Sel – gögn og heimildir

Mosfellssel

Gögn og heimildir um Reykjanes, sem skoðaðar voru:

Aftökustaðir í landi Ingólfs – Páll Sigurðsson.
Annálar 1400-1800.
Á refaslóðum – Theodór Gunnlaugsson.
Áður en fífan fýkur – Ólafur Þorvaldsson.
Ágúst Guðmundsson f. 1869: Þættir af Suðurnesjum. – Akureyri : Bókaútgáfan Edda, 1942. 113 s.
Álftanessaga.
Álög og bannhelgi.
Árbók F.Í. – 1936 – 1984 – 1985.
Árbók hins íslenska fornleifafélags – 1998-1994-1981-1979-1978-1974-1971-1966-1955-1956-1903.
Árbók Suðurnesja 1983-1998. Sögufélag Suðurnesja
Árbók Suðurnesja 1984-1985 og 1986-1987.
Árni Óla f. 1888: Strönd og Vogar : úr sögu einnar sveitar í landnámi Ingólfs. – Reykjavík : Bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1961. 276 s.
Ársrit Sögufélag Ísfirðinga 1978, Ísafirði, bls. 136-142.
Ásgeir Ásgeirsson f. 1957: Við opið haf : sjávarbyggð á Miðnesi 1886-1907. – [Sandgerði] : Sandgerðirbær, 1998. 309 s.
Bjarni Guðmarsson f. 1961: Saga Keflavíkur : 1766-1890. – Reykjanesbær : Reykjanesbær, 1992. 302 s.
Bjarni Guðmarsson f. 1961: Saga Keflavíkur : 1890-1920. – Reykjanesbær : Reykjanesbær, 1997. 371 s.
Bjarni Guðmarsson f. 1961: Saga Keflavíkur : 1920-1949. – Reykjanesbær : Reykjanesbær, 1999. 448 s.
Blanda, I, II, III og IV.
Bláfjöll – Tómas Einarsson.
Bréf og bækur Jónasar Hallgrímssonar.
Egon Hitzler: Sel – Untersuchungen zur geschichte des isländschen sennwesens seit der landnahmzeit, gefið út á vegum Institutt for sammenlignende kulturforskning af Universitetforlaget, Oslo – Bergen – Tromsö, 1979, 280 bls. með myndum og uppdráttum.
Einar Þ. Guðjohnsen f. 1922: Gönguleiðir á Íslandi : Reykjanes. – Reykjavík : Víkingur, 1996. 96 s.
Einar Þ. Guðjohnsen f. 1922: Gönguleiðir á Íslandi : Suðvesturhornið. Reykjanes. – Reykjavík : Almenna bókafélagið, 1989. 91 s.
Exploring Suðurnes. – Keflavík : Enviromental Div. Of the Public Works Dept., NAS, 1998.
Faxi – 62. ágr. 2. tbl.
Ferðabók – Þorvaldur Thoroddsen.
Fimmtán gönguleiðir í nágrenni Reykjavíkur – Kristján Jóhannsson.
Flugsaga Íslands í stríði og friði.
Fornar Hafnir á Suðvetsurlandi – Jón Þ. Þór.
Fornleifakönnun á Reykjanesi 1998.
Fornleifaskrá á Miðnesheiði – – Ragnheiður Traustadóttir.
Fornleifaskráning í Grindavík – Elín Ósk Hreiðarsdóttir – 2002.
Fornleifaskráning í Selvogi.
Fornleifaskráning í Ölfushreppi II – Svæðisskráning í Ölfus- og Selvogshreppi – Hildur Gestsdóttir
Frá Suðurnesjum – Félag Suðurnesjamanna í Reykjavík.
Frá Suðurnesjum : frásagnir frá liðinni tíð. – Félag Suðurnesjamanna í Reykjavík, 1960. 384 s.
Frjálsa glaða líf – Guðmundur Bjarnason.
Gamlar minningar – Sigurður Þorleifsson.
Gerðahreppur 90 ára.
Gísli Brynjólfsson f. 1909: Mannfólk mikilla sæva : Staðhverfingabók. – [Reykjavík] :
Gísli Sigurðsson – handrit í Bókasafni Hafnarfjarðar.
Gísli Sigurðsson – leiðarlýsingar – handrit.
Gráskinna hin meiri, útg. af Sigurði Nordal og Þórbergi Þórðarsyni, Rvík, Bókaútgáfan Þjóðsaga 1983; “Sagnir úr Hafnarfirði”.
Grúsk, I, II, III og IV.
Guðmundur A. Finnbogason f. 1912: Í bak og fyrir : frásagnir af Suðurnesjum. –
Guðmundur A. Finnbogason f. 1912: Sagnir af Suðurnesjum : og sitthvað fleira sögulegt. – Reykjavík : Setberg, 1978. 200 s.
Guðmundur Björgvin Jónsson f. 1913: Mannlíf og mannvirki í Vatnsleysustrandahreppi. – Guðmundur Björgvin Jónsson, 1987. 436 s.
Guðrún Sveinbjarnardóttir, grein í Acta Archaeologica 62 frá 1992? Þetta er sérhefti um rannsóknir á Norður Atlantshafssvæðinu.
Gunnar M. Magnúss f. 1898: Undir Garðskagavita. – Reykjavík : Ægisútgáfan, 1963. 360 s.
Gömul landakort – herforingjakort – leiðakort.
Gönguleiðir á Íslandi – Reykjanesskagi – Einar Þ. Guðbjartsson.
Harðsporar – Ólafur Þorvaldsson.
Heiðmörk – Páll Líndal.
Hengilssvæðið – Sigurður Kristinsson og Kristján Sæmundsson.
Hildur Harðardóttir f. 1943: Þjóðsögur af Suðurnesjum. Ópr. B.Ed ritgerð frá KHÍ.
Horfnir starfshættir – Guðmundur Þorsteinsson.
Hraunhellar á Íslandi – Björn Hróarsson.
Hraunin sunnan Straumsvíkur.
Hreindýr á Íslandi – Ólafur Þorvaldsson.
Húsatóftaætt . – Reykjavík : Sögusteinn, 1985. 247 s.
Í bak og fyrir – Guðmundur A. Finnbogason.
Ísland fyrir aldarmót – Frank Ponzi.
Íslandshandbókin – Örn og Ölygur.
Íslendingaþættir – vor- og sumarvinna.
Íslenskir sagnaþættir og þjóðsögur III og X.
Íslenskir sjávarhættir – Lúðvík Kristjánsson.
Íslenskir þjóðhættir – Jónas Jónasson.
Íslenskir þjóðhættir eftir séra Jónas Jónasson, III. útg. 1961 – bls 62-64 og 163-177.
Íslenskt þjóðlíf í þúsund ár – Daniel Bruun – Steindór Steindórsson þýddi – 1987 – bls. 367-370.
Íslenskt þjóðlíf í þúsund ár – Steindór Steindórsson.
Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns (1703), annað og 3ja bindi. Útg. Kbh. 1923-1924.
Jarðfræðikort af Reykjanesskaga – Jón Jónsson, jarðfræðingur.
Járngerðarstaðarætt 1-3 : niðjatal Jóns Jónssonar bónda á Járngerðarstöðum. – Reykjavík : Þjóðsaga, 1993
Járngerðarstaðir í Grindavík og hjáleigur – fornleifaskráning – Agnes Stefánsdóttir 2001.
Jón Böðvarsson f. 1930: Suður með sjó. – Keflavík : Rótarýklúbbur Keflavíkur, 1988. 152 s.
Jón Thorarensen f. 1902: Rauðskinna hin nýrri : þjóðsögur, sagnaþættir, þjóðhætti og annálar. 1-3. – [Reykjavík] : Bókaútgáfan Þjóðsaga, 1971
Jón Þ. Þór f. 1944: Hafnir á Reykjanesi : saga byggðar og mannlífs í ellefu hundruð ár.
Jón Þ. Þór f. 1944: Saga Grindavíkur : frá 1800-1974. – Grindavík, Grindavíkurbær, 1996. 293 s.
Jón Þ. Þór f. 1944: Saga Grindavíkur : frá landnámi til 1800. – Grindavík : Grindavíkurbær, 1994. 282 s.
Kristján Sveinsson f. 1960: Saga Njarðvíkur. –Reykjanesbær : Þjóðsaga, 1996. 504 s.
Landnám Ingólfs – Félagið Ingólfur.
Landnám Ingólfs : nýtt safn til sögu þess 1-5. [Reykjavík] : Félagið Ingólfur, 1983-1996.
Landnám Ingólfs 1-3 : lýsing Gullbringu- og Kjósasýslu : ýmsar ritgerðir : sýslulýsingar og sóknarlýsingar. – Reykjavík : Félagið Ingólfur, 1935-1939.
Landnámsbók – Sturlubók.
Líf og þjóðhættir í Hafnarfirði á 14. öld – Gísli Sigurðsson – handrit.
Lýsing Gullbringu- og Kjósarsýslu – Skúli Magnússon.
Mannfólk mikilla sæva, Staðhverfingabók – Gísli Brynjólfsson – 1975.
Mannlíf og mannvirki á Vatnsleysuströnd- Guðmundur Jónsson.
Mannviki við Eldvörp.
Mannvíf mikilla sæva – Staðhverfingabók – Gísli Brynjólfsson.
Marta Valgerður Jónsdóttir f. 1889: Keflavík í byrjun aldar 1-3 : minningar frá Keflavík. – Reykjavík : Líf og saga, 1989
Matsáætlanir vegna vegagerðir, t.d. Suðurstrandarvegur.
Menningaminjar í Grindavikurkaupstað – Svæðisskráning – Orri Vésteinsson – 2001.
Náttúrfræðingurinn – 1972.
Náttúrufræðistofnun Íslands : Náttúrufar á sunnarverðum Reykjanesskaga. – Reykjavík : Samvinnunefnd um skipulagsmál á Suðurnesjum, 1989. 85 s.
Náttúruminjaskrá.
Orðabók Háskólans – ritmálsskrá.
Orri Vésteinsson.
Rauðskinna hin nýrri.
Rauðskinna I.
Reglugerð um fornleifaskráningu.
Reglugerð um þjóðminjavörslu.
Reykjanesbær : Reykjanesbær, 2003. 271 s., örnefnakort.
Reykjanesför 1796.
Reykjanesskagi vestan Selvogsgötu. – Reykjavík : Ferðafélag Íslands, 1984. (Ferðafélags Íslands, Árbók; 1984).
Saga Bessastaðahrepps.
Saga Grindavíkur.
Saga Hafnarfjarðar, eldri og nýrri.
Saga Njarðvíkur – Kristján Sveinsson.
Sagnir af Suðurnesjum – Guðm. A. Finnbogason.
Selatangar – verstöð og verkun.
Selvogsgata og Krýsuvíkurleiðir – Ólafur Þorvaldsson.
Sesselja G. Guðmundsdóttir f. 1947: Örnefni og gönguleiðir í Vatnsleysustrandarhreppi. – [Keflavík] : Lionsklúbburinn Keilir, [1995]. 152 s.
Sigurlína Sigtrygssdóttir – Handrit er birtist í “Göngur og Réttir”, Bragi Sigurjónsson, Bókaútgáfan Norðri, 1953, bls. 253-256.
Skammir – Skuggi.
Skipulag byggðar á Íslandi – Trausti Valsson – 2001
Skipulag byggðar á Íslandi – Trausti Valsson.
Skrá um friðlýstar fornleifar 1990 – Fornleifanefnd og Þjóðminjasafnið.
Skrá um friðlýstar fornminjar 1989.
Staður í Grindavík – Fornleifaskráning – Agnes Stefánsdóttir 1999.
Steinabátar – Sturlaugur Björnsson.
Strönd og Vogar – Árni Óla 1961.
Sturlaugur Björnsson f. 1927: Steinabátar : í máli og myndum. – [Keflavík] :
Sturlaugur Björnsson, 2000. 141 s.
Suður með sjó – leiðsögn um Suðurnes – Jón Böðvarsson.
Suðurnes. Reykjavík : Náttúrurfærðistofnun Íslands, 1982. 82 s.
Söguslóðir – afmælisrit helgað Ólafi Hanssyni sjötungum.
Sölvi Helgason.
Tillaga til alþýðlegrar fornfræði.
Tímarit Máls og menningar – 1966.
Tyrkjaránið.
Um sel og selstöðu í Grindavíkurhreppi 1979 – Guðrún Ólafsdóttir.
Um sel og selstöður í Grindavíkurhreppi – Guðrún Ólafsdóttir.
Undir Garðskagavita – Gunnar M. Magnús.
Útilegumenn og auðar tóttir – Ólafur Briem.
Útivist 1 og 6.
Við opið haf – Ásgeir Ásgeirsson.
Viðeyjarklaustur – Árni Óla.
Þjóðminjalög.
Þjóðsögur – ýmsar.
Þjóðsögur á Reykjanesi.
Þjóðsögur í heimabyggð.
Þjóðsögur og þættir.
Ægir 1936 – bls. 194.
Önefni og gönguleiðir í Vatnsleysustrandarhreppi – SG.
Örn og Örlygur, 1975. 239 s.
Örnefni í Ölfusi – Selvogur.
Örnefni og gönguleiðir í Vatnsleysustrandarhreppi – Sesselja G. Guðmundsdóttir 1995.
Örnefni og leiðir í landi Garðabæjar – 2002.
Örnefni og leiðir í landi Garðabæjar – Guðlaugur Rúnar Guðmundsson 2001.
Öskjuhlíð – Náttúra og saga – Helgi M. Sigurðsson og Yngvi Þór Loftsson 1993.

