hægri handar fallegur grasigróinn hvammur, í honum er hellismunninn.
Mjög falleg og greiðfær leið þangað er að ganga upp frá Kópavogi, og framhjá Vífilsstöðum, þar upp með hinni fögru hlíð, er meðfram hrauninu liggur, síðan yfir hraunið og Setbergsásinn, þar til komið er á Selvogsveg. Mundi það vera 3 tíma gangur frá Reykjavík. Um Hafnarfjörð má líka fara.
Taki nú ungir menn til fótanna og skoði Hvatshelli. En ljósfæri verða þeir að hafa með sér.“

Björn Hróarsson skrifaði grein; „Hvatshellir fundinn“ í Surt 1992. Þar segir hann m.a.: „Týndir hellar eða hellar sem eitt sinn var vitað um og fjölmennt í samkvæmt rituðum heimildum, en vitneskja um staðsetningu þeirra síðan horfið yfir móðuna miklu, hafa ávallt vakið mikla athygli.“ Í bók sinni; „Hraunhellar á Íslandi“, hafði hann getið um Hvatshelli og sagt að hellirinn hafi ekki fundist þrátt fyrir leit, en um sama helli og Kershelli geti verið að ræða enda staðsetningin nær lagi. Studdist hann við lýsingu Ólafs Þorvaldssonar í ÁHIF fyrir árin 1943-1948, en þar segir orðrétt: „Op þessa hellis er mjög lítið, en drjúgur spölur, þröngur og krókóttur, þar til í aðalhellinn kemur, og er ekki farandi ljóslaust. Aðalhellirinn er hvelfing, bogmynduð, nokkru meira en manngeng í miðju, en gólfið er slétt hellugólf“. Í bók sinni getur Björn reyndar um opið á Hvatshelli er hann segir: „Eftir að komið er niður í hellinn [Kershelli] sjást göng upp með niðurfallinu, þar er afhellir álíka langur og aðalhellirinn, en þrengri.“

