Í tilefni af útgáfu á Húshólmaritinu bauð Ferðamálafélag Grindavíkur áhugasömum íbúum Grindavíkur og öðrum landsmönnum í Húshólmagöngu laugardaginn 23. júlí s.l. (2005). Áhugasamir mættu annaðhvort við bæjarskrifstofuna (við verslunarmiðstöðina) í Grindavík kl. 13:00 og þáðu rútuferð á staðinn í boði Ferðamálafélags Grindavíkur eða mættu á Ísólfsskálavegi undir Krýsuvíkur-Mælifelli kl 13:30.
Húshólmi.
Ekið var að og gengið niður í Húshólma undir leiðsögn og hinar fornu minjar skoðaðar. Gangan, sem varði í 3 klst og 33 mín (fram og til baka), var róleg og tiltölulega auðveld. Fólk var hvatt til að taka með sér nesti og búa sig eftir veðri. Því var lofað að ferðin myndi verða eftirminnileg. Léttleikinn var í fyrirrúmi og fornmaður einn, sem lokaðist inni í Húshólmanum þegar Ögmundarhraun brann árið 1151, var á vappi í rústunum. Hann lýsti aðstæðum fyrrum sem og þegar hraunið rann og bað um skilaboð til fólks, sem vildi sækja Húshólma heim.
Gengið var suður gamlan stíg um Ögmundarhraun neðan við Krýsuvíkur-Mælifell. Stígur þessi hefur ekki verið genginn lengi, en nú ruddi hópur brautryðjenda slóðina að nýju svo hún var greinilegri en áður. Nú ætti að vera tiltölulega auðvelt að fylgja henni frá þjóðveginum niður í Húshólma.
Gatan liggur um tiltölulega slétt hraun, milli úfinna apalhrauna. Fara þarf yfir tvö stutt úfin hraunhöft á leiðinni.
Gengið var framhjá Mælifellsgrenjunum (miðsvæðis
Gengið í Húshólma.
á vinstri hönd), en við þau eru hlaðnar vörður og byrgi refaskyttna. Efri byrgin eru sérlega falleg og heilleg. Þau eru gegnt vörðu á hraunbrún í austri.
Skammt frá neðri grenjunum er fornt arnarhreiður á háum hraunhól á hægri hönd. Þegar komið var neður í hraunið sást vel hversu hátt hóllinn stendur og hreiðrið blasir við víðast hvar úr hrauninu. Græn gróðurtorfan er áberandi í annars gráu gamburmosahrauninu.
Þegar komið var niður fyrir neðra hraunhaftið tók við nokkuð slétt mosahraun. Þar þurfti að venda til austurs og ganga upp á apalhraunsbrúnina, en yfir hana liggur grófur stígur tiltölulega stutta vegarlengd. Þá er komið inn í efstu gróðurtorfu Húshólma. Hægt er að fylgja stíg áfram til austurs og síðan suðausturs inn í hólmann, en hann er þakin þykkum mosa og því ógreiðfær. Ótrúlega blómleg gróðurflóra hefur myndast í hólmanum á tiltölulega stuttum tíma. Hvönn er t.d. að festa þar rætur, mikið er um blágresi og brönugras.
Vesturbrún hólmans var fylgt til suðurs, að fjárborginni ofarlega í honum. Þar var lýst nýtingu og fjölda fjárborga á Reykjanesskaganum, fjárskjóla, selja og nýtingu þeirra fyrrum.
Fornmaður í Húshólma.
Haldið var áfram til suðurs, að fornum garði, sem liggur til austurs undan hraunbrúninni og beygir síðan til suðurs og suðvesturs. Sunnan hans er annar garður er liggur í svipaða stefnu, innan megingarðsins. Þá var haldið inn í Ögmundarhraun eftir stíg til austurs uns komið var að nyrstu rústinni, þeirri sem er algerlaga hraunoprin. Í henni miðri lá fornmaður.
Þegar byrjað var að velta við hraunhellum og sýna stoðholur í rústinni reis fornmaðurinn upp og rakti sögu staðarins, allt frá tímum hins heilaga Brendans og þeirra írsku munka er þarna reyndu að festa rætur við fagra vík, þeirra er fundu brunninn heilaga (Saint Kylda), og er síðar komu, en héldu saltan þótt hann skilaði fersku vatni á fjöru (afsakið, en tungumálið hefur breyst nokkuð frá því sem var). Þá lýsti hann og ófriði þeirra norsku manna, er síðar komu, á hendur þeim. Þar hafi fremstur í flokki verið Ingálvur nokkur er vanfeðraður var og bjó við Reykjavík í norðri. Annar norskur maður, Molda-Gnúpur og hans hyski, hafi haft ófrið við þá í vestri, og síðan bættist enn annar, Suðureyjamaður og enn verri, við í austri, Þórir er kenndur var við hið versta, haustið.
Gengið um Húshólma.