/by

Orðatiltæki tengd selbúskap (skv. Orðabók Háskólans)

Vífilsstaðasel
Sel:
1. Er þar í seli haft lengi á sumri. Sel í Jarðab. VI, 168
2. At Sel edr Setr skylldu eptir laganna tilsøgn brúkaz á sérhvørium jørdum. sel LFR VII, 195
3. Hvar í Seli mætti hafa til stórra gagnsmuna. seli LFR VII, XVI
4. Og séu Garðar undanteknir, sem höfðu pening í seli til 1832. seli LandnIng III, 209 (1842)
5. Hér í sóknum er nú um stundir hvörgi haft í seli. seli SóknRang , 9
6. Þó á það sjer stað, að fleiri eða færri bændur leggja saman, hafa í seli í fjelagi og mynda þannig
sameiginlegt mjólkurbú. seli Bún 1899,
7. Opt standa saman í einni þyrpingu (hverfi) 4–8 sel. sel Bún 1899, 34
8. Kunna Íslendingar varla við það [ […]] að kaupmenn brúki landið fyrir útibú, eða hafi hjer í seli. seli Ísaf 1879, 48
1. Þu hefer eigi þat sem þu getr med ausit / enn hatt er ofan i brunninn. brunninn OGottNýjat Jh 4, 11
2. Vatz brunnuna [acc. pl.]. brunnuna OGottNýjat Opb 16, 4
3. Vatnsból bregðast stundum á vetur, og er þá vatnsvegur lángur. vatnsból Jarðab XI, 4
4. Fyrst skaltu velia þer gott vatnsbool. vatnsbool BHAt , 33
5. Á afviknum stad lángt frá vatnsbóli. vatnsbóli SpurnHeil , 28Kví:
1:.Aldrei var hún [::ærin] mjólkuð í kvíum. kvíum JÁÞj II, 89
2. Lýkst upp jökullinn, og verða þar fyrir kvíar, og stendur fellið efst uppi í kvíunum. kvíar NF VIII, 62
3. Morguninn næsta [ […]] var hún að mjólka ær í kvíum. kvíum SkGSkv, 46
4. Og þá langaði til að mæla enn meira og færa lengra út kvíarnar. kvíarnar Skírn 1860, 82

Nátthagi:
1. Nátthagi forn sést og verið hafa við túnmál á Þverá. nátthagi Sókn II, 55
2. Eru þar og um alla sveitina út um hagana þvílíkar niðurfallnar forngirðingar, líklega vörzlu- og
landamerkjagarðar, samt nátthagar eður akrar. nátthagar SóknRang , 125
3. Á ýmsum stöðum hafa verið byggðir nátthagar eða ,,bæli“, er ærnar hafa verið látnar liggja í að
sumrum. nátthagar Bún 1898, 126
4. Aðalkostur við nátthaga eru, að ærnar eru í sjálfheldu í þeim og nátthaginn ræktast. nátthaga Fjallk
1887, 30
5. Að byggja nátthaga handa fé á sumrum. nátthaga Skírn 1893, 17
6. Að byggja nátthaga. nátthaga Ísaf 1882, 24
7. Hann hefir og gert [ […]], sléttur stórar, garða og nátthaga. nátthaga ÞThFerð III, 339

Rétt:
1. Fer fólk að tínast af réttinni. réttinni Göngur II, 46
2. Lömbin tekin fyrir fullt og allt frá ánum, þau rekin til fjalla, en ærnar mjólkaðar til rétta. rétta Göngur V, 211

Smalabyrgi:
1. Selhreysi og smalabyrgi. smalabyrgi Ísaf 1890, 230
2. Enginn kemur upp að smalabyrginu framar, dalurinn hinumeginn er auður og tómur. smalabyrginu JóhKötlDauðs , 79
3. Hún þráir sitt gamla smalabyrgi. smalabyrgi JóhKötlSigl , 126
4. Í hjásetunni reisti hann fyrsta hús sitt, smalabyrgi, portbyggt með tveim kvistum. smalabyrgi Andv 1978, 4
5. Á Stóruskriðu var gamalt smalabyrgi, þannig staðsett að vel sást yfir fjallskinnina. smalabyrgi TrEmFólk , 138

Stekkur:
1. Því þá voru ólátabelgirnir teknir frá móðurspenanum og látnir í stekk. stekk JTrRit II, 393
2. Var lítil rétt út úr aðalréttinni, sem kölluð var stekkur. stekkur BKrFsl , 43
3. Vorið, sem hún [::ærin] gekk með Gotta, kom hún á stekkinn, þegar rekið var saman til fráfærnanna. stekkinn GFrRit II, 530
4. Á móti þessum ófögnuði var til gamalt ráð, sem kallað var að bera eld í stekk. stekk PHannLand , 304
5. Á stekkinn fór hún venjulega, þegar stíað var fyrir fráfærurnar. stekkinn Breiðdæla , 79
6. Ánum var síðan sleppt út úr stekknum, og nú áttu þær að hlaupa um stekk yfir nóttina. stekk EGuðmNýttSagn , 150
7. Lömbin voru hins vegar látin hlaupa um stekk fyrsta daginn, en ávallt voru þó einhverjir að gæta þeirra. stekk EGuðmNýttSagn , 151
8. Venja var að stía lömbum frá mæðrunum svo sem einn vikutíma á undan fráfærum, í stekk, sem til þess var gerður. stekk EGuðmNýttSagn , 149

Varða:
1. Heiðin var vörðuð 18 vörðum, hlöðnum úr fjallagrjóti. vörðum Vfsagn III, 211
2. Vörður eru gömul leiðarmerki á Íslandi. vörður ÁrbFerð 1967, 25

-Orðabók Háskólans.

/by

Sel í Jarðabók 1703 – Árni Magnússon og Páll Vídalín

Kaldársel

Sesselja Guðmundsdóttir tók í janúar 2002 saman upplýsingar um sel, sem getið er um í Jarðabókinni 1703. Þau eru eftirfarandi:

Gullbringu-og Kjósarsýsla.
Árnessýsla
Nefnd sel og eða selstöður.

Grindavíkurhreppur
1. Krisevik:
”Selstöður tvær á jörðin, aðra til fjalls en aðra nálægt sjó, báðar merkilega góðar. Og mega þær nýta hjálegumenn og bóndi.” Skógur í landinu.
2. Isólfs Skále:
Ekki nefnd selstað en eiga skóg í Suðurnesja almenningum.
3. Hraun:
”Selstaða langt í frá og þó sæmilega góð.” (sel í Þrenglsum).
4. Þorkötlu stader:
”Selstöðu brúkar jörðin og hefur lengi brúkað í Krýsivíkurlandi, þar sem heitir á Vigdísarvöllum, segja menn að selstaðan sje ljeð frá Krýsivík, en Krýsivík aftur ljeð skipstaða fyrir Þorkötlustaða landi. Er selstaðan að sönnu góð, en mikillega lángt og erfitt til að sækja.”
5. Hóp:
”Selstöðu þarf út að kaupa.”
6. Jarngerdar stader:
”Selstöðu hefur jörðin og brúkar enn nú þar sem heita Baðsvellir, og kvarta menn um að þar sjeu hagar oflitlir og þröngvir. Item sje þar stórt mein að vatnsleysi, þá þerrar eru, og fyrir þessa lesti selstöðunnar segja menn fulla nauðsyn til að kaupa selstöðu annarstaðar. Þessa brúkar bóndinn alleina.”
7. Husa Tofter:
“Selstöðu hefur jörðin lángvaranlega haft þar sem heitir á Selsvöllum, er þángað bæði lángt og erfitt að sækja.”
8. Stadur í Grindavík:
“Selstaða góð til haga, en lángt og erfitt til að sækja, hefur þó hjeðan frá staðnu brúkuð verið 1xxx ár á Selsvöllum.”

Hafnahreppur
9. Gálmatjörn:
”Selstöðu hefur jörðin átt sem nú er að mestu eyðilögð fyrir sandi, og verður því valla eður ekki brúkuð, og er augljóst að snart muni hún að öngvu liði verða.”
10. Merke Nes:
”Selstaða mjög haglítil og vatnslaus, so þíða verður snjó fyrir peníng, um sumur, þegar hann bregst, er ekki vært í selinu.”
11. Kyrkiu Vogur:
”Selstaða ei allfjarri. Mjög haglítil. En vatnsból í selinu mjög erfitt, so að á hestum þarf til að flytja um hásumar.”
12. Gamle Kyrkiu Vogur:
”Forn eyðijörð, hefur legið í auðn yfir stórt hundrað ár. Eru munnmæli að Kirkjuvogs bær sje þaðan fluttur, þángað sem nú stendur hann, og vill þá þetta bæjarstæði í Kirkjuvogslandi verið hafa. Aðrir halda að þetta bæjarstæði sje í Stafness landi.”
Gamle Kirkiuvogur: ” …. Nú að fleirum kringumstæðum betur yfirveguðum sýnist að sitt hafi hver bær verið, Kirkjuvogur, sem nú er bygður, og þessi gamli Kirkjuvogur, sem af gömlum documentum ráða er, að heitið hafi til forna Djúpivogur. . .”
13. Stafnes:
Ekkert minnt á selstöðu.
14. Basendar:
Kaupstaður. Nefndar eru 12 hjáleigur í landinu, í eyði fyrir 1-40 árum, landbrot og uppblástur.
15. Hualsnes:
”Selstöður tvær er sagt að kirkjan eigi, og eru nú báðar þær næsta því ónýtar fyrir grasleysi, og önnur aldeilis vatnslaus, so er og mestalt land jarðarinnar komið í sand, grjót og hrjóstur.”
16. Maasbuder:
”Tún fordjarfast stórkostlega af sands og sjáfar ágángi, og hefur sjórinn fyrir innan sjötíi ár brotið sig í gegnum túnið á tvo vegu, þar sem áður var svarffast land, so að nú stendur bærinn á umflotinni eyju, og fer þetta landbrot árlega í vöxt, so að nú er þar ekki fært yfir með stórstraumsflæði nema með brú, sem að brim brýtur af um vetur, og er það eitt með stærstum meinum ábúandans . . .”
17. Melaberg:
”Eyðijörð, hefur legið í auðn yfir hundrað ár.”

Vatnsleysustrandar hreppur
18. Innre Niardvik:
”Selstaða mjög haglítil.”
19. Storu Vogar:
”Selstöðu vissa á jörðin eina nærri þar sem kallað er Vogaholt, aðra vill hún eigna sjer þar sem heitir Fagridalur, en þar um eru misgreiningar, því Járngerðarstaðarmenn í Grindavík vilja eigna sjer þessa selstöðu, þó segja menn, að Fagridalur liggi fyrir norðan og vestan þann fjallahrygg, sem hæðst liggur millum Grindavíkur og Vatnsleysustrandar.”
20. Minne Vogar:
”Selstöðu brúkar jörðin frí hina sömu sem Stóru Vogar.”
21. Brunnastader:
”Selstöðu hefur jörðin við fjallgarð, eru þar hagar litlir, en vatnsskortur að miklu meini, þegar þerrar gánga.'”
22. Hlodunes:
“Selstöðu á jörðin þar sem heitir Hlöðuneskinn, og eru þar hagar bjarglegir en vatnsból í lakasta máta, so orðið hefur fyrir vatnsskort að flytja heim úr selinu.”
23. Stóru Aslaksstader:
”Selstöðu á jörðin frí þar sem heita Knararness sel, og eru þar hagar í lakasta máta en vatnsbrestur til stórmeina.”
24. Minne Aslakstader:
Sama selstaða.
25. Litla Knararnes:
Sama selstaða.
26. Stóra Knararnes:
”Selstaða þar sem heitir Knararness sel; eru hagar litlir mjög, en vatnsskortur til stórmeina, so að selstöðuna hafa menn næsta því forlátið, og kaupir bóndinn nokkrum sinnum selstöðu í fjarlægð.”
27. Breida Gierde:
Sama selstaða.
28. Audnar:
”Selstöðu á jörðin og brúkar þar sem kallað er Auðnasel, þar eru hagar nýtandi, en vatnsskortur til stórmeina margoft.”
29. Þorustader:
”Selstöðu á jörðin þar sem kallaðar eru Fornuselshæðir, þar eru hagar næsta að þrotum komnir, en vatnsból so lakt, að fyrir þann skort er selstaðan aflögð orðin, og hefur því bóndinn selstöðu að annara láni með miklum óhægðum og lángt í burtu.” (tel að þarna sé átt við Sogasel. S.G.)
30. Kalfatiörn:
”Selstöðu á staðurinn þar sem kallað er Sogasel, og er í Stóru-Vatnsleysu landi; áður hefur hann og brúkað selstöðu þar sem staður á sjálfur land, þar sem heitir Fornuselshæði (svo hdr), þar er mein stórt að vatnsbresti og hagar naumir, en í Sogaseli skortir hvorki vatn nje gras, þó er þángað lángt og erfitt að sækja.”
31. Backe:
”Selstöðu brúkar jörðin ásamt staðarhaldaranum í Sogaseli í Stóru-Vatnsleysu landi.”
32. Fleckuvík:
”Selstöðu á jörðin og brúkar þar sem heitir Flekkuvíkursel, eru þar hagar viðsæmandi, en stórt mein að vatnsleysi, og báglegt eldiviðartak.”
33. Minne Vatnsleisa:
”Selstöðu segja menn jörðin eigi þar sem heitir Oddafell, og er þángað bæði lángt og erfitt að sækja, eru þar hjálplegir hagar og vatn nægilegt.”
34. Stóra Vatnsleisa:
”Selstöðu á jörðin þar sem heitir Rauðhólssel, eru þar hagar viðsæmandi, en stórt mein á vatnsskorti.”
35. Huassahraun:
”Selstöðu á jörðin þar sem heitir Hvassahraunssel; hagar eru þar sæmilegir en vatnsból brestur til stórmeina.”

Álftanesshreppur
36. Lónakot.
“Seltöðu á jörðin í egin landi, og eru hagar þar góðir, en þegar þurkur gengur, verður þar stórt mein að vatnsskorti.”
37. Ottarstader.
“Selstöðu á jörðin í Lónakotslandi, so sem á mót þeim skipsuppsátrum, er Lónakotsmenn hafa við Óttarstaði.”
38. Straumur.
“Selstöðu á jörðin þar sem heitir Straumssel, þar eru hagar slæmir, en oft mein að vatnsskorti þá þurkar gánga.”
39. Þorbiarnarstader.
”Selstöðu á jörðin þar sem kallað er Gjásel, þar eru hagar góðir, en vatn slæmt.”
40. Lambhæge.
”Selstöðu brúkar jörðin ásamt Þorbjarnarstöðum þar sem heitir Gjásel, eru þar hagar góðir en vatn slæmt.”
41. Ás.
”Selstöðu á jörðin í heimalandi, eru þar hagar sæmilegir og vatnsból gott.”
42. Ofridarstader.
“Selstöðu á jörðin í heimalandi, eru þar hagar sæmilegir en vatnsskortur mikill, og hefur því til forna bóndinn neyðst til að færa selið að eður í Ássland, og fyrir það halda sumir að Áss haf skipstöðu eignast í Ófriðastaðarlandi sem áður greinir.”
43. Hamarskot.
”Selstöðu eigna nokkrir jörðinni í Garðakirkjulandi þar nærri sem heitir Sljettahlíð hjá hellir nokkrum og skuli þar kallast enn í dag Hamarskotssel.”
44. Setberg.
“Selstöðu á jörðin þar sem heitir Kietsheller, eru þar hagar góðir, en vatnsból ekkert nema snjór í gjá, sem sólarhiti bræðir.”
45. Gardar.
”Selstöðu á staðurinn þar sem heitir við Kaldá, þar eru bæði hagar og vatnsból gott.”
46. Sandhus.
“Selstöðu á jörðin og hefur brúkað átölulaust þar sem heita Norðurhellrar.”
47. Hlid.
“Selstöðu hefur jörðin haft þar sem heita Norðurhellrar, þó ei ummælalaust af Garðastaðarhaldara, en ei hefur sú misgreining til laga komið.”
48. Mölshus.
“Selstöðu hefur jörðin brúkað þar sem heita Norðurhellrar.”
49. Brecka.
“Selstöðu hefur jörðin brúkað þar sem heita Norðruhellrar.”
50. Sualbarde.
“Selstöðu hefur jörðin brúkað þar sem heita Norðurhellrar.”
51. Suidhollt.
“Selstöðu hefur jörðin brúkað í Norðurhellrum.”
52. Deild.
“Selstaða hefur brúkuð verið til forna í Norðurhellrum.”
53. Selskard.
“Selstöðu má jörðin brúka í staðarins landi.”