Gísli Sigurðsson segir í lýsingu sinni um Selvogsgötu er birtist í fyrsta Ársriti Útivistar [1975]: „Ef við fylgjum götunum nokkru lengra upp brekkuna [ofan við Setbergssel og Setbergsstekk], komum við þar að öðrumhelli, er nefnist ýmsum nöfnum svo sem Ketshellir, Kjötshellir eða Kershellir. Það er ómaksins vert að koma við í helli þessum. Munni hans er eins og hringmyndað ker, en í suðvestur tekur við víður geimur nær 20 metra langur. Sé snúið til hægri handar strax og inn er komið, má með lagni komast fram hjá steinum, sem þar eru, og er þá komið í afhelli, er nefnist Hvatshellir“.
Í grein BÞ, HÞ og ÞB í Surti 1992 undir yfirskriftinni „Hvatshellir fundinn“ segir m.a.: „Allt frá barnæsku hefur þessi hellir leitað á huga minn. Fyrst í frásögn afa míns, Sigurbjörns Þorkelssonar, en hann var einn fjögurra félaga í göngu- og útivistarfélaginu Hvati, sem fundu hellinn árið 1906. Síðar, vegna skáldsögu séra Friðriks Friðrikssonar, æskulýðsleiðtoga, um piltinn Sölva, sem átti sér ævintýralegt athvarf í helli, sem kemur heim og saman við lýsingu Hvatshellis…
Nokkrar blaðadeilur urðu á sínum tíma um hellinn, en hann væri að minnsta kosti Hafnfirðingum gamalþekktur og héti Kershellir. Á síðari tímum hefur verið talað um að hellirinn væri týndur, eða þekktur undir öðru nafni. Þetta virtist því veðugt rannsóknarefni og næsta auðvelt, því samkvæmt lýsingu var hellirinn nærri alfaravegi, og sæmilegar upplýsingar aðgengilegar.“ Síðan eru skrif Sigurbjörns um hellinn rakin.
„Með afrit af þessari lýsingu, umreiknaðri í metramál, og nauðsynlegasta hellabúnað, héldum við félagar og bræður eitt vorkvöld eftir að snjóa leysti suður undir Sléttuhlíð, og gengum skamman veg að Kershelli, sem við þekktum frá fyrri tíð… Við reyndum að bera saman staðhætti í hellinum við frásögnina, og er skemmst frá því að segja, að lýsingin gamla virtist í flestu standast, nema hvað glæsileikinn fannst okkur nokkuð oflofaður! Rannsóknarmenn hinir eldri höfðu ekki áður séð annan helli en Hallshelli (Skógarkotshelli) í Þingvallasveit, og þótt lítið til hans koma.
Eitt var það þó sem ekki fannst, en það var áletrunin gullbronsaða, „Hvatshellir“, sem átti að vera á hellisbotni. Líklegasta skýring þykir mér sú, að áletrunin hafi verið á lausum steini eða hraunskorpu, sem einhver „safnarinn“ hefur brotið og haft með sér, eins og við könnumst því miður allt of vel við.
Við félagarnir erum enn nokkuð sannfærðir um að þessi hálfhrunda hraunrás með heillegum botni inn úr Kershelli ofanverðum sé hinn eini sanni Hvatshellir.“
Þórarinn Björnsson, guðfræðingur og hellaáhugamaður, hafði skoðað hellarásir á a.m.k. 10 stöðum á svæðinu. Hann fylgdi FERLIR um svæðið. m.a. um Hvatshelli, sem hann hafði áður gaumgæft vandlega.
Þegar farið var um Kershelli og síðan um Hvatshelli féll lýsing séra Friðriks eins og flís fyrir r!!!!. Hún gat varla verið nákvæmari; fyrirhleðslur og afhellir í Kershelli sem og þröngt op bak við stein á tilteknum stað og salir í Ketshelli. Innst í Kershelli er fallegt hraunker. sem hellirinn gæti hafa dregið nafn sitt af.
Hafa ber í huga að framangreind lýsing var rituð árið 1906 þegar örfáir hraunhellar höfðu verið uppgötvaðir og kannaðir hér á landi. Sérhver slíkur, öðrum tilkomumeiri, hlaut eðlilega að hafa kallað fram veruleg hughrif hjá áhugafólki um slíkt og um leið lýsingarorð við hæfi. Þau lýsingarorð sem séra Friðrik hafði um Hvatshelli virtust vissulega enn vera í fullu gildi. Hvorki þurfti að klöngrast yfir hrun né torfærur á leið um rásina. Sitthvað tók við af öðru.
Erfitt reyndist að taka góðar myndir í Hvatshelli vegna gufumyndunar er fylgdi leiðangursmönnunum svo taka þarf viljann fyrir verkið. Ekki er vitað til þess að ljósmyndir úr Hvatshelli hafi áður birst á veraldarvefnum. (Hugsanlega og vonandi mun þetta kalla fram gagnrýnisskrif líkt og fyrir 102 árum síðan.) Þrátt fyrir leit fannst framangreind „gullbronsuð áletrun“ ekki, hvorki á lofti, veggjum né gólfi – enda liðin meira en öld frá gjörningnum. Hvaða málning frá þeim tíma myndi endast svo lengi – og það í rakamynduðum dimmum hraunhelli!!!
Skoðaðir voru og hellar bæði austan, sunnan og vestan við fyrrnefnda hella. Í einum þeirra eru bein, sennilega eftir lamb, í öðrum eru selstöðuleifar og þeim þriðja fallegar bjúgmyndanir undir veggjum.
Frábært veður. Ferðin tók 3 klst og 3 mín.

-Heimildir:
-Sigurbjörn Þorkelsson – Himneskt er að lifa I – 1966, 328-342.
-Björn Hróarsson – Hvatshellir fundinn, Surtur 1992, 29-30.
-Björn Þorvaldsson, Hrafnkell Þorvaldsson og Þorvaldur Björnsson – Hvatshellir fundinn, Surtur 1992, 27-28.
-Friðrik Friðriksson – Sölvi, 1947.
-Friðrik Friðriksson – Fjallkonan, Hvatshellir, 7. sept. 1906.
-Gísli Sigurðsson – Selvogsgata, 1976.
-Ólafur Þorvaldsson, Grindaskarðavegur (Selvogsleið), Árbók Hins íslenska fornleifafélags 1843-’48, 96-107.
-Björn Hróarsson – Hraunhellar á Íslandi, 1990.
-Gangleri – Reykjavík, 19. sept. 1906.
-Jón Þorkelsson – Þjóðólfur 28. sept. 1906.

Litlahraun – Arngrímshellir (Gvendarhellir)

Þorsteinshellir – Dimmir

Sigurður og geirfuglarnir

Njarðvík

Undirhlíðahellir – hinn nýi

Ber í móa

Hausthellir – Magnúsardys – Sjónarhólshellir

Skógarnefsgata

Smalaholt – áletrun (mynd)

Hvatshellir

Um okkur

Síður

Viltu styrkja þessa síðu?