Fornmaðurinn lýsti staðháttum við hina grunnu vík, er kennd var við logg og nefnd var Krýsa; fiskur nægur útifyrir og fugl í fjöru, fé á landi og friður með mönnum, í fyrstu. Þegar um átta hundruð árum og sjö tygum betur eftir fæðingu Kristus, hafi ásýnd með mönnum breyst þá er hinir heiðnu Norvegsmenn komu með ófriði. Ari, sá er kenndur var við fróðleik, hafi tekið bækur heimamanna, þótt norskir hafi ekki kunnað lestur á latínu, og breytt forskrift sögunnar í sinni lýsingu þá er gjörð var fyrir valdið. Minjarnar í Húshólma og í hrauninu er brann ætti hins vegar að segja hina réttu sögu ef vel væri lesið.
Þá er eldar komu upp efra og himininn brann flúði fólkið við víkina Krýsu (grunn skora) hvert sem betur gat, ýmist til austurs eða á skip, en til vesturs, út í óvissuna þorði það ei, þar sem fyrir voru afkomendur Moldans-Gnúps, þess er hamaðist sem mannýgt naut.
Sjálfur hafi hann ákveðið að verða um kyrrt og skylja hvorki við sig bústað né brynju (sverð). Þá vörn vildi hann öngvum manni eftir gjöva. Þess vegna væri hann enn á vappi í rústum þeim, er sögðu hefðu að segja.
Bað fornmaðurinn fólk fara með friði, hvatti það til að koma aftur til að vita hins forna staðar og lagðist til hvílu í hinni fornu rúst.
Fornmaðurinn var leikinn af Erlingi Kristjánssyni, en næstur tók til máls bæjarstjórinn í Grindavík, Ólafur Örn Ólafsson, sem leikinn var af honum sjálfum.
Ólafur Örn þakkaði þátttakendum áhugann, benti á Húshólmarit Ferðamálafélagsins og kvað það viðleitni til að vekja athygli fólks á hinum merku minjum, sem umdæmi Grindavíkur hefur að geyma.
Húshólmavarðan.
Bæjarstjórn sagðist hafa haft áhuga á að láta rannsaka rústirnar við Húshólma, en fengið dræmar undirtektir Fornleifaverndar ríksins, hingað til að minnsta kosti. Þar gæti vonandi orðið breyting á. Hvatti hann göngufólk til að nýta sér hinar sögulegu minjar, sem Grindavík hefur upp á að bjóða, sem sumar hverjar þykja einstakar, jafnvel á heimsvísu.
Gengið var um Kirkjulág, lýst var hinum einstöku minjum, bæði görðum og híbýlum. Kirkjurústinni var gefinn sérstakur gaumur.
Þá var gengið um Kirkjustíg yfir á Kirkjuflöt og garðurinn og hinn meinti grafreitur, sporöskjulaga, skoðaður.
Loks var gengið upp Húshólma og upp á Húshólmastíg, sem fetaður var til austurs yfir Ögmundarhraun.
Uppgræðsla í Húshólma.
Þegar gengið var um efri hluta hólmans kom vel í ljós árangur uppgræðslunnar, sem FERLIRsfélagar höfðu tekið þátt í með fulltrúa Landgræðslunnar fyrir u.þ.b. mánuði síðan. Grænni slykju sló nú á moldarbörðin. Áætluð er önnur landgræðsluferð niður í Húshólma einhverja kvöldstundina fljótlega. Áhugasamir geta skráð sig á ferlir@ferlir.is.
Þá geta og þeir, sem áhuga hafa á gagnmerkri leiðsögn um Grindavíkurumdæmi, sent inn óskir þess efnis á sama netfang; ferlir@ferlir.is.
FERLIR vill þakka Ferðamálafélgi Grindavíkur, þátttakendum, bæjarstóranum sem og „fornmanninum“ fyrir þeirra framlag til að gera þessa ferð eftirminnilega.
Frábært veður. Gangan tók 3 klst og 33 mín, sem fyrr sagði.
Bæklingur Ferðamálafélags Grindavíkur um Húshólma.
Þegar fyrirliggjandi upplýsingar um selstöður voru skoðaðar varð niðurstaðan einkum sú að einhvern tíma mun taka að pússla saman fyrirliggjandi upplýsingum um Grafningsselin, þ.e. aldur þeirra. Svo virðist sem “Nýjasel” hljóti að vera mun eldra en af er látið. Því ættu nýrri seltóftir að vera þarna einhvers staðar. Í lýsingunum er ekkert sagt um aldur Nýjasels, einungis að tóftir sjáist þar enn. Í öðrum heimildum er sagt að þar hafi “síðast verið haft í seli 1849”. Grunur er um að selstaðan hafi verið flutt úr “Nýjaseli” í Gamlasel undir Selhól því “Nýjaselið” virðist enn eldra. Þaðan hafi selstaðan síðan verið flutt niður í Hagavík, enda var tilhneiging að færa selstöðurnar nær bæjunum í seinni tíð, einkum vegna fólksfæðar, auk þess sem ekki var lengur þörf á að nýta upplandið líkt og var áður fyrr. Upp úr selinu í Hagavík hafi síðan byggst bær, likt og á Nesjavöllum, og líklega um tíma í Kleifarseli. Þörf er á að gaumgæfa Hagavíkina við tækifæri.