Seltjarnarnesshreppur
54. Lambastader.
“Selstöðu þykjast nokkrir heyrt hafa jörðinni eignaða þar sem heitir undir Selfjalli og kallað er Lambastaðasel.”
55. Nes.
”Selstaða er jörðinni eignuð þar sem heitir Nessel í Seljadal undir Grímafelli, og hefur um lánga stund ekki brúkuð verið.”
56. Erfersey.
”Selstöðu á jörðin undir Selfjalli þar sem heitir Erferseyjarsel.”
57. Reikiavík.
”Selstaða er jörðunni eignuð þar sem heitir Víkursel undir Undirhlíðum; sumir kalla það gamla Víkursel; þar hefur jörðin brúkað hrís til eldiviðar fyrir selsins nauðsyn.”
Selvogur.
58. Snióthús.
”Selstöðu brúkar jörðin í óskiftum úthögum, sem hún hefur saman við Nesmenn haft og brúkað ómótmælt so lángt menn minnast.” . . . “Vötn engin nema sjóstemma, og er það flutt á hestum til seljanna á sumardag, en kvikfje rekið meir en fjórðúng þingmannaleiðar til vatns.” (37,5 km/4 = 9,4 km, aths. S.G.).
59. Nes.
”Selstaða vatnslaus sem áður segir um Snjóthús.”
60. Biarnastader.
”Selstaða lángt í frá og vatnslaus sem áður segir um Nes og Snjóthús.”
61. Gata.
”Selstöðu brúkar jörðin í sama stað sem Bjarnastaðamenn, og hefur það verið tollfrí og átölulaust það lengst menn minnast.”
62. Þorkelsgerde.
”Selstaða vatnslaus ut supra.”
63. Eima.
”Selstöðu brúkar jörðin í heiðinni, vatnslausa so sem aðrir.”
64. Windás.
”Selstaða í heiðinni vatnslaus sem annarstaðar.”
65. Straund.
”Selstöðu á jörðin gangvæna í eigin landi, en þó vatnslausa nærri sjer, nema votviðri tilfalli, þó er hjer skemra til vatns en annarstaðar hjer í sveitum frá seljum.”
66. Wogshús.
”Selstöðu á jörðin í Hlíðarlandi og færa menn þó vatn til selfólks brúkunar, en kvikfje er vatnað stórbágindalaust í Hlíðarlandi”
67. Stackawijk
”Selstöðu á jörðin yfrið erfiða, so valla er hestum fært á fjöll upp, þarf og vatn til að flytja, nema votviðri gángi því meiri, og er hún fyrir þessara ókosta sakir í margt ár ekki brúkuð.”
68. Herdijsarwijk
” Selstöðu eigna menn jörðinni í Krísivíkurlandi, þar sem enn heitir Herdísarvíkursel. Ekki brúkast hún nú í nokkur ár, heldur önnur í heimalandi.”

Ölfus
69. Breiðabólsstaðarsel
“Inn af Löngudölum eru aðrir, grösugir dalir sem heita Kvíadalir. Eru klettabríkur milli þeirra. Mesta bríkin heitir Kvíadalaberg, nokkurra metra hátt standberf, sem horfir mót austri. Austan undan því eru allgreinilegar rústir. Þar stóð Breiðabólsstaðarsel. Tætturnar eru: 1) Tvö hús sambyggð, úti á grundinni, utanmál 6 m. lengd og 13 m. breidd, beggja húsanna. 2) Eitt hús upp við bergið, utanmá þess: 6 m. breidd og 5 m. lengd. 3) Lítið hús rétt við hlið hins, um 2 m. sinnum 2 m. að utanmáli.”
70. Litlalandssel
“upp á fjallinu, ofan Lyngbrekkna og Grislingahlíðar, er hraun austur frá Búrfelli. Það heitir Litlalandshraun. Í því austarlega er Litlalandssel, í stefnu frá Búrfelli á Kerlingarberg.”
71. Hlíðarendasel
“Á miðri leið frá Búrfelli inn að Geitarfelli er Hlíðarendasel, í stefnu af Búrfelli á Hrútagil.”

/by

Lög og reglugerðir

Fornleifar

Þjóðminjalög – fornleifar

Í fyrstu grein Þjóðminjalaga segir að “tilgangur laganna er að stuðla að verndun menningarsögulegra minja og tryggja að íslenskum menningararfi verði skilað óspilltum til komandi kynslóða. Lögin eiga að tryggja eftir föngum varðveislu menningarsögulegra minja í eigin umhverfi, auðvelda aðgang og kynni þjóðarinnar af menningarsögulegum minjum landsins og greiða fyrir rannsóknum á þeim.

Til menningarsögulegra minja teljast ummerki um sögu þjóðarinnar, svo sem fornleifar og gömul mannvirki, kirkjugripir og minningarmörk, forngripir, listmunir og nytjahlutir, svo og myndir og aðrar heimildir um menningarsögu þjóðarinnar. Til slíkra minja geta einnig talist staðir sem tengjast menningarsögu.

Þjóðminjar teljast þær minjar er varða menningarsögu Íslendinga sem ákveðið hefur verið að varðveita í Þjóðminjasafni Íslands, í byggðasöfnum eða með friðlýsingu.
Fornminjar samkvæmt lögum þessum eru annars vegar fornleifar og hins vegar forngripir”.

Í 9. gr. laganna segir að til “fornleifa teljast hvers kyns leifar fornra mannvirkja og annarra staðbundinna minja sem menn hafa gert eða mannaverk eru á, svo sem:

a. búsetulandslag, byggðaleifar, bæjarstæði og bæjarleifar ásamt tilheyrandi mannvirkjum og öskuhaugum, húsaleifar hvers kyns, svo sem kirkna, bænahúsa, klaustra og búða, leifar af verbúðum, naustum, verslunarstöðum og byggðaleifar í hellum og skútum;
b. vinnustaðir þar sem aflað var fanga, svo sem leifar af seljum, verstöðvum, bólum, mógröfum, kolagröfum og rauðablæstri;
c. gömul tún- og akurgerði, áveitumannvirki og leifar eftir veiðar til sjávar og sveita;
d. gamlir vegir, stíflur, brýr, vatnsvöð, varir, hafnir og bátalægi, slippir, ferjustaðir, kláfar, vörður og vitar og önnur vega- og siglingamerki ásamt kennileitum þeirra;
e. virki og skansar og önnur varnarmannvirki;
f. gamlir þingstaðir, meintir hörgar, hof og vé, brunnar, uppsprettur, álagablettir og aðrir staðir og kennileiti sem tengjast siðum, venjum, þjóðtrú eða þjóðsagnahefð;
g. áletranir, myndir eða önnur verksummerki af manna völdum í hellum eða skútum, á klettum, klöppum eða jarðföstum steinum og minningarmörk í kirkjugörðum;
h. haugar, dysjar og aðrir greftrunarstaðir úr heiðnum eða kristnum sið;
i. skipsflök eða hlutar úr þeim.

Minjar 100 ára og eldri teljast til fornleifa, en heimilt er þó að friðlýsa yngri minjar, sbr. 11. gr.”.

Fimmtánda greinin kveður á um að “Fornleifavernd ríkisins annist eftirlit með rannsóknum á fornleifum í landinu”.

Reglugerð um þjóðminjavörslu.

Í reglugerð um þjóðminjavörslu er kveðið á um hlutverk hennar í 1. gr: “Hlutverk þjóðminjavörslunnar er að stuðla sem best að varðveislu menningarminja þjóðarinnar, rannsókn þeirra og kynningu”.

Reglugerð um fornleifaskráningu.

Nýlega hefur menntamálaráðuneytið samþykkt reglugerð sem tekur af allan vafa um hvað í fornleifaskráningu felst. Hún hljóðar svo:
“Fornleifaskráning er gerð undir stjórn fornleifafræðings og er fólgin í kerfisbundinni söfnun upplýsinga um fornleifar sbr. [9]. grein þjóðminjalaga. Við fornleifaskráningu skal taka saman ritaðar jafnt sem munnlegar heimildir um fornleifar og allir þekktir minjastaðir skoðaðir á vettvangi, hvort sem fornleifar eru sýnilegar á yfirborði eða ekki. Allir minjastaðir skulu færðir á kort og gerðar lýsingar og uppdrættir af þeim minjum sem sýnilegar eru. Fornleifaskráningu telst því aðeins lokið að út hafi komið fjölrituð, prentuð eða stafræn skýrsla um hana með kortum, teikningum og lýsingum á minjastöðum.”

Friðlýsingarskrá

Á friðlýsingarskrá fornleifanefndar útg. 1990 er einungis eitt sel skráð á Reykjanesi. Það er Kaldársel: “Bæjarhús, rétt sunnan við skála KFUM”. Minjarnar voru sléttar út á sínum tíma vegna framkvæmda við skálann, en sjá má móta fyrir þeim á túninu. Daniel Bruun teiknaði upp mannvirki í Kaldárseli skömmu eftir aldarmótin 1900 og tók ljósmyndir. Á þeim sjást hlutar selsins þar reyndar á að vera búið allt árið.

/by

Þjóðlíf og þjóðhættir – Guðmundur frá Egilsá

Almenningsvegur

Þjóðlíf og þjóðhættir – Guðmundur frá Egilsá.

ÚRDRÁTTUR:

I. Undir hausthimni:
Göngur og réttir.
1. Göngur og réttir hafa löngum skipað hátíðlegan sess í hugum sveitafólks með eftirvæntingu og spennu. Í bændasamfélagi fortíðar voru drengir farnir að hlakka til gangnanna upp úr höfuðdegi, þegar tók að hilla undir heyskapalok með aðfarandi hausti, svo vatn var farið að koma í munninn, er hugsað var til nýrrar og ilmandi kjötsúpu og digurra sláturkeppa, sem röðuðu sér á búrborðið eins og sauðir á garða.
2. Matföng voru oft einhæf, varð jafnvel að skera við nögl hjá fátækara fólki, einkum er leið á sumar, þegar ekki fannst lengur kjötbiti á borni saltkjötstunnunnar.
3. Tár gleymast og þorna yfir feitum bita eða mörvuðum sláturpekk, því feitin var höfuðeinkenni alls góðmetis þess tíma.
4. Göngur og hlaup við haustsprækar kindur innan um fjalldrapa og lyng, sem orðið var rautt eins og jólakerti var betri en vöruferðin með magamiklum kaupmanni, sem lifði á rúsinum og döðlum og bruddi kandís með kaffinu. Ekkert var betra en reksturinn þegar maður fékk að fara langan veg ríðandi, vaka heila nótt og sjá sólina rísa með nýgreitt hár upp úr ókunnu dalverpi.
5. Loks var runninn upp sunnudagurinn í tuttugustu og annarri viku sumars – gangnasunnudagur – mikill dagur og búið að sjóða í gagnanesti og baka brauð, ásamt öðrum undirbúningi.
6. Þegar menn höfðu hresst upp á líkamshróið í réttunum, var gengið til réttar og ævinlega byrjað á því að draga ókunnuga féð út.
7. Þegar drætti var lokið, þurfti að smala úrtíningnum, því ekki var girðingarhólf.
8. Silfrastaðarétt var gengin á tveimur dögum. Hún var aðalréttin, svokölluð skilarétt.
9. Réttin var eitt fjölmennasta mannamót í sveitinni.
10. Skylda landeigenda var að smala heimalönd.

Sláturtíð.
1. Eftir fyrstu göngur tóku haustannir við, og voru sláturstörfin þar gildur þáttur. Strax og bændur höfðu náð saman mestum hluta fjár var tekið frá, það sem fara átti í kaupstað til slátrunar, og rekið eins fljótt og auðið var.
2. Hausar, fætur, mör og rislar voru bundnir í klyfjar, kannski vambir og viðkvæmur innmatur frekað silað upp, lifrar og hjörtu fluttar í trékössum. Erfiðleikar voru oft með ílát undir blóð.
3. Strax og heim var komið með slátrin, var hafist handa að taka allt upp og breiða. Salt var stráð í strjúpa sviðahausa.
4. Mikil vinna var að kalóna vambir.
5. Talsvert verk var að bryja mörinn.
6. Slátur var soðið í þrjá tíma og ævinlega í stærsta potti heimilisins.
7. Sviðaflot var talið ganga næst smjöri.
8. Adrei var farið í heimaslátrun fyrr en upp úr þriðju göngum eða eftirleit. Jafnan var nokkrum sauðum slátrað heima.
9. Sláturféð var rekið í hús og síðan ein og ein kind tekin og leidd inn á blóðvöll.
10. Kjötið var látið hanga áður en það var reykt.
11. Magálar voru eftirlætismatur.
12. Stundum morknaði hangikjöt og þótti sumum það ekki verra.
13. Gærur voru rakaðar með heimasmíðuðum gæruhníf, oftast úr ljáblaði.
14. Sauðskinn voru blásteinslituð, lögð í blásteinsvatn nýrökuð.
15. Stórgripahúðir voru rakaðar og yfirliett spýttar á vegg eða þilstaf. Úr þeim voru leðurskórnir gerðir.
16. Allt var hirt, sem mögulegt var, og nýtt til matar eða annarra þarfa búsins.
17. Súrmatur allur var geymdur í köggum og olíufötum og mestan part í mysu, þó var stundum drýgt með vatni og sakaði ekki á slátur.
18. Kaggar voru íslensk smíði, jafnvíðir og á hæð við síldartunnu.
19. Kæfa var ævinlega gerð á haustin. Í hana var helst nota ærkjöt.
20. Allt flot var nýtt. Kjötflot þótti gott með brauði, ef lítið var um smjör, einnig með harðfiski.
21. Bræðingur var oft gerður og notaður til viðbits.
22. Mör var aldrei bræddur fyrr en lokið var öðrum sláturstörfum.

Matur og matseld.
1. Matseld var eitt þeirra starfa, sem átti sér engan endi fremur en eilífðin og var í umsjá og verkahring kvenna.
2. Það var mikið verk að “koma mjólkinni í mat” og hirða mjólkurílát, sem yfirleitt voru úr tré.
3. Einn þátturinn í því mikla verki að koma mjólkinni í mat var skyrgerðin. Fyrst var undirrennan flóuð.
4. Á heimilum, sem ekki var hægt að safna skyri á sumrin til vetrarforða, var oft steypt saman, undanrennu safnað í ílát og látin súrna.
5. Vöruskipti milli sjómanna og bænda voru nokkuð algeng og báðum hagkvæm, þar eð fáir báru digra sjóði. Bændur fengu fisk, nýjan, saltaðan eða hertan og létu ýmsar landbúnaðarvörur fyrir.
6. Maðkamaltur fiskur var sætur og nokkuð bragðgóður og hafði engum orðið meint af að eta hann.
7. Man ekki eftir orðinu grænmeti í máli manna og ferska ávexti sá ég aldrei.
8. Hænsni voru á einstaka bæ.
9. Einstak maður komst að orði, að heitt kaffi “brenndi úr manni þorstann”.
10. Flóuð mjólk var stundum drukkin og kölluð “heitmjólk”.
11. Kornkvarnir voru á velflestum bæjum.
12. Fuglinn var silaður upp í kippum.

Ljósfæri.
1. Það mun hafa verið siður á sumum bæjum að kveikja ekki upp fyrr en um göngur, því allt var sparað.
2. Lýsislampar voru úr sögunni þegar ég man eftir. Algengustu ljósfæri í frambæ og peningshúsum voru olíutýrur.
3. Tálgaður var annar endinn af tvinnakerfli.

Kyrralíf.
1. Þegar haustönnum lýkur ásamt fjallgöngum og matarstússi tila ð mæta kyrrlátum æðarslætti vetrar, fellur líf fólksins í nokkrn veginn fastan farveg um sinn.
2. Kominn er vetur með rokkhljóð í baðstofu, tíst prjóna og urghljóð kamba.
3. Fram undan eru dagar, sem æ styttast. Sjálf sólin gerist tómlát.
4. Í þessum hæggenga heimi gefa bændur sér kannski tíma til að staldra við á bæjarstéttinni og ropa af vellíðan eftir góðan málsverð, þar sem feit slátursneið hefur synt í hræringsskálinni.
5. En ekki geta allir litið á lífið með þvílíkri velþóknun. Í djúpi hinnar kyrrlátu þagnar getur leynst kvíði fyrir komandi skammdegi.
6. Ef einhvers staðar er eftir hrísmór eða birkikló, sem glatt hefur augu mann í sumar, verður þó gengið þangað út og öxin reidd að undir vor.
7. Dytta varð að húsum yfir veturinn. Flest hús voru úr torfi og grjóti.

Húsfólk.
1. Í þennan tíma var algengt að hafa húsmennskufólk á bæjum, fæddi sig sjálft, oft skepnur, sem það heyjaði fyrir og vann húsbændum oftast eitthvað, að minnsta kosti fyrir húsmennskunni.

Kvöldvökur.
1. Stundum las pabbi bækur upphátt á vökunni og kom sér vel, því mamma var mikil starfskona og féll sjaldnast verk úr hendi.
2. Draugar og hulduverur voru farnar að setja ofan, en myrkfælni algeng.

Ígangsplögg og stag.
1. Þjónustan var ávallt kona. Bar henni að draga vosklæði, að minnsta kosti sokka, af þeim karli, er hún þjónaði.
2. Ekki mátti fara bæði úr skóm og sokk á öðrum fæti. Þá afklæddust menn láninu.
3. Vettlingar voru ýmislegrar gerðar, sparivettlingar og ullarvettlingar.
4. Íleppar voru notaðir innan í alla skó.
5. Konur og yngri börn gengu í sauðskinsskóm, karlar oftast í leðurskóm, nema spari. Kvöldskór voru altént úr sauðskinni.
6. Skinnsokkar voru saumaðir úr sauðskinni, náðu aðeins til hnés.
7. Við skógerð voru notaðar sérstakar nálar.
8. Utanyfirskór voru eiginlegar skóhlífar, einkum notaðar við heimsóknir.

Rjúpnaveiði.
1. Fyrrum voru rjúpur veiddar í vað.
2. Aldrei var gengið til rjúpna á sunnudögum. Hefð var að aflífa ekki á helgidögum.
3. Hagstæðasta veður til rjúpnaveiða var logn og nokkurt frost.
4. Rjúpur voru ekki skotnar á flugi, stafaði trúlega af því að skotfæri kostuðu sitt.
5. Rjúpur voru verslunarvara.
6. Allt hirt af rjúpunni nema garnir.

Jól.
1. Alltaf nóg að starfa í aðdraganda jólanna.
2. Bærinn var sópaður og skúraður nærri eins og á vorin.
3. Allt bakað á hlóðum meðan engin var eldavél.
4. Kökukeflið var ávöl spýta. Stundum var flaska notuð í bland.
5. Þetta voru miklir dagar. Á Þorláksmessu var hangikjötið tekið niður úr eldhúsrótinni og soðið í stórum potti. Hangikjötsilmurinn fannst alla leið út á hlað.
6. Á aðfangadag fóru fram hreingerningar á sjálfu mannfólkinu.
7. Um þetta leyti var byrjað að hleypa til ánna.
8. Klukkan sex á aðfangadag gengu jólin í garð.
9. Allir fengu sitt kerti. Það bar þessa blessaða birtu.
10. Uppistaðan í jólamatnum var hangikjöt og laufabrauð.
11. Ekki voru jólagjafir komnar til sögunnar.
12. Aldrei var spilar á spil á jólanóttina.
13. Jóladagurinn bar örlítið annan blæ, lítið eitt veraldlegri. Þá mátti spila á spil og skvetta sér upp og auðvitað fara í kirkju.
14. Þegar fullorðna fólkið spilaði, en það var helst ef gestir voru, þá var það einkum trompvistin.
15. Á gamlárskvöld var borðað á svipuðum tíma og jólanótt. Þá var líka kveikt á kertum, því auðvitað var ekki bruðlað með þau fremur en annað.
16. Á nýársdag hafði mamma oft baunir og kjöt í miðdegismat, en þá voru matmálstímar sömu og hversdags.
17. Á þrettándakvöldi var einni eitthvað tilhald í mat. Það var kallað að rota jólin.

Gegningar.
1. Gegningar voru fyrirferðamikill þáttur í vetrarstarfinu og höfðu sinn hefðbundna tíma, eftir því sem við var komið.
2. Það er svo margt smálegt í sveitinni, sem hægt er að gleðja sig við á hverjum degi.

Gestaflugur höfðu spásagnargáfu. Tylltu sér á stólinn við baðstofuborðið, ekki brást, að von var á gestkomu.

Hrosshárstóskapur tilheyrði vetrarvinnunni.

Um vetur skófu menn af sér í bæjardyrum.

Þá höfðu menn oft sokkaskipti. Gestum voru færðir þurrir sokkar.

Konur fléttuðu yfirleitt í tvo hversdags.

Þær báru kaffirót á kinnar til að fá rjóðan lit.

Tóbaksílát voru að ýmissri gerð; tóbakspungar, pontur og dósir.

Spár.
1. Jafnan hafa vissir dagar veitt vísbendingar um komandi tíð.
2. Fyrsti september spáir um haustveðráttu.
3. Ef jörð er auð á jólum, mátti búast við hvítum páskum og öfugt.
4. Þurr þorri, þeysöm góa, votur einmánuður. Þá mun vel vora.
5. Hrafnahret níu nóttum fyrir sumar. Þá verpir hrafninn.
6. Uppstigningardagshretið og hvítasunnuhretið.
7. Vorið gerir útslagið á allt, sögðu menn, heyrist jafnvel enn.
8. Sumir tóku mark á sumardeginum fyrsta, aðrir meira á sunnudeginum fyrstum í sumri.
9. Jónsmessunótt bjó yfir sérstökum törfum varðandi heilsufar.
10. Hundadagar bjuggu yfir þeim kynjamætti að spá fyrir um veður.
11. Vígahnettir boðuðu mannslát.
12. Tunglið hafði áhrif á fleira en veðurfar. Það hafði einnig áhrif á “gangmál” búfjár.
13. Nöfn í draumi gátu verið viðsjárverð. Hörð nöfn voru ekki fyrir góðu, þveröfugt við mjúk nöfn.
14. Ekki var neitt smáræðis happ að dreyma óhreinindi.
15. Ef mann klæjaði í lófa eða hægri augabrún í vöku, þótti manni betur.
16. Rjúpan sagði til um veðursprár.

II. Sumardís með sól í hári:
Líður að vori.
1. Loks hillir undir vorið. Menn hafa þreyð þorrann og góuna og páskana.
2. Vermisteinn nefnist það þegar svellglottar eru farnir að lyftast og ísar orðnir ótryggir að vori.
3. Sumardagurinn fyrsti var mikil hátíð.
4. Sleppt var um sumarmál, ef tíð var sæmileg.
5. Hugað var að grenjum síðast í maí.
6. Þó vorið fari oft hægt af stað, kemur það ævinlega á endanum.
7. Taðkvörnin var tekin fram, sem raunar hét skítavél.
8. Þegar lokið var vorsmölun, lá fyrir að ausa áburðinum á túnið og var það gert úr skarntrogum.
9. Útstungan var talsvert verk. Úti á hlaðhólmanum var mamma og klauf hnausana í flögur og breiddi jafnóðum.
10. Taðið var borið saman í fanginu í hlaðann, sem var valinn staður, hvort hlaðinn skyldi vera ferkantaður eða hringlaga. Í undirstöðurnar voru flögurnar reistar þétt saman á röð og þá ákveðin stærðin.
11. Ef pabba datt í hug að fækka þúfum í túninu, slétta svo sem fimmtíu eða hundrað ferfaðma, var valinn til þess einhver tími vorsins.
12. Ofast þurftu torfhúsin einhverja viðgerð. Venjan var að lagfæra eitt hús í einu.

Bæir og byggingar.
1. Eins og áður hefur verið getið, þurftu torfhús sífellda lagfæringu og endurnýjun.
2. Byggingarefnið var torf, grjót og mold.
3. Jafnan voru veggir tvíhlaðnir, oftast með mold milli ytra og innri hleðslu.
4. Veggir bæjar og peningshúsa voru tíðast hlaðnir úr grjóti, klömbru og streng, oftast með kvíahnaus (stokkhnaus) í hornum nema horn væru hlaðin ávöl.
5. Klambra var langur hnaus, með talsverðum fláa og miklu þykkri í annan enda, vissi sá alltaf að útbrún veggs.
6. Grjót í udnirstöðu veggja var alla tíð stórt.
7. Ef veggur var ekki allur grjóthlaðinn eða úr grjóti og streng, var oftast klömbruhleðsla ofan á grjótinu.
8. Annars er ég ekki viss um að versti ókostur torfbæja hafi verið kuldinn, heldur miklu fremur þaklekinn.

Hreingerningar.
1. Ævinlega á vori.
2. Þetta var mikill dagur og tekinn snemma.
3. Baðstofan var sandskúruð hátt og lágt og rúmin.
4. Allar tómar súrtunnur voru bornar út og velt upp úr bæjarlæknum.

Vorsmalanir voru tvær og hagað á svipaðan hátt og
haustgöngur.

Ávallt var reynt að byrja ullarþvott í góðu veðri og þá jafnan
farið snemma á fætur.

Heyskapur.
1. Það fór að sjálfsögðu eftir sprettu og tíðarfari, hvenær heyskapur hófst, algengast var þó um tólftu helgi sumar og stæði hann í tíu vikur.
2. Aldrei var unnið á sunnudögum nema mikið lægi við.
3. Karlar slógu og konur rökuðu.
4. Bindingsdagar voru miklir dagar, einkum þegar bundið var af túni.

Messurnar voru helstu samkomur fólks fyrrum.

Meðal skemmtiferða var að ríða á útkirkjur.

Úr Þjóðlíf og þjóðhættir – 1991 – Guðmundur frá Egilsá – bóndi frá 1905-1932.

/by

Hellar og fjárskjól á Reykjanesi – yfirlit

Nafn: Fjöldi: Fundið:x Staðsetning:
Aðalhola – 17 m djúp – 1 x Kapelluhrauni
Aðventan 1 x Hrútargjárdyngja
Afmælishellir – 40 1 x Hnúkum
Annar í aðventu – 160 1 x Stakkavíkurfjalli
Arnarhreiðrið – 170 1 x Leitarhrauni
Arnarseturshellir – 100 1 x Arnarseturshrauni
Arngrímshellir – fjárh. 1 x Klofningum
Arngrímshellir s. -30- 1 x Klofningum
Aukahola – 10 m djúp – 1 x Kapelluhrauni
Álfakirkja – fjárhellir 1 x Óttastaðalandi
Áni – 70 – hleðslur 1 x Selvogi
Árnahellir – 150 – 1 x Leitarhrauni
Áttatíumetrahellir 1 x Brennisteinsfjöllum
Bálkahellir – 450- 1 x Klofningum
Bálkahellir – miðgat 1 x Klofningum
Bálkahellir – neðsta gat 1 x Klofningum
Bátahellir – 25 – 1 x Strompahrauni
Bekkjaskútinn 1 x Óttast.selsst.
Bjargarhellir 1 x Strandarhæð
Bjargarhellisskúti 1 x Strandarhæð
Bjössabóla – 90 – 1 x Krýsuvíkurhrauni
Bjössabóla – 80 – 1 x Krýsuvíkurhrauni
Bjössabóla – 30 – 1 x Krýsuvíkurhrauni
Bláslæða -25- 1 x Leitarhrauni
Bleikingshellir – 1 x Bleikingsdal
Bólan 1 x S/Sauðabrekku
Bólið – hleðsla – tótt 1 x Hellholti
Bratti – 280 – 1 x Þríhnúkum
Breiðabás – fjárhellir 1 x Herdísarvík
Breiðabáshellir – 800- 1 x Breiðabás
Brennisteinshellar 3 Brennisteinsfjöllum
Brennuselshellar 2 x Almenningum
BRH-01 1 x Breiðdalshraun
BRH-02 1 x Breiðdalshraun
BRH-03 1 x Breiðdalshraun
Brugghellir 1 x Hvassahrauni
Brugghellir – 160- 1 x Arnarseturshrauni
Brunntorfuhellir 1 x Brunntorfum
Brúnahellir – 30 1 x Stakkavíkurfjalli
Búrfellshellir 1 x Búrfellsgjá
Bæjarfellshellir 1 x Bæjarfelli
Dauðadalah. – 500- 6 x Markraki
Dauðsmannsskúti 1 Litla-Kóngsfell
Dátahellir – 40 – 1 x Arnarseturshrauni
Dimma 1 x Hafnarberg
Dimmihellir – 30 – 1 x v/Gráhrygg
Djúpihellir – 300 – 1 x Strompahrauni
Dollan – 30 – 1 x Arnarseturshrauni
Dóruhellir 1 x Hrútargjárdyngja
Draugahellir 1 x Heiðmörk
Draugaskúti 1 x Litla-Kóngsfell
Draugshellir 1 x Breiðabólstað
Dýpið 1 x Kristjánsd. syðst
Dýrfinnuhellir 1 x Illahraun
E-1 (FERLIR) 1 x Eldborgarhrauni
Efri-hellar – fjárhellar 1 x Kapelluhrauni
Efri-hellir v/Húsafell 1 x Grindavík
Eimuhellir – 400 1 x ofan Vörðufells
Einbúahellir 1 x vestan Einbúa
Eldvarparhellir I 1 x Eldvörpum
Eldvarparhellir II 1 x Eldvörpum
Eldvarparhellir III 1 x Eldvörpum
Eldvarparhellir IV 1 x Eldvörpum
Eldvarparhellir V 1 x Eldvörpum
Elgurinn – 100 1 x Tvíbollahrauni
Fellsendahellir 1 x Þorlákshöfn
Ferlir 1 x Eldborgarhrauni
Fimmrásahellir 1 x Herdísarvíkurhrauni
Fjarðarhellir – skúti 1 x Hellisgerði
Fjárhellar – hleðslur 2 x Kálffell
Fjárskjólshraunshellar 7 x Fjárskjólshraun
Fjárskjólshraunshellir 1 x Fjárskjólshraun
Fjárskjóshraunsfjárh. 1 x Fjárskjólshraun
Flatur – 60 – 1 x Arnarseturshrauni
Flóki – 500 – 1 x Tvíbollahrauni
Fosshellir 1 x Helgadal
Fosshellir -80 1 x Heiðinni há
Gapi 1 x Selvogi
Gashellir 1 Tvíbollahrauni
Gatið 1 x Hrútargjárdyngja
Gálgahraunshellir 1 Gálgahrauni
Gegnumg. – 100 – 1 x Arnarseturshrauni
Geilin 1 x Hrútargjárdyngja
Ginið 1 x Sauðabrekkum
Gíslhellir 1 x ofan Gíslhellislága
Gjáahellir – fjárhellir 1 x Gjánum
Gjáarréttarhellir 1 x Búrfellsgjá
Gjögur – 1 x Leitarhrauni
Gljái – 100 – 1 x Strompahrauni
Goðahellir 1 x Strompahrauni
Gránuskúti 1 Þorbjarnastaðir
Grindavíkurhellir 1 x Grindavíkurhrauni
Grindavíkurvegshellir 1 x Grindavíkurhrauni
Grjóti 1 Þríhnúkahrauni
Grændalahellir 1 x Hvassahrauni
Guðbjargarhellir 1 x Grindavík
Gullbringuhellar 3 x a/við Gullbringu
Gvendarbrunnshellir 1 x v/Gvendarbrunn
Gvendarhellir 1 x Klofningum
Hafri – 50 – 1 x Hellisholti
Hallur – 260 – 1 x Herdísarvíkurfjalli
Hamarshellir 1 v/Eldvörp
Hamarskotshellir 1 x n/Sléttuhlíðar
Hattur – 30 – 1 x Arnarseturshrauni
Háaleitishellir 1 Nesheiði
Hásteinahellir 1 Nesheiði
Heiðarvegsskúti 1 x v/Heiðarveg
Hellholtsfjárhellir – I 1 x Hellholti
Hellholtsfjárhellir – II 1 x Hellholti
Hellholtshellir – 70 – 1 x Hellholti
Helliholtshellar 2 x Hellholti
Hellir 1 x Sléttuhlíð
Hellir – fjárhellir 1 x Breiðabás
Hellisbjargarhellir 1 x Hlíðarenda/Selv.
Hellisþúfuhellir 1 x Nesheiði
Herdísarfjallsfjárskjól 1 x Herdísarvíkurfjalli
Herdísarvíkurhraunsh. 1 Herdísarv.hrauni
Hesthellir – 160 – 1 x Arnarseturshrauni
Hildarhellir 1 x Stórhöfðahrauni
Híðið – 155 – 1 x Hrútargjárdyngja
Hjallhólahellir 1 x Hvassahrauni
Hjartartröð – 310 – 1 x Tvíbollahrauni
Hlíðarendahellir 1 x Leitarhrauni
Hlíðarskarsgötuhellir 1 x v/Hlíðarskarðsveg
Hnappur – 80 – göng 1 x Arnarseturshrauni
Hnúkahellir 1 x Hnúkum
Hnúkaskúti – 30 1 x Hnúkum
Holan – 50 1 x Hrútargjárdyngja
Hólmshellir 1 x túninu á Hólmi
Hraunfosshellir 1 x Helgadal
Hraunsholtshellir 1 x Flatahrauni
Hrauntunguhellir 1 x Hrauntungum
Hreiðrið 1 x Kaldárseli
Hrossagjárhellar – 1 x Heiðinni há
Hrossagjárhellar -2 1 x Heiðinni há
Hrossagjárhellar -3 1 x Heiðinni há
Hrossagjárhellar -4 1 x Heiðinni há
Hruni – 60 – 1 x Hellisholti
Hundraðm.h. – 200 – 1 x Helgadal
Húsfellshellir 1 x Húsfelli
Húshellir 1 x Hrútargjárdyngja
Hvalur – 50 1 x Arnarseturshrauni
Hvammahraunshellir 1 x Hvammahrauni
Hvatshellir 1 x Sléttuhlíð
Ísólfsskálahellir 1 x Ísólfsskáli
Ísólfsskálaskúti 1 x Katlahrauni
Járnhellar 1 Selvogi
Jóhanna – 30 1 x s/Hellholts
Jónshellar – skútar 3 x Vífilstaðarhrauni
Jónshellir 1 x Grindavík
K-1 1 x Kistuhrauni
K-2 1 x Kistuhrauni
K-3 1 x Kistuhrauni
K-4 1 x Kistuhrauni
K-5 1 x Kistuhrauni
K-6 – 450 1 x Kistuhrauni
Kaðalhellir 1 x Kaldárseli
Kaldárselshellar 5 x Kaldárseli
Kaplatór – fjárhellir 1 x Helgafell
Katlahraunsfjárskjól 1 x Katlahrauni
Katlahraunshellir 1 x Katlahrauni
Kálffellsfjárhellar 2 x Kálffelli
Kápuhellir 1 Þorbjarnastaðir
Kershellir 1 x Sléttuhlíð
Ketshellir 1 x Sléttuhlíð
KIS-01 1 x Kistufellshrauni
KIS-02 1 x Kistufellshrauni
KIS-03 1 x Kistufellshrauni
KIS-04 1 x Kistufellshrauni
KIS-05 1 x Kistufellshrauni
KIS-06 1 x Kistufellshrauni
KIS-07 1 x Kistufellshrauni
KIS-08 1 x Kistufellshrauni
KIS-09 1 x Kistufellshrauni
KIS-10 1 x Kistufellshrauni
KIS-11 1 x Kistufellshrauni
KIS-12 1 x Kistufellshrauni
KIS-13 1 x Kistufellshrauni
KIS-14 1 x Kistufellshrauni
KIS-15 1 x Kistufellshrauni
KIS-16 1 x Kistufellshrauni
Kistufellshellar 3 x Kistufellshrauni
Kistufellshellir – 160 1 x Kistufellshrauni
Kjallarahellir 1 x Heiðin há
Klofahellir – 115 – 1 x Sandklofahrauni
Kokið 1 x Hrútargjárdyngja
Kolbeinshæðahellir 1 x Kolbeinshæð
Kolbeinshæðaskjól 1 x Þorbjarnastaðir
Kristjánsdalah. – 300- 3 x Kristjánsdölum
Krókudílahellir 1 x Strompahrauni
Krýsuvíkurhellir 1 x Bergsendar
KST-1 (Ískjallarinn) 1 x Kistufellshrauni
KST-2 (Jökulgeimur) 1 x Kistufellshrauni
KST-3 (Kistufellsg.) 1 x Kistufellshrauni
KST-4 (Loftgeimur) 1 x Kistufellshrauni
Kubbur – 60 1 x Arnarseturshrauni
Landamerkjahellir 1 x Krýs./Herd.vík
Langihellir – 500 – 1 x Strompahrauni
Leiðarendi 1 x Tvíbollahrauni
Leitahraunshellir 1 Leitarhrauni
Litlahraunshellir 1 x Litlahrauni
Litlalandsselshellir 1 x Öfusi
Litli-Brúnn 1 Þríhnúkahrauni
Litli-Rauður 1 Hrútargjárdyngja
Loftsskúti 1 x Hvassahrauni
Lónakotsfjárhellir 1 x vestan Lónakots
Lýðveldishellir 1 x Brennisteinsfj.
Lækjabotnahellir 1 x Lækjarbotnum
Maístjarnan 1 x Hrútargjárdyngja
Maríuhellar 3 x Heiðmörk
Meitlaskjól 2 x v/Óttast.selst.
Mosaskarðshellir 1 x Mosaskarði
Mosaskarðhellir efri 1 x Mosaskarði
Músarhellar – 80 – 3 x Valabóli
Músarhellir 1 a/v Kleifarv.skarð
Mölunarkór 1 x Selatöngum
Mönguhola 1 x Merkinesi
Naddi – 30 – 1 x Arnarseturshrauni
Nátthagi – 450 1 x Stakkavíkurfjalli
Neðri-Hellar 1 x Gerði
Nesselsbóla 1 x Selvogi
Nesselshellir 1 x Selvogi
Neyðarútgöngud.hellir 1 x Hrútargjárdyngja
Niðurfallið 1 x Herdísarvíkurhrauni
Nían 1 x Vatnaheiði
Níutíumetrahellir 1 x Helgadal
Norðurhellar 1 x Urriðavatnshrauni
Norðurhellir 1 x Óttarstaðaseli
Norðurhellir 1 x Urriðavatnshrauni
Nónhellir 1 x Vogastapa
Nótarhellir 1 x Selatöngum
Nýhruni 1 x Kistufellshrauni
Oddshellir 1 x Kálffell
Ó 1 x Eldvörpum
Óbrennishólahellir 1 x Óbrennishólum
Óttarstaðafjárhellir 1 x s/v Óttarstaða
Óttarstaðaselshellar 3 x Almenningum
Páskabóla 1 x v/Hlíðarskarðsveg
Pínir 1 x a/v Kleifarv.skarð
Ranghali 1 x Strompahrauni
Raninn 1 x Hrútargjárdyngja
Rauðhólaskútar 2 x Almenningum
Rauðhólshellir 1 x Óttarstaðaseli
Rauðshellir 1 x Helgadal
Raufarhólsh. – 1360 – 1 x Leitarhrauni
Rebbi – 260 1 x Stakkavíkurfjalli
Rebbi 2 – 100 – 1 x Stakkavíkurfjalli
Rebbi 3 (Hvalskj. – 90 1 x Stakkavíkurfjalli
Rósahellir – 60 – 1 x Strompahrauni
Rósaloftshellir – 40 1 x Tvíbollahrauni
Rótahellir – 210 – 1 x Strompahrauni
S 1 x Núpshlíðarhálsi
Salur 1 x Arnarseturshrauni
Sandfellshellir 1 x s/v Þórðarfell
Sandklofahellir 1 x Sandklofa
Sauðabrekkuhellir 1 x Sauðarbrekkugjá
Sauðahellir 1 x Vífilsstaðahlíð
Sauðahellirinn 1 x Urriðakotshraun
Sautjándimaíhellir -1 1 x Brennisteinsfj.
Sautjándimaíhellir -2 1 x Brennisteinsfj.
Sautjándimaíhellir -3 1 x Brennisteinsfj.
Selatangahellar 4 x Selatöngum
Selgjárhellir 1 x Selgjá
Selgjárhellir 1 x Selgjá
Selhellar 1 x Selbrekku
Seljabótahellir 1 x Seljabót
Seljahraunsfjárskjól 1 x Seljahrauni
Selvogsgötuhellar 3 x Grindarskörð
Selvogsgötuhellir 1 x Oafn Hlíðarskarðs
Setbergsselshellir 1 x Sléttuhlíð
Sigurðarhellir 1 x Óttast.selsst.
Sigurðarskúti 1 x Sigurðarhæð
Skálabarmsh. – 100 1 x Skálafelli
Skátahellir-nyrðri 1 x Urriðavatnshrauni
Skátahellir-syðri-100 1 x Urriðavatnshrauni
Skjóli – 30 – 1 x Arnarseturshrauni
Skolli-litli 1 x Strandarhæð
Skolli-stóri 1 x Strandarhæð
Skógarnefsskúti 1 x Hvassahrauni
Skrínuhellir 1 x Breiðabólstað
Skútinn 1 x Vogastapa
Skyrhellir 1 x Þorkelsgerðissel
Slóðaketill – 30 1 x Geitahlíð
Smalaskálaskjól 1 x Smálaskála
Smáhellir 1 x Strompahrauni
Smárás – 10 1 x Stakkavíkurfjalli
Smíðahellir 1 x Selatöngum
Snorri – 300 – 1 x Geitahlíð
Stakkavíkurfjallsh. 2 Stakkavíkurfjalli
Stakkavíkurhellir 1 x Stakkavíkurfjalli
Stakkavíkurselsfjárh. 1 x Stakkavíkurfjalli
Steinbogahellir – 170 -1 x Hrútargjárdyngja
Stekkshellir 1 x Litlalandi
Stígshellar 1 x v/í Svörtubjörgum
Stínuhellir 1 x Arnarfelli
Stóra-Fjárskjól 1 x Óttastaðasel
Strandarhellir 1 x Strandarhæð
Straumselshellar -n 1 x Almenningum
Straumsselshellir -e 1 x Almenningum
Straumsskúti 1 x Sigurðarhæð
Strembuhellir 1 x Helgadal
Stubbur 1 x Stakkavíkurfjalli
Suðurhellir 1 x Urriðavatnshrauni
Sundhnúkahellar 3 Sundhnúkum
Svartiskúti 1 x Stapi
Svartsengishellir 1 Sundhnúkahrauni
Sveifluskúti 1 x Sveifluhálsi
Sveinshellir 1 x Óttast.selsst.
Sveltir 1 x a/v Kleifarv.skarð
Syðri-hellar 1 x Selhrauni
Sæluhús 1 x Lat
Sængukonuhellir -100 -1 x Herdísarvíkurhraun
Tanngarðshellir – 190 -1 x Strompahrauni
Tappatogari 1 Þríhnúkahrauni
Tóhólaskúti 1 x Óttastaðasel
Tvíbollahraunshola 1 x Tvíbollahrauni
Urriðakotshellir 1 x Heiðmörk
Útilegumannahellir 1 x Marardal
Útilegumannahellir 1 x Marardal
Útilegumannahellir 1 x Marardal
Útilegumannahellir 1 x Innstadal
Útilegumannahellir I 1 x Eldvörpum
Útilegumannahellir II 1 x Eldvörpum
Útilegumannahellir 1 x Marardal
Útilegumannahellir 1 x v/Húsafjall
Útilegumannahellir 1 x Engidal
Útilegumannahellir 1 x Lækjarbotnum
Útilegumannahellir 1 x Höskuldavöllum
Valahnúkahellir 1 x Valahnúkum
Vatnshellir 2 x Helgadal
Viðarhellir 1 x Þorlákshöfn
Vigdísarvallafjárhellir 1 x Vigdísavöllum
Vífilsstaðahellir 1 x Heiðmörk
Vörðufellsrás 1 x Selvogsheiði
Þjófadalahellar 3 x Þjófadalir v/Eyra
Þorsteinshellir 1 x v/Gráhrygg
Þorsteinshellir 1 x Urriðavatnshrauni
Þórðarhellir 1 x v/Kristjánsdalahorn
Þríhellir 1 Þríhnúkahrauni
Þríhnúkahellir – 160 – 1 x Þríhnúkum
Þríhnúkahellir 1 x Þríhnúkum
Þríhnúkahraunshellir 1 x Þríhnúkahrauni
Þumall – 1 Hrútargjárdyngja
Öskjuholtsskúti 1 x ÖskjuholtiÁ bak við nafn er GPS-punktur.
Ath: Sumir hellar heita fleiru en einu nafni.

/by

Sel og selstöður á Reykjanesi – yfirlit

Baðsvallasel

Staður: Fjöldi: Fundið: Staðsetn.:
Arasel (Arahnúkasel) 2 x Vatnslstr.
Auðnasel 1 x Vatnslstr.
Ásláksstaðasel 1 x v/Knarranessel
Ássel – (Ófr.st.sel)) 1 x Hvaleyrarv.
Baðsvallasel 3 x Þorbj.fell/Hagafell
Bjarnastaðasel 1 x Strandarh.
Bótasel – Herdv.s. 1 x Herdísarv.hraun
Breiðabólstaðasel 1 x Ölfusi
Breiðagerðissel 1 x v/Auðnasel
Brennisel 1 x Óttastaðlandi
Brunnastaðasel 2 x Vatnslstr.
Býjasel 1 x Miðnesh.
Bæjarskerssel 1 x ofan Bæjarskerja
Dalssel 1 x Fagradalsfj.
Eimuból 1 x Strandarh.
Fífuhvammssel 1 o Selshrygg
Flekkuvíkursel 1 x Vatnslstr.
Fornasel 1 x Almenningum
Fornasel 2 2 x Vatnslstr.
Fornusel – nyrðri 1 x Vatnslstr.
Fornusel – Sýrholti 1 x Vatnslstr.
Fuglavíkursel 1 x Miðnesh.
Garðasel* 1 x Garðaflöt
Gjásel 8 x Vatnslstr.
Gjásel 1 x Almenningum
Gvendarsel 1 x Undirhlíðum
Gvendarsel* 1 x Litlahrauni
Hamarskotssel 1 x Sléttuhl.
Hásteinssel* 1 x Hásteini
Herdísarvíkursel 1 x Seljabót
Hjallasel efra 1 x Sellautum
Hjallasel neðra 1 x Selbrekkum
Hlíðarendasel 2 x Geitafell
Hlíðarhúsasel 1 x Öskjuhlíð
Hlíðarsel 1 x Selvogsheiði
Hlöðunessel 1 x Vatnslstr.
Hólasel 1 x Vatnslstr.
Hópssel 1 x Selshálsi
Hnúkasel* 1 x Hnúkum
Hraunsholtssel 1 o Flatahrauni
Hraunssel – Hraun 1 x Lönguhlíð
Hraunssel eldra 1 x Núpshl.
Hvaleyrarvatnssel 1 x Hvaleyrarv.
Hvassahraunssel 1 x Vatnslstr.
Höfðasel 1 x v/Auðnasel
Innra-Njarðvíkursel 1 x Seltjörn
Ísólfsskálasel* 1 Fagradalsfj.
Kaldársel 1 x Kaldárseli
Kirkjuvogssel 1 x Höfnum
Knarrarnessel 3 x Vatnslstr.
Kolasel 1 x Óttastaðalandi
Kolhólasel 2 x Kálfatjarnarlandi
Krýsuvíkursel* 1 x Húshólma
Lambastaðasel 1 x Selfjalli
Litlalandssel 1 x Ölfusi
Litlasel** 1 x Selvatni
Lónakotssel I 3 x Vatnslstr.
Lónakotssel II* 1 x v/Lónakots
Lyngsel 1 x Miðnesh.
Merkinessel – eldra 1 x Höfnum
Merkinessel – yngra 1 x Höfnum
Miðsel 1 Höfnum
Möngusel 1 x Höfnum
Nessel I 1 x Selvogi
Nessel II 1 x Hnúkum
Nessel** 1 x Seljadal
Nýjasel 1 x Vatnslstr.
Oddafellssel I 1 x Oddafelli
Oddafellssel II 1 x Oddafelli
Ófriðarstaðarsel 1 x Hvaleyrarv.
Ólafarsel 1 x Strandarh.
Óttastaðasel 2 x Vatnslstr.
Rauðshellissel* 1 x Helgadal
Rauðhólssel 1 x Rauðhól
Reykjavíkursel 1 x Rvík
Rósasel 1 x Keflavík
Sel í Búrfellsgjá 2 x Búrfellsgj.
Sel í Selgjá 11 x Selgjá
Sel v/Stampa 1 o Höfnum/horfið
Selsvallasel I 3 x Núpshl.
Selsvallasel II 3 x Núpshl.
Seltúnssel 1 x Krýsuvík
Selöldusel 1 x Selalda
Setbergssel 1 x Sléttuhl.
Snorrastaðasel 1 x Snorrast.tj.
Sogasel I 3 x Trölladyngju
Sogasel II 1 x Trölladyngju
Staðarsel 1 x Strandarh.
Staðarsel I* 1 x Strandarh.
Staðarsel II* 1 x Strandarh.
Stafnessel 1 x Ósum
Stakkavíkursel I 1 x Herdísarv.fjall
Stakkavíkursel II 1 x Herdísarv.fjall
Stórasel** 1 x Selvatn
Strandarsel 1 x Selvogsheiði
Straumssel 1 x Almenningum
Vatnsleysusel 1 x Vatnslstr.
Viðeyjarklausturssel* 1 x Selfjalli
Vigdísarvellir 1 x Vigd.vellir
Vindássel 1 x Strandarh.
Vífilstaðasel 1 x Vífilst.hlíð
Víkursel 1 x Undirhlíðum
Vogasel eldri 1 x Vatnslstr.
Vogasel yngri 3 x Vatnslstr.
Vogsósasel 1 x a/við Hlíðarvatn
Þorkelsgerðissel 1 x Selvogsheiði
Þorlákshafnarsel 1 x Votaberg
Þórusel 1 x Vatnslstr.
Þórustaðasel 1 x Vatnslstr.
Örfiriseyjarsel 1 x Lækjarbotnum

*spurning um selstöður
** utan Reykjaness
Ath: Sel geta verið undir fleiru en einu nafni.
Á bak við hvern stað er falinn GPS-punktur.

/by

Brunnar og vatnsstæði á Reykjanesi – yfirlit

Merkinesbrunnur
Nafn: Fjöldi: Fundið: Staðsetn:
-Arngrímshellisbr. 1 x v/Arngrímshellisop
-Auðnabrunnur 1 x N/v Auðnir
-Básendabrunnur 1 x a/við Básenda
-Bergvatnsbrunnur 1 x s/v við Bergvötn
-Bessastaðabrunnur 1 x Bessastöðum
-Bjarnastaðabrunnur 1 x v/Bjarnastaði
-Bolafótsbrunnur 1 Ytri-Njarðvík
-Brandsbæjarbrunnur 1 x Suðurbæjarlaug
-Brekkubrunnur 1 x s/Brekku
-Brekkubrunnur 1 x Brekka/Garði
-Brunnastaðabrunnur 1 x Efri-Brunnastöðum
-Brunnur 1 x Selatöngum
-Búðarvatnsstæði 1 x Almenningum
-Bæjarbrunnur 1 x Litlalandi
-Djúpmannagröf 1 x Þórustöðum
-Duusbrunnur 1 x í Duushúsi Keflav.
-Eyrarhraunsbrunnur 1 x Mölum
-Flekkuvíkurbrunnur 1 x n/húss
-Fornaselsbrunnur 1 x ofan v/Fornasel
-Fornaselsbrunnur 1 x ofan v/Fornasel
-Fornaselsbrunnur 1 x n/við Fornasel
-Fuglavíkurbrunnur 1 x vs/við Fuglavík
-Gamla-Kirkjuvogsbr. 1 x neðan v/tóttir
-Gamlibrunnur 1 x Hrauni
-Garðalind – hleðslur 1 x v/Garða
-Garðhúsabrunnur 1 x v/Garða
-Garðskagabrunnur 1 x n/v vitann
-Gerðisvallabrunnar 1 x v/Járngerðarstaða
-Gesthhúsabrunnur 1 x Gesthús Álftan.
-Gjáréttarbrunnur 1 x n/réttar
-Goðhólsbrunnur 1 x v/Goðhóls
-Góðhola 1 x Hafnarfirði
-Guðnabæjarbrunnur 1 x v/Guðnabæjar
-Gvendarbrunnur 1 x Alfaraleið
-Gvendarhola 1 x Arnarneshæð
-Gvendarbrunnur 1 x Vogum
-Halakotsbrunnur 1 x Halakoti
-Hausthús 1 x a/Grænuborgar
-Herdísarvíkurselsbr. 1 x Herdísarvíkursel
-Hnúkavatnsstæði 1 x N/Hnúka
-Hólmsbrunnur 1 x n/ við St.-Hólm
-Hólmsbrunnur – lind 1 x s/við St.-Hólm
-Hólmsbrunnur II 1 x s/a við S-Hólm
-Hrafnagjá 1 x v/Járngerðarstaða
-Hraunsbrunnur 1 x s/bæjar
-Hrólfsvíkurbrunnur 1 x ofan við Hrólfsvík
-Húsatóftarbrunnur 1 x Húsatóftum
-Hvirflabrunnur 1 x Staðahverfi
-Innri-Njarðvíkurbr. 1 x v/Tjörn g/kirkjunni
-Ísólfsskálabrunnur 1 x undir Bjöllum
-Jónsbúðarbrunnur 1 x Jónsbúð
-Kaldadý 1 x Hafnarfirði
-Kálfatjarnarbrunnur 1 x n/v við kirkjuna
-Kálfatjarnarbr. II 1 x v/v Kálfatjörn
-Kálfatjarnarvatnsst. 1 x a/Helgahúss
-Kirkjuvogsbrunnur 1 x s/v Kirkjuvog
-Knarrarnesbrunnur I 1 x Knarrarnes
-Knarrarnesbrunnur II 1 x Minna-Knarrarnes
-Kvíadalsbrunnur 1 x Staðarhverfi
-Landabrunnur 1 x Staðarhverfi
-Landabrunnur 1 x Kálfatjörn
-Landakotsbrunnur 1 x Landakoti
-Langhólsvatnsstæði 1 x Fagradalsfjall
-Leirdalsvatnsstæði 1 x Leirdal
-Leirubrunnur 1 x s/a í Leiru
-Litli-Nýjabæjarbr. 1 x v/Litla-Nýjabæ
-Merkinesbrunnur I 1 x Merkinesi
-Merkinesbrunnur II 1 x Merkinesi
-Merkiselsbrunnur II 1 x v/yngra Merkin.sel
-Miðengisbrunnur 1 Miðengi
-Móakotsbrunnur 1 x v/Móakot v/Kálfatj.
-Móakotsbrunnur 1 x n/Móakots
-Móvatnsstæðið 1 x s/v Urðarfells
-Mýrarhúsabrunnur 1 Álftanesi
-Nesbrunnhús 1 x v/við Nes
-Norðurkotsbrunnur 1 x n/Norðurkots
-Óttastaðabrunnur I 1 x n/Óttastaða
-Óttastaðabrunnur II 1 x v/Óttastaði
-Óttastaðaselssbr. 1 x v/Óttast. sel
-Rafnstaðabrunnur 1 x Kistugerði
-Reykjanesbrunnur 1 x v/Bæjarfells
-Staðarbrunnur 1 x v/v kirkjugarðinn
-Staðarvararbrunnur 1 x Staðarhverfi
-Stafnesbrunnur 1 x s/v Stafnes
-Stapabúðabrunnur 1 x v/Stapabúðir
-Stóra-Gerðisbrunnur 1 x a/Stóra-Gerðis
-Stóru-Vatnsleysubr. 1 x a/v St.-Vatnsleysu
-Straumsselsbrunnur 1 x Straumsseli
-Suðurkotsbrunnur 1 x n/húss v/veginn
-Sælubuna 1 v/v Svörtubjörg
-Torfabæjarbrennur 1 x Selvogi
-Tófubrunnar 1 x Selatangar
-Urriðakotsbrunnur 1 x n/v bæinn
-Varghólsbrunnur 1 x v/Herdísarvík
-Vatnaheiðavatnsst. 1 Grindavík
-Vatnsskálar 2 x á Vatnshól
-Vatnssteinar 1 x Borgarkot
-Þorbjarnastaðabr. 1 x a/bæjar
-Þorkelsgerðisbrunnur 1 x v/Þorkelsgerði
-Þorlákshafnarbr. 1 x s/verbúðargötu
-Þórkötlustaðabr. 1 x a/v Þórk.staði
-Þórkötlustaðanesbr. 1 x norðan við HöfnÁ bak við nafn er falinn GPS-punktur.
/by

Heimildir um Reykjanessskaga

Reykjanes
Hér er getið nokkurra heimilda um sagnir og minjar á Reykjanesskaganum, sem FERLIR hefur m.a. stuðst við:
-Á refaslóðum – Theodór Gunnlaugsson.
-Áður en fífan fýkur – Ólafur Þorvaldsson.
-Ægir 1936 – bls. 194.
-Aftökustaðir í landi Ingólfs – Páll Sigurðsson.
-Ágúst Guðmundsson f. 1869: Þættir af Suðurnesjum – Akureyri : Bókaútgáfan Edda, 1942. 113 s.
-Ágúst Jósefsson. 1959. Örnefni í Viðey. Minningar og svipmyndir úr Reykjavík, bls. 229-231
-Álftanessaga.
-Álög og bannhelgi.
-Annálar 1400-1800.
-Árbók F.Í. – 1936 – 1984 – 1985.
-Árbók hins íslenska fornleifafélags – 1998-1994-1981-1979- 1978-1974-1971-1966-1955-1956-1903.
-Árbók Suðurnesja 1983-1998. Sögufélag Suðurnesja
-Árbók Suðurnesja 1984-1985 og 1986-1987.
-Ari Gíslason. 1956. Örnefni. Eimreiðin 62:279-290.
-Árni Magnússon & Páll Vídalín: Jarðabók. Gullbringu og Kjósarsýsla III. Reykjavík, 1982.
-Árni Óla f. 1888: Strönd og Vogar : úr sögu einnar sveitar í landnámi Ingólfs. – Reykjavík : Bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1961. 276 s.
-Árni Óla. 1961a. Rúnasteinn í Flekkuvík. Í: Strönd og Vogar. Úr sögu einnar sveitar í landnámi Ingólfs Arnarsonar. Reykjavík,[Um nafnið Flekka.]
-Árni Óla. 1961b. Örnefni á Vogastapa. Í: Strönd og Vogar. Úr sögu einnar sveitar í landnámi Ingólfs Arnarsonar. Reykjavík.
-Árni Óla. 1961c. Heiðin og eldfjöllin. Í: Strönd og Vogar. Úr sögu einnar sveitar í landnámi Ingólfs Arnarsonar. Reykjavík.
-Árni Óla. 1976. Grúsk V. Greinar um þjóðleg fræði. Reykjavík. [Örnefni sanna írskt landnám, bls. 45-52; Örnefni kennd við Gretti]
-Ársrit Sögufélag Ísfirðinga 1978, Ísafirði, bls. 136-142.
-Ásgeir Ásgeirsson f. 1957: Við opið haf : sjávarbyggð á Miðnesi 1886-1907. – [Sandgerði] : Sandgerðirbær, 1998. 309 s.
-Ásgeir Jónasson. 1939. Örnefni í Þingvallahrauni. Árbók hins íslenska Fornleifafjelags 1937-1939, bls. 147-163. [Í möppu Þingvallahrepps í örnefnasafni.]
-Átthagalýsingar (Saga Grindavíkur, Staðhverfingabók, Mannlíf og mannvirki …)
-Baldur Hafstað. 1986. Örnefni í Engey. Landnám Ingólfs. Nýtt safn til sögu þess 3:78-85.
-Benedikt Gíslason. 1974. Íslenda. Bók um forníslenzk fræði. 2. útg. Reykjavík. [Arnarbælin, bls. 169-172; Kirkjubólin, bls. 173-182; Nafngiftirnar, bls. 183-190.]
-Benediktsson, Einar, í Herdísarvík. Lesbók Morgunblaðsins 9. okt. 1999.
-Bjarni Guðmarsson f. 1961: Saga Keflavíkur : 1766-1890. -Reykjanesbær: Reykjanesbær, 1992. 302 s.
-Bjarni Guðmarsson f. 1961: Saga Keflavíkur : 1890-1920.
-Bjarni Guðmarsson f. 1961: Saga Keflavíkur : 1920-1949. -Reykjanesbær: Reykjanesbær, 1999. 448 s.
-Guðmundur Björgvin Jónsson: Mannlíf og mannvirki í Vatnsleysustrandarhreppi [án staðsetningar] 1987
-Björn Bjarnarson. 1914. Um örnefni. Árbók hins íslenzka Fornleifafélags 1914, bls. 9-16. [Mosfellssveit.]
-Björn Hróarsson. 1990. Flokkun og nafngiftir á íslenskum hraunhellum. Surtur, ársrit Hellarannsóknafélags Íslands, bls. 23-24.
-Björn Hróarsson. 1990. Hellanöfn síðustu ára – tilurð nafngifta. Lesbók Morgunblaðsins 41:2.
-Björn Þorsteinsson. 1964. Nokkrir örnefnaþættir. Sunnudagsblað Tímans III:609-611, 621-622, 628-630, 646, 664-666, 669, 681-683, 693.
-Björn Þorsteinsson. 1966. Blaðað í örnefnaskrá. Lesbók Morgunblaðsins 41,39:4 og 12-13; 41,40:4 og 13; 41,41:4 og 9-10; 41,42:4 og 6.
-Bláfjöll – Tómas Einarsson.
-Blanda, I, II, III og IV.
-Bréf og bækur Jónasar Hallgrímssonar.
-Brynjúlfur Jónsson frá Minna-Núpi. 1895. Ölfus = Álfós?. Tímarit Hins íslenzka bókmenntafjelags 16:164-172. [Leiðrétting í sama tímariti 1896, bls. 236.]
-Brynjúlfur Jónsson frá Minna-Núpi. 1911. Hvar voru Óttarsstaðir?. Árbók hins íslenzka Fornleifafélags 1911, bls. 63-64.
-E[inar] F[riðgeirsson]. 1918. Á Nesi. – Í Nesi. Skírnir 92:288.
-Egon Hitzler: Sel – Untersuchungen zur geschichte des isländschen sennwesens seit der landnahmzeit, gefið út á vegum Institutt for sammenlignende kulturforskning af Universitetforlaget, Oslo – Bergen – Tromsö, 1979, 280 bls. með myndum og uppdráttum.
-Einar Jónsson. 1979. Nöfn og nafngiftir utan fjörumarka I. Sjómannablaðið Víkingur 41,9:31-34.
-Einar Ólafur Sveinsson. 1960. Samtíningur 7. Skírnir 134:189-192. [Um keltnesk nöfn.]
-Einar Þ. Guðjohnsen f. 1922: Gönguleiðir á Íslandi : Reykjanes –Reykjavík : Víkingur, 1996. 96 s.
-Einar Þ. Guðjohnsen f. 1922: Gönguleiðir á Íslandi : Suðvesturhornið.
-Elín Ósk Hreiðarsdóttir: Sumarbústaðaland í Hvassahrauni á Vatnsleysuströnd. Fornleifakönnun Fornleifastofnun Íslands FS171-02031 Reykjavík 2002
-Ellingsve, Eli Johanne. 1983. Hreppanöfn á Íslandi. Prófritgerð í Íslensku fyrir erlenda stúdenta í Háskóla Íslands, Reykjavík, 30 bls. Óprentuð.
-Erlendir leiðangrar (Horrebow, Stanley, hendersen….).
-Exploring Suðurnes. – Keflavík : Enviromental Div. Of the Public Works Dept., NAS, 1998.
-Faxi – 62. ágr. 2. tbl.
-Ferðabók – Þorvaldur Thoroddsen.
-Ferðasögur (Eggert og Bjarni, Olavius 1777, SvPá, Þorv. Th, Jón Th….).
-Fimmtán gönguleiðir í nágrenni Reykjavíkur – Kristján Jóhannsson.
-Flugsaga Íslands í stríði og friði.
-Fornar Hafnir á Suðvesturlandi – Jón Þ. Þór.
-Fornleifakönnun á Reykjanesi 1998.
-Fornleifaskrá á Miðnesheiði – Ragnheiður Traustadóttir.
-Fornleifaskráning í Grindavík – Elín Ósk Hreiðarsdóttir – 2002. Einnig eldri fornleifaskráning, einungis til á bæjarskrifstofunum.
-Fornleifaskráning í Ölfushreppi II – Svæðisskráning í Ölfus- og Selvogshreppi – Hildur Gestsdóttir og Orri Vésteinsson.
-Fornleifaskráning í Selvogi.
-Fornritin – Fornbréfasafn (máldagar, jarðasölur).
-Frá Suðurnesjum – Félag Suðurnesjamanna í Reykjavík.
-Frá Suðurnesjum : frásagnir frá liðinni tíð. – Félag Suðurnesjamanna í Reykjavík, 1960. 384 s.
-Frásagnir (æviminningar – staðkunnugir).
-Frásögur um fornaldarleifar 1817-1823 I-II, Reykjavík 1983.
-Friðrik K. Magnússon. 1960. Fiskimið í Grindavíkursjó. Í: Frá Suðurnesjum. Frásagnir frá liðinni tíð. Reykjavík, bls. 56-60.
-Frjálsa glaða líf – Guðmundur Bjarnason.
-Fræðirit (Landnám Ingólfs, Árna Óla, Jónas Hallgrímsson…).
-Gamlar minningar – Sigurður Þorleifsson.
-Gerðahreppur 90 ára.
-Gísli Brynjólfsson f. 1909: Mannfólk mikilla sæva : Staðhverfingabók. – [Reykjavík].
-Gísli Brynjólfsson. 1975. Mannfólk mikilla sæva. Staðhverfingabók. [Reykjavík.] [Örnefni á Húsatóftum, bls. 20-24; örnefni í Staðarlandi, bls. 25-34. (Grindavík).]
-Gísli Sigurðsson – handrit í Bókasafni Hafnarfjarðar.
-Gísli Sigurðsson – leiðarlýsingar – handrit.
-Gömul landakort – herforingjakort – leiðakort.
-Gönguleiðir á Íslandi – Reykjanesskagi – Einar Þ. Guðbjartsson.
-Gráskinna hin meiri, útg. af Sigurði Nordal og Þórbergi Þórðarsyni, Rvík, Bókaútgáfan Þjóðsaga 1983; “Sagnir úr Hafnarfirði”.
-Grúsk, I, II, III og IV.
-Guðlaugur R. Guðmundsson. 2001. Örnefni og leiðir í landi Garðabæjar. Safn til sögu Garðabæjar III. Garðabær, 166 bls.
Guðmundsson 2001.
-Guðmundur A. Finnbogason f. 1912: Í bak og fyrir : frásagnir af Suðurnesjum.
-Guðmundur A. Finnbogason f. 1912: Sagnir af Suðurnesjum : og sitthvað fleira sögulegt. – Reykjavík : Setberg, 1978. 200 s.
-Guðmundur Björgvin Jónsson f. 1913: Mannlíf og mannvirki í Vatnsleysustrandahreppi. – Guðmundur Björgvin Jónsson, 1987. 436 s.
-Guðmundur Einarsson. 1945. Uppruni norrænna mannanafna. Eimreiðin 51:124-127.
-Guðmundur Finnbogason. 1931. Íslendingar og dýrin. Skírnir 105:131-148.
-Guðmundur Jónsson: Frá síðustu árum Einars Benediktssonar. Lesbók Morgunblaðsins 20. apríl 1941.
-Guðrún Sveinbjarnardóttir, grein í Acta Archaeologica 62 frá 1992? Þetta er sérhefti um rannsóknir á Norður Atlantshafssvæðinu.
-Gunnar Haukur Ingimundarson. 1982. Örnefni í Brunnastaðahverfi á Vatnsleysuströnd. B.S.-ritgerð. Háskóli Íslands. Verkfræði- og raunvísindadeild. Jarðfræðiskor. 105 bls.
-Gunnar M. Magnúss f. 1898: Undir Garðskagavita. – Reykjavík : Ægisútgáfan, 1963. 360 s.
-Hannes Þorsteinsson: “Rannsókn og leiðrjettingar á nokkrum bæjarnöfnum á Íslandi” Árbók hins íslenzka fornleifafélags 1923, 1-96.
-Harðsporar – Ólafur Þorvaldsson.
-Heiðmörk – Páll Líndal.
-Helgi Hallgrímsson. 1999. Landnámsbærinn Bessastaðir. Lesbók Morgunblaðsins 6. nóvember 1999, bls. 10-12. [Bæjarnafnið Hamborg, bls. 12.]
-Helgi Hallgrímsson. 2004. Um íslenskar nafngiftir plantna. Náttúrufræðingurinn 72:62-74.
-Hengilssvæðið – Sigurður Kristinsson og Kristján Sæmundsson.
-Hildur Harðardóttir f. 1943: Þjóðsögur af Suðurnesjum. Ópr. B.Ed ritgerð frá KHÍ.
-Horfnir starfshættir – Guðmundur Þorsteinsson.
-Hraunhellar á Íslandi – Björn Hróarsson.
-Hraunin sunnan Straumsvíkur.
-Hreindýr á Íslandi – Ólafur Þorvaldsson.
-Húsatóftaætt . – Reykjavík : Sögusteinn, 1985. 247 s.
-Islandske Annaler indtil 1578, Kristjania 1888.
-Í bak og fyrir – Guðmundur A. Finnbogason.
-Ísland fyrir aldarmót – Frank Ponzi.
-Íslandshandbókin – Örn og Ölygur.
-Íslendingaþættir – vor- og sumarvinna.
-Íslenzk fornrit I. Íslendingabók & Landnáma, Reykjavik 1986.
-Íslenskir sagnaþættir og þjóðsögur III og X.
-Íslenskir sjávarhættir – Lúðvík Kristjánsson.
-Íslenskir þjóðhættir – Jónas Jónasson.
-Íslenskir þjóðhættir eftir séra Jónas Jónasson, III. útg. 1961 – bls. 62-64 og 163-177.
-Íslenskt þjóðlíf í þúsund ár – Daniel Bruun – Steindór Steindórsson þýddi – 1987 – bls. 367-370.
-Íslenskt þjóðlíf í þúsund ár – Steindór Steindórsson.
-Jarðabréf frá 16. og 17. öld. Útdrættir, Kaupmannahöfn 1992.
-Jarðabækur ( 1686 – 1695 – 1703 – 1874 ).
-Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns (1703), annað og 3ja bindi. – Útg. Kbh. 1923-1924.
-Jarðfræðikort af Reykjanesskaga – Jón Jónsson, jarðfræðingur.
-Járngerðarstaðarætt 1-3 : niðjatal Jóns Jónssonar bónda á Járngerðarstöðum. – Reykjavík : Þjóðsaga, 1993
-Járngerðarstaðir í Grindavík og hjáleigur – fornleifaskráning –Agnes Stefánsdóttir 2001.
-Jochens, Jenny. 1997. Navnet Bessastaðir. Í: Frejas psalter. En psalter i 40 afdelinger til brug for Jonna Louis-Jensen. Kbh., bls. 85-89.
-Johnsen, J: Jarðatal á Íslandi, Kaupmannahöfn 1847.
-Jóhannes Björnsson. 1981. Örnefnaflutningur og örnefnasmíð. Náttúrufræðingurinn 51,3:141-142.
-Jón Böðvarsson f. 1930: Suður með sjó. – Keflavík : Rótarýklúbbur Keflavíkur, 1988. 152 s.
-Jón Gíslason. 1991. Fjarðaheiti á Íslandi. Námsritgerð í nafnfræði. 15 bls. Í eigu Málvísindastofnunar Háskóla Íslands.
-Jón Oddur Hjaltalín: “Lýsing Kjósarsýslu 1746” Landnám Ingólfs III, 1937-1939, 25-34.
-Jón Þ. Þór f. 1944: Hafnir á Reykjanesi : saga byggðar og mannlífs í ellefu hundruð ár.
-Jón Þ. Þór f. 1944: Saga Grindavíkur : frá 1800-1974. – Grindavík, Grindavíkurbær, 1996. 293 s.
-Jón Þ. Þór f. 1944: Saga Grindavíkur : frá landnámi til 1800. –Grindavík : Grindavíkurbær, 1994. 282 s.
-Jón Thorarensen f. 1902: Rauðskinna hin nýrri : þjóðsögur, sagnaþættir, – þjóðhætti og annálar. 1-3. – [Reykjavík] : Bókaútgáfan Þjóðsaga, 1971
-Kålund, Kristian: Íslenzkir sögustaðir. Sunnlendingafjórðungur I, Reykjavík 1986.
Lovsamling for Island : : indeholdende Udvalg af de vigtigste ældre og nyere Love og Anordninger, Resolutioner … III, Kaupmannahöfn 1853-1889.
-Konráð Bjarnason: Hér fer allt að mínum vilja. Í vist hjá Einari
-Kort (16. og 17. öld, Herfk. (1902), amerík. (1955), túnkort.
-Kristín Geirsdóttir. 1995. Hvað er sannleikur?. Skírnir 169:399-422. [Um örnefni, bls. 402-413.]
-Kristján Eldjárn. 1957. Kapelluhraun og Kapellulág. Fornleifarannsóknir 1950 og 1954. Árbók hins íslenzka Fornleifafélags 1955-1956, bls. 5-34.
-Kristján Eldjárn. 1963. Örnefnasöfnun. Í: Hundrað ár í Þjóðminjasafni. Reykjavík, bls. xxvi.
-Kristján Eldjárn. 1974b. Örnefni. Í: Saga Íslands I. Reykjavík, bls. 108-109.
-Kristján Eldjárn. 1980b. Athugasemd um Kapellulág í Grindavík. Árbók hins íslenzka Fornleifafélags 1979, bls. 187-188.
-Kristján Eldjárn. 1982. Örnefni og minjar í landi Bessastaða á Álftanesi. Árbók hins íslenzka Fornleifafélags 1981, bls. 132-147.
-Kristján Sveinsson f. 1960: Saga Njarðvíkur. – Reykjanesbær : Þjóðsaga, 1996. 504 s.
-Landnám Ingólfs – Félagið Ingólfur.
-Landnám Ingólfs : nýtt safn til sögu þess 1-5. [Reykjavík] : Félagið Ingólfur, 1983-1996.
-Landnám Ingólfs 1-3 : lýsing Gullbringu- og Kjósasýslu : ýmsar ritgerðir : sýslulýsingar og sóknarlýsingar. – Reykjavík : Félagið Ingólfur, 1935-1939.
-Landnámsbók – Sturlubók.
-Líf og þjóðhættir í Hafnarfirði á 14. öld – Gísli Sigurðsson – handrit, greinar og útvarpserindi.
-Lýsing Gullbringu- og Kjósarsýslu – Skúli Magnússon.
-Mannfólk mikilla sæva, Staðhverfingabók – Gísli Brynjólfsson –1975.
-Mannlíf og mannvirki á Vatnsleysuströnd- Guðmundur Jónsson.
-Mannvirki við Eldvörp.
-Marta Valgerður Jónsdóttir f. 1889: Keflavík í byrjun aldar 1-3 : minningar frá Keflavík. – Reykjavík : Líf og saga, 1989.
-Matsáætlanir vegna vegagerðir, t.d. Suðurstrandarvegur.
-Menningaminjar í Grindavikurkaupstað – Svæðisskráning – Orri Vésteinsson – 2001.
-Náttúrfræðingurinn – 1972 og 1973 (Búrfellshraun).
-Náttúrufræðistofnun Íslands : Náttúrufar á sunnarverðum Reykjanesskaga. -Reykjavík : Samvinnunefnd um skipulagsmál á Suðurnesjum, 1989. 85 s. Náttúruminjaskrá.
Ólafsdóttir.
-Oddgeir Hansson: Fornleifakönnun v/Reykjanesbrautar, Fornleifastofnun Íslands FS149-01141, Reykjavík 2003
-Ólafur Jóhannsson: Selvogur og umhverfi hans. Lesbók Morgunblaðsins 23. jan. 1938.
-Ólafur Lárusson. 1944a. Byggð og saga. Reykjavík, 384 bls.
-Ólafur Lárusson. 1944d. Guðmundur góði í þjóðtrú Íslendinga. Í: Byggð og saga. Reykjavík, bls. 244-279. [Um Gvendarörnefni.] [Áður pr. í Skírni 116:113-139.]
-Ólafur Lárusson. 1944e. Kirkjuból. Í: Byggð og saga. Reykjavík, bls. 293-347. [Áður pr. í Árbók hins íslenzka Fornleifafjelags 1937-1939, bls. 19-56.]
-Ólafur Lárusson. 1944f. Hítará. Í: Byggð og saga. Reykjavík, bls. 348-359.
-Ólafur Þorvaldsson: Eitt ár í sambýli við Einar Benediktsson (í Herdísarvík). Húsfreyjan 31:4 (1980), bls. 20-21.
-Ólafur Þorvaldsson: Herdísarvík í Árnessýslu. Árbók Hins íslenska fornleifafélags 1943-1948, bls. 129-140.
-Óprentaðar heimildir (eftir 1570, bún.skýrslur, bygg.bréf, úttektir, landamerkjaskjöl, erfðaskjöl, útsvarsreikbingar, Jarðamat, brunabótamat, Manntöl).
-Orðabók Háskólans – ritmálsskrá.
-Örn og Örlygur, 1975. 239 s.
-Örnefni í Ölfusi – Selvogur.
-Örnefni og gönguleiðir í Vatnsleysustrandarhreppi. – [Keflavík]: Lionsklúbburinn Keilir, [1995]. 152 s. Sesselja Guðmundsdóttir 1995.
-Örnefni og leiðir í landi Garðabæjar – 2002.
-Örnefni og leiðir í landi Garðabæjar – Guðlaugur Rúnar
-Öskjuhlíð – Náttúra og saga – Helgi M. Sigurðsson og Yngvi Þór Loftsson 1993.
-Páll Sigurðsson. 1984. Athuganir á framkvæmd líflátshegninga og á aftökustöðum og aftökuörnefnum á Íslandi – utan alþingisstaðarins við Öxará. [Reykjavík], 130 bls. [Fjölrit.] [Um m.a. Aftöku-, Drekkingar-, Gálga-, Hanga- og Þjófa-nöfn.]
-Prestaskýrslur frá 1817.
-Ragnar Guðleifsson: “Örnefni á Hólmsbergi” Faxi. 27. árg, 8. tbl 1967, 126
-Rannsóknarleiðangrar (Gaimard 1836…).
-Rauðskinna hin nýrri.
-Rauðskinna I.
-Reglugerð um fornleifaskráningu.
-Reglugerð um þjóðminjavörslu.
–Reykjanes. – Reykjavík : Almenna bókafélagið, 1989. 91 s.
-Reykjanesbær : Reykjanesbær, 2003. 271 s., örnefnakort.
Reykjanesbær: Reykjanesbær, 1997. 371 s.
-Reykjanesför 1796.
-Reykjanesskagi vestan Selvogsgötu. – Reykjavík : Ferðafélag Íslands, 1984. (Ferðafélags Íslands, Árbók; 1984).
-Saga Bessastaðahrepps.
-Saga Grindavíkur.
-Saga Hafna, 2003.
-Saga Hafnarfjarðar, eldri og nýrri.
-Saga Njarðvíkur – Kristján Sveinsson.
-Sagnir af Suðurnesjum – Guðm. A. Finnbogason.
-Selatangar – verstöð og verkun.
-Selatangar – verstöð og verkun.
-Selvogsgata og Krýsuvíkurleiðir – Ólafur Þorvaldsson.
-Sesselja G. Guðmundsdóttir: Örnefni og gönguleiðir í Vatnleysustrandarhreppi [1995]
-Sigurður Ægisson. 1992. Sagnir og minjar um Völvuleiði á Íslandi. Lesbók Morgunblaðsins 67,41 21. nóv. 1992:6-8.
-Sigurlína Sigtrygssdóttir – Handrit er birtist í “Göngur og Réttir”, Bragi Sigurjónsson, Bókaútgáfan Norðri, 1953, bls. 253-256.
-Skammir – Skuggi.
-Skipulag byggðar á Íslandi – Trausti Valsson – 2001
-Skrá um friðlýstar fornleifar 1990 – Fornleifanefnd og Þjóðminjasafnið.
-Skrá um friðlýstar fornminjar 1989.
-Skúli Magnússon: “Lýsing Gullbringu- og Kjósarsýslu” Landnám Ingólfs I, 1935-1936, 1-96.
-Söguslóðir – afmælisrit helgað Ólafi Hanssyni sjötungum.
-Sölvi Helgason.
-Staður í Grindavík – Fornleifaskráning – Agnes Stefánsdóttir 1999.
-Steinabátar – Sturlaugur Björnsson.
-Strönd og Vogar – Árni Óla 1961.
-Sturlaugur Björnsson f. 1927: Steinabátar : í máli og myndum.[Keflavík] Sturlaugur Björnsson, 2000. 141 s.
-Sturlunga saga I-II, Reykjavík 1946.
-Suður með sjó – leiðsögn um Suðurnes – Jón Böðvarsson.
-Suðurnes. Reykjavík : Náttúrurfærðistofnun Íslands, 1982. 82 s.
-Svavar Sigmundsson: “Íslensk örnefni” Frændafundur 2 Þórshöfn 1997, 11-21
-Sveinn Níelsson: Prestatal og prófasta, 2. útg., Reykjavík 1950.
-Sædís Gunnarsdóttir: Fornleifaskráning í landi Minni-Voga og Austurkots. Deiliskráning Fornleifastofnun Íslands FS314 -02134 Reykjavík 2006
-Sædís Gunnarsdóttir: Svæðaskráning í Vatnsleysustrandarhreppi – Forleifastofnun Íslands 2006
-Teikningar (málverk, bæjarteikningar, uppmælingar, riss).
-Þematísk heimildarsöfn (Ísl. sjávarh., Útilegumenn og auðar
-Þjóðminjalög.
-Þjóðsögur – ýmsar.
-Þjóðsögur á Reykjanesi.
-Þjóðsögur í heimabyggð.
-Þjóðsögur Jóns Árnasonar.
-Þjóðsögur og þættir.
-Þorgrímur Eyjólfsson, viðtal 1978.
-Þorvaldur Thoroddsen: Ferðabók, skýrslur um rannsóknir á Íslandi 1882-1898 I Kaupmannahöfn 1913-1915.
-Tillaga til alþýðlegrar fornfræði.
-Tímarit Máls og menningar – 1966.
tóftir…).
-Tyrkjaránið.
-Um sel og selstöðu í Grindavíkurhreppi 1979 – Guðrún
-Um sel og selstöður í Grindavíkurhreppi – Guðrún Ólafsdóttir.
-Undir Garðskagavita – Gunnar M. Magnús.
-Útilegumenn og auðar tóttir – Ólafur Briem.
-Útivist 1 og 6.
-Við opið haf – Ásgeir Ásgeirsson.
-Viðeyjarklaustur – Árni Óla.Auk þess:

•Sýslu- og sóknarlýsingar
•Átthagalýsingar (Saga Grindavíkur, Staðhverfingabók, Mannlíf og mannvirki…)
•Tímarit sögufélaga (Sjómannablaðið Ægir, Árbók Ferðafélagsins….)
•Fræðirit (Landnám Ingólfs, Árni Óla, Jónas Hallgrímsson…..)
•Ferðasögur (Eggert og Bjarni , Olavius 1777, SvPá, Þorv. Th, Jón Th…)
•Erlendir leiðangrar (Horrebow, Stanley, Hendersen…)
•Rannsóknarleiðangrar (Gaimard 1836…..)
•Árbækur o.s.frv.

•Örnefnalýsingar / Örnefnaskrár
•Jarðabækur (1686, 1695, 1703, 1847)
•Manntöl (1703, 1801, 1816, 1845, 1910)
•Kort (16. og 17. öld, Herfk. (1902), amerík. (1955), túnkort o.fl.
•Loftmyndir
•Fornritin – Fornbréfasafn (máldagar, jarðasölur)
•Fornbréf – http://www.heimildir.is/vefur
•Annálar (miðalda, 1400-1800, 19. aldar)
•Samtíðasögur
•Blaðagreinar (Tíminn, Þjóðviljinn, Morgunblaðið, Alþýðublaðið, Alþýðublað Hafnarfjarðar o.fl.)
•Frásagnir (æviminningar – staðkunnugir)
•Hljóðupptökur (Stofnun Árna Magnússonar)

•Corographia Árna Magnússonar
•Prestaskýrslur frá 1817
•Sóknarlýsingar
•K. Kaalund
•Árbók hins ísl. fornleifafélags
•Prentaðar skráningarskýrslur
•Fjölritaðar skýrslur um afmarkað efni eða staði, t.d. vegna framkvæmda
•Óprentuð skráningargögn á Þjms
•Aðfangaskrá Þjms og annarra safna
•Þjóðsögur (Jón Árnas., ÓD, SS, Gríma, Rauðskinna, Gráskrinna…)
•Þematísk heimildarsöfn (Ísl. sjávarh., Útilegumenn og auðar tóftir..)
•Óprentaðar heimildir (eftir 1570, bún.skýrslur, bygg.bréf, úttektir, landamerkjaskjöl, erfðaskjöl, útsvarsreikningar, Jarðamat, Brunabótamat, Manntöl)
•Teikningar (málverk, bæjarteikningar, uppmælingar o.fl.)
•Ljósmyndir
•Frásagnir
•Munnmæli
•Arena vefgáttin www.instarch.is/arena/fsidata/htm
•Erlend söfn (danska Þjóðminjasafnið).
•Fornleifastofnun Íslands.
•Ísleif – Grefill (gagnakerfi Fornleifast. Ísl.). Opnað almenningi í júlí.
•Sarpur (gagnakerfi ísl. safna).
•Skjalasafn Þjóðminjasafnsins
•Skjalasöfn byggðasafna.
•Örnefnastofnun.

Auk þess hefur FERLIR stuðst við viðtöl og ábendingar fjölmargra v/einstaka staði og/eða minjar.
ÓSÁ tók saman.

/by

Greni á Reykjanesi – yfirlit

Skógarnefsgreni

Heiti: Fjöldi: Fundið:x Staðsetning:
Eldborgargreni 3 x vestast í Eldborgum
Gjágreni 1 ofan v/Bergsenda
Húshólmagreni 1 x Húshólma
Klofningsgreni 1 ofan v/Keflavík
Mælifellsgrenið efra 1 x Ögmundarhrauni
Mælifellsgrenið neðra 1 x Ögmundarhrauni
Seljabótagreni 3 x Seljabót
Stakkavíkurfjallsgreni 1 x Stakkavíkurfjalli
Stóru-Aragjárgreni 1 x beint neðan Stapaþúfu
Þrætugreni 1 ofan v/Sýslustein
Kristjánsdalagreni 1 x Kristjánsdölum
Hvaleyrarvatnsgreni 1 x Stórhöfðahrauni
Vatnaheiðagreni 1 x Vestast í Vatnaheiði
Hrafnkelsstaðaborg 3 x ofan við bergið
Stórholtsgreni 2 x Stórh. ofan Hafurbjarnarholts
Hásteinsgrenin 3 x Vestan við Hásteina í Selvogsheiði
Þingvallagrenin 6 x Þingvallahraunum/Þjófahrauni

Á bak við nafn er falinn GPS-punktur.
Grenjum verður smám saman bætt inn á listann.

/by